Saǵadat Nurmaǵambetov – 100
Armıa generaly, táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh Qorǵanys mınıstri Saǵadat Nurmaǵambetovtyń týǵanyna – 100 jyl. Halyq qaharmanynyń aty berilgen Qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýtynyń qurylǵanyna kelesi jyly 55 jyl bolady. Qazaqstan armıasyndaǵy mańyzdy qurylym týraly materıal daıyndaý úshin Qurlyq áskerleriniń áskerı ınstıtýtyna arnaıy barǵan edik.
Myńǵa jýyq kýrsant bilim alýda
Qarýly kúshtegi asa suranysqa ıe ásker, qazaqstandyq armıanyń negizgi jaýyngerlik kúshi – qurlyq áskerleri. Al sol qurlyq áskerlerin daıarlaıtyn negizgi ustahana – Almatydaǵy Saǵadat Nurmaǵambetov atyndaǵy Qurlyq áskerleri ınstıtýty. 54 jyldyq tarıhynda áskerı oqý orny 18 myńnan astam ofıserdi daıarlap shyqty. Olardyń qatarynda 3 Keńes Odaǵynyń batyry, 1 Halyq qaharmany, 8 túlek Reseı Federasıasynyń batyry, 1 Abhazıa batyry, 1 Arsah batyry bar. Sonymen qatar, ınstıtýt qabyrǵasynda bilim alǵan 86 túlek joǵary ofıserlik «general» áskerı ataǵyna ıe boldy. Instıtýtqa 2020 jyly QR úkimeti qaýlysynyń negizinde tuńǵysh Qorǵanys mınıstri, №1 Halyq qaharmany, Keńes Odaǵynyń batyry Saǵadat Qojahmetuly Nurmaǵambetovtyń esimi berildi.
Oqý ordasy Baýyrjan Momyshuly aıtpaqshy, «árqashan áskerı ar-namysyn saqtap, soldattyq boryshyna adal» jaýyngerlerdi daıyndaýda joǵary talap qoıady. Qazir Qarýly kúshterdiń qyzmetindegi ofıserlerdiń 70 paıyzdan astamy osy ınstıtýtta áskerı bilim alǵan.
Oqytý men jattyǵýǵa qatar mán beriledi. Desantshylardan bastap, tank áskerlerine deıin motoatqysh, barlaý, raketa jáne artılerıa áskerleriniń bólimshelerin basqarý sıaqty 15 mamandyq boıynsha ofıserlerdi daıyndaıdy. Qazirgi tańda myńǵa jýyq kýrsant bilim alýda.
Vırtýaldy polıgon
Instıtýtqa barǵan kezde bizdi aldymen, oqý ornyndaǵy áskerı tehnıkalarmen tanystyryp, kýrsanttardyń kazarmasyn aralatty. Áskerı qyzmettiń ajyramas bóligi – tártip pen tazalyq. Tósek-oryndy durys jınaý,
kóılektiń jaǵasyn tigý, útikteý – áskerdegi alǵashqy talaptardyń biri. Munyń bári olar úshin kúndelikti qaıtalanatyn usaq-túıek sharýa bolyp kóringenimen, naǵyz áskerı tártip sol kazarmadan bastalady.
Osy arqyly ómirin áskerge arnaý úshin ınstıtýtqa túsken jaýyngerlerdiń boıynda adamı qundylyqqa saı qasıetter qalyptasady.
Odan keıin tehnıkalyq qamtamasyz etý jáne jóndeý kafedrasyna bardyq.
