«Qaramaı daýyldarǵa, jaýyndarǵa...»

Eńbek adamy

Osynaý jas shaǵyn bir emes, birneshe paıdaly ispen kómkerip júrgen zamandas týraly birer sóz

Aısha Muratbekovanyń mamandyǵy – esepshi. Qarapaıym tilmen aıtqanda, ofısta, jyly jerde otyratyn adam. Biraq ol otyrmaı­tyn adam. Otyrmaǵanda, únemi qozǵalysta júretin jan degenimiz ǵoı. Osynaý jas ómirin bir emes, birneshe paıdaly ispen kómkerip júrgen zamandas. Endi bárin ret-retimen baıandaıyq.

ESEPSHİ QYZ

Ol Taraz mektebinde matematıkany te­reńdetip oqydy. Synyptaǵy búkil bala osy pándi jaqsy kórdi dese de qatelespes. Óıt­keni, matematıkadan bergen muǵalim bala­lardy qyzyqtyra biletin. Sondyqtan esep- qısaby kóp bolsa da, sol sabaqty kópshiligi asyǵa kútetin. Ustazdyń myqtylyǵyn osy­dan da baǵalaýǵa bolar.

Aısha bala kúninde dızaıner bolýdy qatty armandaıtyn. Biraq ata-anasy «sen esepke jaqsysyń ǵoı» dep, sol salaǵa ja­qyn mamandyqty tańdaǵanyn durys kórdi. Býhgalter mamandyǵyna solaı kelgen. Myń-mıllıon sanmen jumys isteıtin isi oǵan esh qıyn emes. Qaıta unaıdy. Sebebi, mamandyǵyn qurmet tutady.

Búgingi kúni ýnıversıtette alǵan sol oqýyn mise tutyp otyra bermeı, aıyna eki- úsh ret bilimin jetildirýge kúsh jumsaıdy. Óıtkeni, qazirgideı aqparattyq tehnologıa­nyń qaryshtap damyp jatqan jahandaný zamanynda kóshten qalmaý kerek. Onyń ústine jastarǵa jańashyldyq tán. Aıshanyń endi qarjyger mamandyǵyn meńgerip shyǵý­ǵa talpynyp júrgen jaıy bar.

BES JASAR TİGİNSHİ

Baıaǵy bala kúngi kóńilindegi dızaı­nerlik salany da ara-arasynda qolǵa alyp júr desek te bolady. Osynyń aldynda tiginshilik kásip bastaǵan-dy. Biraq aıaqasty­nan pandemıa degen qaterli kesel bas kó­terdi de, halyqtyń birazy úıge qamalyp, jumyssyz, tabyssyz qalyp, onyń da isine tusaý saldy. Biraq kıim tigýin toqtatqan emes. Kóńili kóterilip, shabyty kelgende, ózine nemese eki qyzyna ádemi beldemshe tige qoıady.

Aısha ıne-jipti qolyna bes jasynda alǵan. Birde anasynyń qoly qolyna juqpaı birdeńe toqyp otyrǵan sátin kórip qalyp, qatty qyzyǵyp, janyna otyra qalyp, biraz baqylap, sosyn anasynyń istegenin qaıta­laǵany bar. Áýeli qýyrshaǵyna kóılekter tige bastady. Odan soń 11-12 jasynda ózine jempir toqyp aldy. Sosyn anasyna ádemi kóılek tigip berip qýantqan.

Mektepti bitirgen alǵashqy jyly jazǵy demalysta atelede jumys istegen. Eń al­ǵashqy jalaqysyn da sol kezde alǵany esinde. Ol qolynan ádemi kóılekter tigý keletinine maqtanǵan sonda. Qolynan shyq­qan kıimderiniń sol isti súıetindikten ádemi tigilgenine senimdi edi. Ol sheberligin solaı, ýaqytpen sanaspaı, kóp tigip kóp shyńdady. Ári ıne men jip qyz balanyń kórkin ásem­deı túsedi dep biledi.

ÁÝELİ ÓZİŃNEN BASTAÝ KEREK

Ol kúndelikti turmysta tutynýdan bo­sap qalǵan plasık bótelkelerdi, shyny ydystardy, tipti qaǵazdardy da qoqysqa aparyp tastaı salmaıdy, bárin erinbeı-ja­lyqpaı, asqan tózimdilikpen jınap, arnaıy orynǵa aparyp ótkizedi. Ol aqsha jasaımyn degen oıdan emes árıne, qorshaǵan ortanyń lastanbaýyna, ekologıaǵa tamshydaı bolsa da úlesimdi qossam eken degen patrıottyq sezimnen týǵan qadam.

