Búginde mıllıondaǵan qazaqstandyqtar jańa jyldy zaryǵa kútýde. Bul týraly Almaty-akshamy.kz Inbusiness.kz-ke silteme jasap habarlaıdy.
Biraq munyń dýmanqumarlyqqa esh qatysy joq. 1 qańtarda borysh batpaǵyna batqan adamdarǵa qurdymnan shyǵýǵa múmkindik beretin tetik iske qosylýy tıis.
Qaryzy kótere almas aýyrtpalyqqa aınalǵan azamattardyń sany qarqyndy ósip bara jatqanyn taıaýda Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Memleket basshysynyń ózi másele etip kótergen bolatyn.
Búginde mıllıondaǵan qazaqstandyqtar jańa jyldy zaryǵa kútýde.
Bul tetikke ómirdiń qıyn jaǵdaıyna tap bolǵan adamdar birneshe jyldan beri qol jetkize almaı keledi: "Jeke adamdardyń bankrottyǵy" zańyn qabyldaý bastamasy burynǵy Prezıdent tusynda jarıalanǵan edi. Biraq bankırlerdiń qarsylyǵy saldarynan ómirge joldama ala almady. Saldarynan talaı qazaqstandyq taǵdyr tálkegine tústi.
Alaıaqtardyń úgitteýine erip, jaza basqan Igor Klımov uzaq jyldardan beri "Jeke tulǵalardyń bankrottyǵy" zańynyń qabyldanýynan úmittenip, ómir súrgenin áńgimeledi.
"2012 jyly men "Alaıaqtyq" baby boıynsha qylmystyq jaýapkershilikke tartyldym. Aldymen kýáger mártebesinde boldym, sońynan aıyptyǵa aınalyp shyǵa keldim. Men bank qyzmetkeri emespin. Bar aıybym – bank qyzmetkeriniń suraýymen kredıt alýshynyń ótinishin toltyrǵanym. Qujatta ótinish ıesiniń qoly kúni buryn qoıylyp qoıylǵan edi. Muny qoljazý saraptamasy da rastady. Biraq beınejazbada ony toltyryp otyrǵanym beınelengen. Sol jalǵan qujat negizinde bank ómirde joq kepilzatty qabyldap, qomaqty jalǵan nesıe bergen. Bankte qaýipsizdik qyzmeti, zań bólimi, kredıt komıteti bar, solardyń bári osy jalǵan qujat pen kepilzatty nege teksermegen, qalaı qabyldaǵan? Nege kredıtti maquldaǵan? Bul suraqtardyń jaýabyn áli kúnge taba almadym", – deıdi Igor.
Ol ózi sıaqty 4 adamnyń uqsas tuzaqqa túsip qalǵanyn aıtady.
"Tergeý obektıvti júrgizilmedi. Mundaı 4 epızod tirkelipti. Olardyń bárinde bank qyzmetkerleri nesıeniń 50%-dan astamyn ózderi tólegen. Al meni 3 jylǵa sottady. "SenrKredıt" bankiniń talap-aryzy boıynsha shyǵarylǵan úkimge sáıkes, 21 mıllıon teńge moınyma jabyldy. Sodan beri osy qaryzdy shamama qaraı tólep kelemin. 2015 jyly túrmeden bosap shyqqannan keıin jumysqa tura almaı júrdim. Jumys berýshiler sottalmaǵany jóninde anyqtama suratady. Sodan taksıletip tabys tabýǵa tyrystym, tapqanym otbasyn asyraýǵa ázer jetedi. 2020 jyly áıelim ajyrasyp ketti, ol psıhologıalyq qysymǵa, jan kúızelisine tóze almady, óıtkeni jeke sot oryndaýshylary jan-jaqtan jabylyp, ony da únemi mazalaıtyn", – dedi Igor.
Ol bereshegin óteýge múmkindik beretin jumysty taba almaǵanyn, onyń ornyna shetelde eńbekaqysy jaqsy jumys usynylǵanyn jetkizdi. Onyń ne jumys ekenin naqtylamady. Onyń shetelge shyǵýyna tosqaýyl qoıylǵan.
Jalpy, jeke tulǵalardyń bankrottyǵyn paıdalanyp, ózin bankrot jarıalaǵandarǵa biraz ýaqyttan soń shetelge shyǵýyna múmkindik usynylady.