Ol zamanaýı oqý-materıaldyq bazamen, tehnıkalyq oqý quraldarymen qamtamasyz etilgen. Instıtýttyń leksıalyq aýdıtorıalary, kabınetteri jáne klastarynda áskerı mamandardy daıyndaýǵa kerektiniń bári bar, ınternetpen jabdyqtalǵan. Sol jerdegi nazarymyzdy aýdartqan ol – vırtýaldy polıgon boldy. Barlyq tehnıkalyq qurylǵy zamanǵa saı avtomattandyrylǵan. Kýrsanttar bul vırtýaldy tehnıka arqyly ózderin polıgonda júrgendeı sezinedi. Tehnıkanyń qalaı basqarylatynyn bilip qana qoımaı, polıgonǵa barmaı turyp psıhologıalyq daıyndalady. Jalpy, oqý 3 etap boıynsha júrgiziledi. Birinshisi – teorıa, odan keıin praktıka aldyndaǵy oqý-jattyǵý, úshinshisi – praktıka. Vırtýaldy polıgondy praktıka aldyndaǵy daıyndyqta qoldanady. Keıin polıgonǵa barǵanda tehnıkany basqaryp, jolda kezdesken kedergilerden ótip, berilgen tapsyrmany sátti oryndaýda jeńil bolady. Zamanaýı tehnıkanyń barlyǵy soǵysqa arnalǵan. Kýrsanttar bir jaǵynan tehnıkany basqarýdy úırense, ekinshiden atys tásilderine mashyqtanady. Ereksheligi, aldynda vırtýaldy ekran bolady. Qurylysy, batyrmasy kádimgi tehnıkamen birdeı. Vırtýaldy polıgonǵa kez kelgen jattyǵýdy ornata alady. Kýrsanttar qys pen jaz mezgili, jańbyr, qar, qyratty jerler men sýdy keship ótý sıaqty polıgonda kezdesetin qolaısyz aýa raıyna, basqa da synaqtarǵa daıyndalady.
«Sardar» kýrsy tuńǵysh ret ótkizilmek
Saǵadat Nurmaǵambetovtyń 100 jyldyq mereıtoıyna oraı Qorǵanys mınıstrligimen birlesip aýqymdy is-sharalar josparlanǵan. Bıyl Qurlyq áskerleri qolbasshysynyń bastamasymen bitirýshi túlekterdiń tórt jylda alǵan bilimin tekserý maqsatynda «Sardar» kýrsy tuńǵysh ret ótkizilmek. Túlekter barlyq baǵyt boıynsha bilim deńgeıin kórsete alady. Sonymen qatar, bıyl onynshy ret ótetin «Aıbyn» áskerı-patrıottyq jıyny alǵash ret Almatyda ótedi. Buǵan deıin toǵyz ret Qaraǵandy qalasynda ótken baıqaý Saǵadat Nurmaǵambetovtyń 100 jyldyǵyna oraı uıymdastyrylady. Instıtýttyń oqý ortalyǵy – «Álı» polıgonynda ótedi. Oǵan 8 memleket qatysady. Ár elden bir komandadan, al Qazaqstan Qarýly kúshterinen 42 komanda qatysady.
S.Nurmaǵambetov atyndaǵy Qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýt basshysynyń tárbıe jáne ıdeologıalyq jumystar jónindegi orynbasary, podpolkovnık Oralbek Sembekuly patrıottyq rýh bıikte bolýy qajet dep sanaıdy.
«Oqý ornynyń basty mindeti – Qarýly kúshterge, basqa da áskerler men áskerı quramdarǵa jáne Ujymdyq qaýipsizdik kelisim-shart uıymyna múshe memleketter úshin uıymdastyrýshylyq qabileti, erik-jigeri, tabandylyǵy men tapqyrlyǵy joǵary bilikti ofıserlerdi daıarlaý. Qurlyq áskerleriniń áskerı ınstıtýty Ujymdyq qaýipsizdik kelisim-shart uıymyna múshe memleketter – Tájikstan Respýblıkasy men Qyrǵyzstan Respýblıkasy úshin ofıserler daıyndaıdy. Instıtýt túlekteriniń bilimi, Qurlyq áskerleriniń qolbasshylyǵy jáne Qorǵanys mınıstrligi qoıyp otyrǵan talaptardyń oryndalýymen baǵalanady.
Qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýtynyń basqa joǵary oqý oryndarynan artyqshylyǵy kýrsanttardy oqytý memleket esebinen júrgiziledi, kýrsanttar 4 jyl tegin, kazarmalyq jaǵdaıda oqıdy. Sonymen qatar, kýrsanttar tegin tamaqpen jáne kıim-keshekpen, shákirtaqymen, tegin medısınalyq kómekpen qamtamasyz etiledi. Kýrsanttar jylyna 2 ret – qysta 14 kúnge, jazda bir aıǵa demalysqa shyǵady. Demalysqa shyǵý jáne qaıtý kezinde tegin temirjol bıletimen qamtamasyz etiledi.
Instıtýtta bolashaq ofıserlerge oqý jáne sapaly joǵary bilim alý úshin qajetti barlyq jaǵdaı jasalǵan.