Birde olar jańa úıge qonys aýdaratyn boldy. Úıdegi zattardy jınastyryp, kıim- keshekti býyp-túıip jatqanda qajet emes zattar, ásirese qaǵazdar kóp shyqty. «Osy­lardy qoqysqa aparyp tastaǵansha, nege qabyldaıtyn arnaıy oryndarǵa ótkizbeske» degen oı edi bul. «Tym bolmasa, myna qaǵazdar ájethana qaǵazyna aınalyp, elge paıda­sy tısin» dep oılaǵany da esinde. Kózi ashyq adam retinde búginde kún­delikti tur­mysta paı­dalanyp júrgen plasık­ten ja­salǵan buıym­dardyńda ǵasyr dertiniń birine aına­lyp, búkil ǵa­lamshardy las­tap jatqanynan habardar, árıne.

– Plasıkten jasalǵan ydys, shólmek, paketter topyraqta 200 jylǵa jýyq ýaqytta ydyraıtyn kórinedi. Onyń qaldyqtary jer­ge túsken soń atalǵan jyldar ishinde óte usaq bólshekterge ajyrap, qorshaǵan ortaǵa hı­mıalyq zattar bóledi desedi. Sondaı-aq, onyń usaq túıirshikteri men hımıalyq qo­syndylary jerasty sýlary arqyly janýar­lardyń jappaı qyrylýy men adamdardyń túrli aýrýǵa shaldyǵýyna ákep soǵady, – de­gen Aısha ózin bizge taǵy bir qyrynan, ıaǵnı ekologıa janashyry retinde tanytty.

Iá, plasık qaldyqtaryn tastaý bylaı tursyn, monshaǵa jaǵýǵa jáne ashyq jerde de órteýge múldem bolmaıdy. Tipti, olaı etýge ekologıalyq zańnamalarmen tyıym salynǵan. Plasık qaldyqtary janǵanda qorshaǵan orta men adam ómirine qaýip týdy­ratyn hımıalyq qosyndylardyń aýaǵa ta­ralatynyn aıtýdaı-aq aıtyp keledi ekolog­tar.

Qoqys tastaıtyn temir jáshikter orna­lasqan qalaly jer belgili, keıde ýaqytyly jınap áketilmese, qoqystardy qańǵyǵan ıtter tartqylap, julmalap, shashyp ketedi. Tipti nan qaldyqtary da shashylyp jatqan­da, obal-aı deısiń ishteı. Nan demekshi, Al­matyda nan qaldyqtaryn da aparyp ótkizýge bolatyn bokstar bar ekenin osy Aıshadan estip, bildik. Túsingenimizdeı, qabyldap alatyndar nan qaldyqtarynan jem jasaı­tyn kórinedi.

Aısha plasıkterdi, shyny ydystardy, alúmını buıymdardy, qaǵazdardy, taǵy basqa da zattardy bólek-bólek jınaǵanda, ol jumysqa kishkentaı balalaryn da qatys­tyrady. Olar da osy kúnnen tabıǵatty súıýdi, qorshaǵan ortany aıalaýdy, bardy qadirleýdi, ysyrapshyldyqqa jol bermeýdi úıretedi. Bul proses týraly áleýmettik jelidegi paraqshasyna da salyp, keńes sura­ǵandarǵa jol kórsetip otyrady.

– «Men jalǵyz ózim ne ózgerte alamyn, maǵan qarap qalǵan ne bar» dep oılaý múldem qate. Áýeli ózińnen bastaý kerek. Bárimiz so­laı bastasaq, árqaısysymyz bir-birimizden úlgi alsaq, kóptiń almas asýy bolmaıdy dep oılaımyn, – deıdi jas ta oıly keıipkerimiz.

«BİRİNSHİ BOLÝ – BATYLDYQ»

Aıshanyń búginde halyqaralyq iri jo­baǵa aınalǵan, «Birinshi bolý – batyldyq» uranymen ótetin «Almaty marafonyna» qatysyp júrgenine 4-shi jyl. Ol salaýatty ómir saltyn ustanady, júgirgendi jany súıedi. Tabıǵatpen jany egiz.

