nemese «patrıottyq sezim degenińiz jahanǵa jar sala aıqaılap aıtatyn dúnıe emes»
Dına jyldyń tórt mezgiliniń ishinde qońyr kúzdi jaqsy kóredi. Keıbireýler bul mezgildi qoıny-qonyshyńdy sýyq jelimen toltyryp tońdyratyny, bir tolastamaı jaýatyn sýyq jańbyry hám adamdy jıi-jıi muńǵa batyra beretini úshin jaqsy kóre qoımaıdy. Ózi sol kúreń kúzde týǵandyqtan da bolar, áıteýir sap-sary japyraqtary aıaq astynda kórpe bolyp jaıylyp jatqan saıabaq ishin aralaýdy, jańbyrly kúnderi qolshatyryn saıa etip jalǵyz qydyrýdy jany súıedi.
Dına – kúzdiń emes, Jeltoqsannyń yzǵaryna tońǵan qyz...
«Almatylyq qyz-jigitterge dem bereıik!»
Onyń Almaty energetıka ınstıtýtyn bitirip, Kókshetaý qalasyndaǵy №1 kásiptik ýchılıshede jumys istep júrgen kezi edi. Tarıhta altyn áriptermen jazylyp qalǵan sonaý 1986 jyldyń 18 jeltoqsanynda radıodan Almatydaǵy «araqqa toıyp alyp, esirtkige elirgen qazaq jastarynyń balabaqsha, dúken bitkenniń esik-terezelerin qıratyp», Ortalyq alańǵa shyǵyp, bılikke qarsy narazylyq bildirip jatqandyǵy týraly estigende, bir ornynda baıyz taýyp otyra almady. Júregi óz keýdesine syımaı, myń tulpardyń tuıaǵyndaı dúrsildep, bólmeni shyr aınalyp júrdi de qoıdy. Aqyry shydamaı, kórshi bólmedegi Gaýharǵa bardy.
– Bılik basyna sonaý Máskeýden ózge ult ókiliniń kelýine basqa oblystardaǵy jastardyń da qarsy ekendigin bildireıik. Alańǵa shyǵaıyq, almatylyq ul-qyzdarǵa dem bereıik, – dep edi, er minezdi Gaýhar qurbysy birden qoldaı ketti. Sol mezette ózi jetekshilik etetin toptyń oqýshylary da esik qaǵyp kelip qaldy:
– Dına apaı, estidińiz be, Almatyda kóterilis bolyp jatyr deıdi, – dep daýryqty jetkinshekter. El dep, ult dep soqqan kishkentaı júrekterinen aınalyp keteıin órender ózderi de eshteńe túsine almaı aptyǵyp turǵan bolatyn. Dına Nurǵazyqyzy olarǵa da oıyn ashyp aıtty.
Jataqhananyń bir qanatynda ýchılıshe qyzmetkerleri, ekinshi jaǵynda sol bilim ordasynyń oqýshylary turatyn. Sol túni birazy uıyqtamaı, shákirtter arasyndaǵy áskerden kelgen eresekteýleri plakattar jazyp, daıyndady. Erteńine jataqhanadan alpys shaqty jas Kókshetaý alańyn betke alyp shyǵyp ketti.
Biraq olardyń «sapary» bes mınýtqa da sozylǵan joq, bulardy alańda saqadaı saı bolyp kútip turǵan «qyzyl jaǵalylar» birden sýretke, beınekameraǵa túsirip alyp, arnaıy kólikterge jelkeleı toǵyta bastady.
Bir jutym qara sý
Tergeý kezinde basty nysanaǵa Dına Taldanbaeva ilikti. Sebebi, bári «jastardyń basyn qosyp uıymdastyrǵan osy» dep biraýyzdan túsinik bergen edi. UQK qyzmetkerleri men mılısıa ókilderi onyń jataqhanadaǵy bólmesine astyn ústine shyǵaryp tintý júrgizdi. Eshteńe tappaǵan soń:
– Kókshetaý halqy orystanyp ketken, sondyqtan olar úshin bılikke kim kelip, kim ketse de báribir. Al sen osy aımaqqa o basta arnaıy tapsyrmamen kelgensiń. Stýdentter arasyna jik salyp, úgit-nasıhat júrgizdiń. Plakattarǵa uran-sózder jazdyryp, bárin alańǵa jınadyń. Shynyńdy aıt, sol túni saǵan astanadan ushaqpen ushyp kelip aqpar bergender kimder? – dep qysa bastady.