"Bankpen kelisýge tyrysyp jatyrmyn, bankke medıasıa arqyly bitimge kelip, shetelge tabys tabýǵa shyǵýyma ruqsat etýin surap, ótinish jazdym. Onsyz tyıym salynǵan. 8 jeltoqsanda jeke sot oryndaýshysy habarlasyp, bank odan sot úkimin oryndaýǵa shara qabyldaýdy talap etkenin málimdedi. Sondyqtan JSO meniń júrgizýshi kýáligimniń kúshin toqtatýǵa nıetti. Odan olaı jasamaýdy ótinsem, bul jaıynda bankpen kelis dedi. Eger kólik júrgize almaı qalsam, qaıda isteıtinimdi de bilmeımin. Barlyq múlkimdi JSO-lar tartyp alyp, satyp jiberdi. Búginde menshigimde eshqandaı múlik qalmady. Zeınetker ata-anam bar, kómektesý úshin olar da dúnıe-múlkin satyp bitti. Bárimiz saıajaı jaldap turamyz", – dep qapalanady shaǵymdanýshy.
Onyń kámeletke tolmaǵan ulyn durys asyraı almaǵandyqtan, anasy alyp ketipti. Teledıdardan "Jeke tulǵalardyń bankrottyǵy týraly" zańnyń kúshine enetini týraly málimdemelerdi úmitpen tyńdaıdy eken.
Biraq ol tetikten Igor sıaqty alaıaqtyǵy úshin sottalǵandar qaǵylýy múmkin. Óıtkeni atalǵan zań qylmystyq ister boıynsha keltirilgen shyǵyndarǵa taralmaıdy.
"Muny ádiletsizdik dep sanaımyn. Jasaǵan-jasamaǵan qylmysy úshin aıyptalyp, sottalǵandar jazasyn ótep shyqty. Bir qylmys úshin eki ret jazalaýǵa tyıym salynǵan. Nege onda olar ózin bankrot dep jarıalaı almaıdy? Qanshama alaıaq jazadan qutylyp ketip, bostandyqta taırańdap júr, jurtty ary qaraı aldap, kiriske kenelýde. Olar bankrot bolmasy anyq. Al otyryp shyqqandardy jumys berýshiler jumysqa ala bermeıdi, taýqymet tartady. Olarǵa ómirdi jańa paraqtan bastaýǵa eń qurysa bir ret múmkindik bergen abzal. Men myna jaǵdaıda ne isteýim kerek? Jeke sot oryndaýshysy júrgizý quqyǵymnan aıyrsa, qaıda baramyn, osy arqyly nege ıtermeleýde? Eger boryshymdy tólemegen kúıi ólip qalsam, odan kim utady? Memleket ómirdiń qıyn jaǵdaıyna tap bolǵandardy bóle-jarmaı, kómek qolyn sozsa deımin", – dedi Igor.
Jalpy, damyǵan eldermen salystyrǵanda, qazaqstandyq jeke tulǵalardyń bankrottyǵy ınstıtýty tym qatań ekenine sarapshylar nazar aýdartady. Mysaly, AQSH-ta eks-Prezıdent Donald Tramptyń ózi bankrottyq tetigin birneshe ret qoldanǵan. Al Qazaqstanda uqsas tetiktiń ıgiligin kóre alatyndar qatary kúrt shekteldi.
Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik kirister komıteti tóraǵasynyń orynbasary Qaırat Mıatovtyń túsindirýinshe, jeke tulǵalardyń bankrottyǵy tetigin qaryzyn 12 aı boıy tólemegender paıdalana alady. Negizgi bastapqy krıterııi – osy. Buǵan qosa, qaryzdyń mólsheri 1,6 myń AEK-ten (2023 jyly 5 520 000 teńgeden) aspaýǵa tıis.
Sonymen qatar otbasy múshelerine shaqqanda tabysy eń tómengi kúnkóris sheginen (2023 jyly 40 567 teńgeden) aspaıtyn boryshkerler de bankrottyqtyń sottan tys prosedýrasyna júgine alady.
"Osy prosedýralardyń bárinde, ózin bankrot jarıalaǵan tulǵaǵa 5 jyl boıy kredıt alýyna tyıym salynady. Ol adam tek jeti jyl ótkennen keıin qaıtadan ózin bankrot dep jarıalaı alady. Budan basqa da saldarlary bolady", – dedi Qaırat Mıatov.
Bankrot atanyp, boryshynan arylǵan, amnıstıalanǵan azamat bolashaqta osyndaı jaǵdaıǵa qaıta túspeýi úshin qarjylyq saýattylyq kýrsynan ótýge mindetti.
Sonymen qatar Úkimet kepilsiz onlaın-mıkrokredıt taratý naryǵyn qatań retteýge kirisedi. Sonyń aıasynda ózin bankrot jarıalaǵan adamdarǵa mıkroqarjy, onlaın nesıe alýyna tolyqtaı tyıym salynýy múmkin. Prezıdenttiń tapsyrmasymen tıisti tájirıbe zerdelenedi.