Qurlyq áskerleri áskerı qaqtyǵys kezinde áýe qorǵanysyn, áskerı teńiz kúshterin, t.b. jalpy Qarýly kúshtegi barlyq salany qadaǵalaıdy. Qandaı da bir sheshim qabyldarda núktesin qoıatyn da osy áskerler. Desant shabýyldaýshy, teńiz, áýe qorǵanysyn baqylaıdy. Eń kóp jeke quram – qurlyq áskerlerinde. Kez kelgen soǵysta nemese qaqtyǵysta jazylmaǵan mynadaı zań bar: «jaıaý áskerdiń aıaǵy tımegen jer jaýlandy dep eseptelmeıdi».
Kýrsanttarmen kúndelikti tárbıe jumystaryn júrgizemiz. Suhbattasyp, Otanǵa súıispenshilikti uǵyndyrý úshin áskerı-patrıottyq sharalardy jıi ótkizemiz. Dúısenbiden jumaǵa deıin oqý prosesi ótedi. Sonymen qatar, kúnde tańerteń aqparattandyrý jumysy júrgiziledi. Kýrsanttar álemniń, eldiń Qarýly kúshterindegi jańalyqtardy oqıdy. Keshkisin patrıotızmge baǵyttalǵan tárbıe jumystary ótedi. Al demalys kúnderi qaladaǵy mýzeılerge, teatrlar men kitaphanalarǵa barady. Ár baǵyt boıynsha tárbıe jumysy úzbeı júrgiziledi.
Búgingi tańda bilekke emes, bilimge senetin zaman. Ýaqyt ózgergen saıyn zaman túrlenip, talap ta kúsheıdi. Áskerı salaǵa baramyn deýshi túlek úshin bilim jáne dene daıarlyǵy – mańyzdy másele. Bastysy, patrıottyq rýhy bıikte bolýy qajet», – deıdi ol.
Atys tapsyrmalaryn praktıka júzinde úırenedi
Qurlyq áskerinde desantshylar men barlaý áskeriniń mańyzy erekshe. Olar
qarsylastyń tylynda jumys júrgizip, árdaıym jaýdyń ótinde júredi.
Dene daıyndyǵy boıynsha normatıvi de basqalaryna qaraǵanda kúrdeli bolady. Mysaly, basqa mamandyqtaǵy kýrsant 100 metrdi 15 sekýndta júgirip ótse, desantshylar men barlaý áskeri 13 sekýndta kelý kerek.
Kýrsanttar polıgonǵa shyqpas buryn teorıa júzinde biliktiligin arttyrý kerek. Atys tapsyrmalaryn praktıka júzinde úırenedi.
Instıtýtta bilim alyp júrgen kýrsanttardyń birimen tildestik. «Jas sarbaz» áskerı-patrıottyq qozǵalysynyń túlegi, birneshe júldeli oryn ıelengen kýrsant Shavkat Qanatuly byltyr jyldyń aıaǵynda QR Qorǵanys mınıstri orynbasarynyń qolynan úzdik jas sarbaz retinde Gramota alǵan. Shavkat Qurlyq áskerleri áskerı ınstıtýtynyń barlaý bólimderin basqarý mamandyǵynda 3-kýrsta oqıdy. 2021 jyly osy ınstıtýttyń kýrsanty atanǵan.
- Taqyrypqa oraı
Ábdiqul SEIİRQULULY, tehnıkalyq qamtamasyz etý, paıdalaný jáne jóndeý kafedrasynyń oqytýshysy, podpolkovnık:
Kásibı ásker jasaqtalady
Birinshi kezekte áskerı tehnıka – eldiń aıbynyn asyratyn kúshti qural.
Bul kafedrada toǵyz pán boıynsha oqytady. Qarý-jaraq pen áskerı tehnıkanyń qurylysyn, olardy paıdalaný, qalpyna keltirý, jaýyngerlik mashınalardy júrgizý, t.b. oqytamyz. Qarýly kúshtegi negizgi qarý jaraq – avtobıl tehnıkasy. Áskerı mamandardy daıyndaýda joǵary tehnologıany jyldam ıgeretin kásibı áskerdi jasaqtaý mańyzdy. Qarý qoldaný, urys júrgizý taktıkasynyń barlyǵy qazirgi zamanǵa saı júrgiziledi.
Soǵys jaǵdaıynda, basqa da is-qımylda eń birinshi azyq túlikti jetkizý, kıimmen, oq dárimen qamtamasyz etý, jaralylardy tasymaldaý, munyń bári avtomobıl tehnıkasymen júzege asady. Sondyqtan negizgi kóńil tehnıkalyq baǵytqa bólinedi.
Qurlyq áskerindegi negizgi tehnıka – jaýyngerlik urys mashınasy. Bizde saýyttyq tehnıka bolyp sanalady.