Osylaı birneshe kún edeni syz tartqan tórt qabyrǵada qamaýda otyrdy. Bir tilim nan turmaq, qara sý da joq. Ashqursaq qyzdyń sóıleýge shamasy da qalmaǵan, tipti tergeýge eńbektep shyǵatyn. Biraq 24 jastaǵy qaısar qyzdy tergeýden olar da jalyǵar emes, túsinikten túsinik alyp, ábden jan azabyn shekkizdi. Áli esinde, sonda qazaqtyń bir qara balasy – aıdaýyl jigit jany ashyp, jan-jaǵyna jaltaqtaı qarap bir stakan sý ákelip bergeni bar.
Sol kezde týǵan baýyry da Kókshetaýda jumys istep júrgen bolatyn. Olarmen de tildesýge bolmaıdy. Sonda terezeden kúnde baýyry ezile qarap turatyn aǵasynyń birde Dınaǵa:
– Jerge qarap júrmeshi, adam óltirgen joqsyń ǵoı. Qıyn bolsa da eńseńdi tik ustap júrshi. Neń bar edi alańǵa shyǵyp, Qonaev saǵan aı saıyn jalaqyńa jıyrma som artyq tólep turyp pa edi?! – dep kemseńdegeni bar ıyǵy selkildep.
Budan keıin №1 kásiptik ýchılıshe ujymynda ashyq partıa, komsomol jınalystary ótkizilip, «Teris qylyq jasady, úgit-nasıhat júrgizip, ýchılıshe oqýshylaryn jaǵymsyz áreketter isteýge ıtermeledi», – dep Dına arnaıy bappen jumystan shyǵaryldy. Eńbek kitapshasyna «amoralnyı postýpok» kórsetkeni úshin shyǵarylǵandyǵyn bildiretin dáý mór de basyldy. Sol kezde úlken bir ujym ishinen olardy jaqtap bir aýyz sóz aıtatyn qarakóz aǵa býyn tabylmaı, bulardan bári tegis teris aınalyp shyǵa keldi. Bastaýysh partıa uıymynyń hatshysy bolǵan, óte batyl, kez kelgen jerde oıyn tilip aıtatyn Baqyt degen apaılary da ózine jaltaqtaı qaraǵan qyzdarǵa qarap, jumǵan aýzyn asha almaǵan. Sóıtip, bir kúnde búkil qala, dos-jaran jat bolyp shyǵa keldi. Tipti burynǵy sálemi túzý kóztanys jandardyń kórgen jerde dereý budan qubyjyq kórgendeı teris aınalyp kete baratyn sátterin qalaı umytar! Jas maman retinde berilgen baspanasynan da bir-aq kúnde shyǵaryldy.
Ol azdaı, Kókshetaý oblysynyń birinshi hatshysy oblystyq gazetke «Dına Taldanbaeva bul óńirge basqa oblystan kelip, halyq arasynyń arajigin ajyratpaq pıǵylda úgit-nasıhat júrgizgen. Al jergilikti halyqtyń bul jerde esh kinási joq» degen mátindegi úndeýin jarıalady. Bul úndeý oblys kóleminde talqylanyp, barlyq aýdan-aýyldaǵy mekeme-ujymdarda dúrkin-dúrkin jınalystar ótkizilip, bárinde de Dınanyń aty birinshi atalǵan.
«Dına, saǵan kelip tur!»
Aýzy-murny joq mylqaý adamnyń kúıin keshken qyzdy tergep-tekserý bunymen toqtaǵan joq. Mılısıa organdarynyń esigin bir jyldaı tozdyrýmen júrdi. «Eshqaıda shyqpaımyz, jan adammen telefonmen sóılespeımiz» degen qolhat ta alyndy.
Týǵan jerine qaıtýǵa bolmaıdy. Bárinen ada bolǵan Gaýhar ekeýi Talshyqqa keldi. Bul – qurbysynyń aýyly. Ekeýi sol jerge jumysqa ornalasty. 1987 jyldyń 17 jeltoqsany. Saǵat túngi úshtiń ýaqyty. Gaýhar: «Dına, saǵan kelip tur», – dep túrtip oıatty. Júregi taǵy zyrq etti. Ózi jumys istep júrgen mekemeniń dırektory Isaev eken. «Menimen birge júrgin. Maǵan solaı tapsyrma berildi», – dep, aldy-artyna qaratpastan ertip áketti. Keıin bilgenindeı, «joǵarydan» «kóterilistiń bir jyldyǵyna taǵy da búlik shyǵarǵaly júr, qamaýǵa alyńdar» degen buıryq kelgen eken.