– On myńnan astam adam qatysatyn bul marafonnyń eń úlken dıstansıasy 42 sha­qyrym. Ekinshisiniń, ıaǵnı jartylaı mara­fonnyń araqashyqtyǵy – 21 shaqyrym. So­syn ártúrli kishigigim marafondar bar, olar 10 jáne 8 shaqyrymdyq. Oǵan balalar da qatysady. Meniń maqsatym – júlde alý nemese syılyq ıelený emes. Men ózimniń erik-jigerimdi shyńdaǵym keledi. Bizdiń ma­rafon aldyndaǵy daıyndyǵymyzdy kór­seńiz ǵoı! «Almaty marafony» degen baryp qatysa salý emes, oǵan deıin kúndelikti tańǵy tátti uıqyńdy qıyp, aptasyna úsh ret daıyndyqtan ótemiz. Marafon kúni nóser­letip jaýyn jaýsa da, ushyryp áketer qatty jel tursa da, «búgin aýa raıy máz emes eken» dep úıde qalyp qoıý joq, mindetti túrde sol kúni júgirý jolaǵyna shyǵasyń. Ózińdi temirdeı tártipke baǵyndyratynyń qandaı ǵanıbet munda! – degen Aısha Musaqanqy­zynyń jan-jaqtylyǵyna, sergektigine eriksiz tánti boldyq.

BAILYQTYŃ  ÓLSHEMİ

Oǵan Almatynyń tabıǵaty qatty unaı­dy. Súıikti qalasy jyly, jap-jasyl, qu­shaǵy árdaıym keń. Kelgen meımandaryn mindetti túrde «Shymbulaqqa», «Medeýge» aparady.

Ol úshin patrıot bolý degenimiz – óz tilińdi, jerińdi, ultyńdy, saltyńdy, dás­túrińdi súıý, qadirleý jáne sol qasıetterdi urpaǵyńa bere bilý. Ol balalaryna durys tárbıe berýdi, keleshekte ádiletti Qazaqs­tandy jasaıtyn bilikti, bilimdi, kózi ashyq maman bola­tyndaı adam etip shyǵarýdy maqsat tut­qan. Sondaı-aq, Otannyń otbasynan basta­latynyn myqtap ustanǵan ana.

Ony únemi ózi sekildi sportqa jaqyn, ádiletti, shynshyl adamdar qorshap júredi. Onyń oıynsha, qazirgi jastarǵa ýaqyt, olar­dyń bir-birimen oflaın, ıaǵnı jandy túrde qarym-qatynas jasaýy jetispeıdi. Ony qazirgi jastardyń kóbine gadjettermen, smaılıktermen sóılesetini qynjyltady.

Adamdarmen qarym-qatynastaǵy basty ustanymy – qurmet, shynshyldyq. Baılyq­ty densaýlyqpen, bilimmen jáne durys tárbıemen ólsheıdi. Boıynda osy úsh qun­dylyǵy bar adam ózgelermen qarym-qaty­nasta da súıkimdi, bedeldi bolady jáne ba­ǵyndyrar bıigi de kóp bolmaq dep esepteıdi.

Mádenıetti adam dep kóptiń kózinshe túkire salmaıtyn, jónsiz ursysyp, tájike­lespeıtin, balaǵat sózder aıtpaıtyn, basqa­lardy tildemeıtin jandardy tanıdy.

Aıyna eki-úsh kitap oqýdy maqsat etip qoıǵan. Keıingi oqyp taýysqan kitaby – «Jızn v resýrse». Qazir «Stambýldy» bastady.

Kez kelgen adam eń birinshi kezekte ata- anasyn, jaqyn adamdaryn jáne densaýly­ǵyn qadirleý kerek dep biledi.

Qazirgi kúni bizdiń ómirimizdi alaqandaı uıaly telefonmen baılanystyrmaý múmkin emes. Onsyz tipti kúnimiz joq desek te bola­dy. Aıshanyń óziniń eń jıi izdep qońyraý soǵatyn adamy – anasy. Ol kisimen jaı ǵana hál-jaǵdaı surasyp, daýsyn estigenniń ózi boıyna alapat kúsh-qýat beredi.

Ákesi – matematık-ǵalym kisi. Áli de attan túsken joq, joǵary oqý ornynda sa­baq berip júr. Balalaryn bala kúninen adal bolýǵa tárbıelegen. Jemqorlyq degenge áli kúnge jany qas. Eger Aıshaǵa bireýler ózin «eńbekqorsyń, shynshylsyń» der bolsa, ol ákeden daryǵan qasıet der edi. Al «qaıy­rymdy, meıirimdisiń» dep maqtasa, anasy­nyń aq sútimen darytqany.

Onyń sulý, meıirimdi kórinetini de sondyqtan bolar. Eń bastysy, ol osy­nyń bárin úsh perzentine, urpaǵyna úlgi bolý úshin isteıdi. Jáne onyń barlyq bastamasyn jary da únemi qoldap otyrady. Baqyt degen osy!