Myń ret estigennen, bir ret kórgen artyq. Kýrsanttar bárin teorıa arqyly bilse de, tehnıkalardyń jumysyn praktıka kezinde jaqsy qabyldap alady.
Damyǵan elderde qurlyq áskerleri júıesinde kólik quraldarynyń úlesi aıtarlyqtaı kóp. Qaýipsizdik pen jaýyngerlik kúsh tehnıka sapasynan kórinedi.
Asan ERALYULY, rota komandıri, kapıtan:
Abyroıly, jaýapkershiligi mol sala
Qurlyq áskerleri – qurlyqta urys qımyldaryn júrgizýge arnalǵan Qarýly Kúshterdiń túri. Áskerı sapa bolashaq kadrlardan kórinedi. Jaýyngerlik daıyndyqta arnaıy baǵdarǵa, jalpy áskerı jarǵyǵa sáıkes qyzmet atqarýdy úıretemiz. Meniń rotamda motoatqyshtar men tárbıeshi ofıserlerden quralǵan 65 kýrsant bar. Qarýly qaqtyǵys kezinde negizgi máselege qalaı ótý keregin úırenip shyǵady. Ásker tazalyqtan bastalady. Instıtýtqa oqýǵa túsken kýrsanttar aldymen tártipke, áskerge laıyq júrip turýǵa daǵdylanady.
Búginde kez kelgen memlekettiń kúshi áskerdiń áleýetimen ólshenetindikten, áskerı ınstıtýttaǵy bilimdi bir jyldyq armıamen salystyrýǵa kelmeıdi. Kýrsant birinshi kýrsta sarbazǵa uqsaǵanymen, ekinshi kýrstan bastap naǵyz áskerı salanyń tártibi men qajetti jaýyngerlik daıarlyqty tereń meńgere túsedi. Eger el basyna kún týsa, biz qysqa ýaqyttyń ishinde myqty ofıserlerdi daıyndap shyǵýymyz kerek. Ásker – abyroıly, ári júgi aýyr, jaýapkershiligi mol sala.
Instıtýtta dalalyq praktıka sabaqtary áskerge qaraǵanda kúrdeli ótedi. Qazirgideı qatty aıaz bolsa da, kýrsanttar polıgondaǵy daıyndyqtaryn úzdiksiz júrgizedi. Shydamdylyqty kýrsant kezinde úırene almasa, erteń sarbazǵa shyn áskerdiń qandaı bolatynyn úırete almaıdy. Jeke quramnyń 70 paıyzy – teorıa, 30 paıyzy – praktıkalyq túrde ótedi. Jalpy júıe birdeı. Kýrsanttyń jaýyngerlik, dene daıyndyǵynan bólek, moraldyq daıyndyǵy da qadaǵalanady.
Shavkat QANATULY, kýrsant:
Áskerdegi barlaý – negizgi kúsh
Meniń áskerı qyzmetke kelýimniń birden-bir sebepkeri – ákem. Ol da áskerı qyzmetker. Kishkentaıymnan osy salaǵa qyzyǵyp, qyr-syryn úırenip óstim. Mektepte oqyp júrgende áskerı qyzmetshi bolamyn degen sheshim qabyldadym. Munda oqý qıyn emes. Ózime dene jáne atys daıyndyǵy sabaqtary unaıdy. Túrli atys tásilderdi, jaýyngerlik mashınalardy júrgizýdi úıretedi. 1-kýrsta jalpy ortaq sabaqtar bárine birdeı oqytylady. Al 2-kýrstan bastap mamandyqtyń baǵytyna qaraı tereńdeı beredi. Sabaq pen kúndelikti qyzmette barlyq kýrsantqa birdeı talap qoıylady. Dalalyq, ıaǵnı polıgonǵa oqý-jattyǵýǵa shyǵatyn mamandyqtar bar. Motoatqyshtar, jaıaý áskerler, tankishiler, desantshylar, barlaýshylar jáne tárbıe qurylymdarynyń ofıserleri polıgonǵa jıi shyǵady. Osy bes mamandyq boıynsha oqıtyn kýrsanttar eń kóp dalalyq jattyǵýǵa qatysady.
Barlaýshylar barlyq mamandyqtan habardar bolýy kerek. Olar – áskerdegi negizgi kúshterdiń biri. Motoatqyshtyń, desantshynyń, tehnardyń, baılanys quraldaryn zertteıtin mamandyqtyń is-qımylyn bilýimiz shart.