Gaýhar budan eresekteý qyz edi, kóp uzamaı Dınany ákesine tabystap, «ata-anamnyń súıegine tańba salǵandaı bolmaıyn» dep, burynnan sóz salyp júrgen jigittiń eteginen ustap ketip qaldy. Al eń ókinishtisi sol, «apasynyń tól qyzy» bolyp erke ósken Dına 1987 jyly ál ústinde jatqan apasymen baquldasa almaı qalǵan edi. «Nege kelmeı jatyr qara qyzym?», – dep esikke eleńdeýmen jatqan keıýanaǵa: «Qyzyńyzdyń dárejesi ósip, joǵarylap ketipti, qyzmetinen shyǵa almaı jatqan kórinedi», – dep jaýap bergen eken sonda týǵan-týys.
Jetisý oblysynyń Kóksý aýdanyna qarasty Alǵabas aýylynyń týmasy tek araǵa 20 jyl salyp, Aqmola oblystyq prokýratýrasynyń 2006 jylǵy 15 jeltoqsandaǵy №17/123-06 aqtaý týraly anyqtamasyna qol jetkizdi.
Júrektiń qalaýy
Qazir bári ornynda. Bala kúnnen jaqsy tanys, bir synypta oqyp júrip kóńil jarastyrǵan dosymen qol ustasyp, baqytty ǵumyr keshýde. Otaǵasy ekeýi úsh perzent súıdi. Úlkenderi – Aslan sál jumsaqtaý, kóńilge qarap turady. Al egizi – Almas pen Gaýhardyń minezderi ózine tartqan, qaısar. Aıtpaqshy, qyzynyń esimin aıaýly qurbysy, baıaǵy kókshetaýlyq Gaýhardyń – Gaýhar Kárimovanyń qurmetine qoıǵan.
Dına Nurǵazyqyzy elge, Jetisý jerine tabany tıe salysymen, 1988 jyly Taldyqorǵandaǵy «Ajar» tigin fabrıkasyna ornalasty. Sonda taban aýdarmaı baqandaı 14 jyl eńbek etti. Sosyn memlekettik qyzmetke aýysyp, abyroıly eńbek etip keledi. Bıyl QR Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń «Eńbek ardageri» medalimen marapattaldy.
Mine, bıyl qazaq jastarynyń urandatyp alańǵa shyqqanyna 36 jyl bolypty. Jer-jerde sol eljandy jastardyń qanymen kelgen Táýelsizdik kúni atalyp ótedi. Árıne, bul kúni «jeltoqsanshylar» da nazardan tys qalmaq emes. Biraq Dına Nurǵazyqyzynyń jylda júregine salmaq túsiretin bir jaı bar: jazyqsyz ul-qyzdardy jappaı qyryp, qyrshynynan qıǵan Jeltoqsan oqıǵasynyń shetine tıip-qashyp baryp qaıtqan keıbireýler jylda osy kúndi maldanyp, ár-ár jerde jylt-jylt etip, qushaq-qushaq gúlderin, jyltyraq syı-sıapatyn alyp, sheshensip sóz sóılep, dýyldap júrip sýretke túsip jatady. Sonda jan jarasynyń bir syzdap ótetini bar.
Byltyr Kókshetaý jaqtan bir azamattardyń habarlasqany bar. «Siz sonaý jyldary Almaty jaqtan kelip, biraz japa shegipsiz. Bizde «Qurmetti azamat» ataǵyn bergeli jatyrmyz biraz kisige. Siz de kele alasyz ba?» dep. Dına Taldanbaevanyń sonda: «Men ol tusta meni maqtan etsin dep, maqtan úshin shyqpaǵan edim alańǵa. Mindet etpeımin. Ol – judyryqtaı júregimdegi elime degen sheksiz qurmetim bolatyn. Sol qurmetim júregimniń túkpirinde sol kúıinde qala bersin», – degeni bar.
– Patrıottyq sezim degenińiz jahanǵa jar salyp aıqaılap aıtatyn dúnıe emes. Otanǵa degen súıispenshilik tek judyryqtaı júregińniń túbinde jyp-jyly kúıinde jatýy tıis, – dep esepteıdi kezinde qanshama ózge ult ókiliniń ortasynda júrip nebir teperish kórse de saǵy synbaǵan, rýhy muqalmaǵan bizdiń keıipker.