Probasıa qyzmeti qylmystyq jazalardy izgilendirýdi júzege asyrýdyń mańyzdy tetigi retinde keıingi jyldary iske qosylǵan sala. Basty mindeti – bas bostandyǵynan aıyrmaıtyn jaza qoldanylatyn sottalǵandardy esepke alyp, olardyń jazasyn óteý tártibin baqylaıtyn qyzmet. Negizi, búgingi probasıa qyzmeti kezinde qazaq dalasynyń tártibin ýysynda ustap, tentegin tezge salyp otyrǵan bıler ústemdiginiń balamasy ispetti.
Probasıa qyzmetiniń eń negizgi maqsaty – ómir jolynan taıyp ketkenderdi tutqyndamaı-aq, tárbıe tezine salyp túzetý.
Iá, quqyq buzǵandardy shetinen kógendep, túrmege toǵytýdan utqanymyzdyń shamaly ekenin ómir ózi dáleldep berdi. Probasıa qyzmeti paıda bolmaı turǵanda da qylmystyq atqarý ınspeksıasy degen ataýmen sottalǵandarǵa áleýmettik jaǵynan kómektesý, quqyqtyq kómek kórsetý, sonymen qatar olardyń qaıtadan qylmysqa urynyp qalmaýy úshin jumystar júrgizilip keldi. Al «Probasıa týraly» zań qabyldanǵannan keıin bul qyzmettiń aýqymy keńip, jan-jaqty jetildirile tústi.
Qazirgi probasıanyń baqylaýyna qoǵamdyq jáne túzeý jumystaryna sottalǵandar, bas bostandyǵyn shekteý jáne májbúrli eńbekke sottalǵandar, shartty túrde jáne júkti áıelder men jas balalary bar áıelderge qatysty jazany oryndaýdy keıinge qaldyra otyryp sottalǵandar, bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynan shartty túrde bosaǵandar jatady. Qazirgi kúni Almaty qalasynyń aýmaǵynda 8 aýdandyq probasıalyq qyzmet bar.
2025 jyldyń alǵashqy úsh aıynda Almaty qalasy Qylmystyq-atqarý júıesine qarasty Probasıalyq qyzmet esebinen 3500-den astam sottalǵan ótti. Onyń ishinde 500-den astamy áıel bolsa, 15-i kámelettik jasqa tolmaǵan balalar.
«Probasıa týraly» Zańda kámeletke tolmaǵan balalarǵa qatysty probasıany júzege asyrý erekshelikterine tereń mán berilgen. Atap aıtsaq, atalǵan jumysty balalardyń otbasyn tarta otyryp atqarý kózdelgen. Negizinen qylmysqa baratyndar – qaraýsyz qalǵan, qolaısyz otbasynda tárbıelengen balalar. Zań baptarynda qorǵanshylyq nemese qamqorshylyq jasaıtyn organdarmen jáne bala quqyqtaryn qorǵaý jónindegi fýnksıalardy júzege asyratyn uıymdarmen birlesip jumys isteýge mol múmkindik qarastyrylǵan.
Probasıalyq baqylaý qyzmetiniń ınspektorlary sottalǵandardy jumysqa ornalastyrý maqsatynda túrli paıdaly is-sharalardy júzege asyrady. Óıtkeni sottalǵandardyń jumyspen qamtamasyz etilýi – olardyń qoǵamnan óz ornyn taýyp, durys jolǵa túsýlerine zor yqpal etedi.
Rýslan MAQSUTOV,
Alataý aýdandyq Probasıa qyzmeti bóliminiń bastyǵy, ádilet maıory:
– Almatynyń Alataý aýdanynda 400 myńǵa jýyq turǵyn bar. Qalanyń shetkeri jaǵy bolǵandyqtan negizinen aýyldan kóship kelip, qonystanǵan turǵyndar shoǵyrlanǵan. 23 yqshamaýdany bar Alataý aýdanynda 700-den asa sottalǵan probasıalyq baqylaý qyzmetiniń esebine alynǵan.
Sottalǵandardyń qylmystyq isin saralasaq, negizinen – densaýlyqqa qasaqana aýyrlyǵy ortasha nemese aýyr zıan keltirý, senip tapsyrylǵan bótenniń múlkin ıemdenip alý nemese talan-tarajǵa salý, urlyq, tonaý qylmystary. Osyndaı qylmystarǵa baratyndardyń ómirine úńiletin bolsańyz, kóbisi jumyssyz jastar. Sol jumyssyzdardyń ýaqytsha qıyndyqqa shydamaı, ıaǵnı aldy-artyn oılamaı qylmysqa baratyny, sóıtip bolashaǵyna balta shabatyny kúızeltedi. Sondaı-aq alaıaqtyǵy úshin sottalatyndar da jıi kezdesedi. Mysaly, bizdiń Probasıalyq baqylaý qyzmetiniń esebine alynǵandar kóbi osy alaıaqtyq pen urlyq úshin sottalǵandar. Qylmystyq kodekstiń 296-babymen, ıaǵnı esirtki, psıhotroptyq zattarmen zańsyz jumys isteý qylmysymen sottalǵandar da jıi kezdesedi.
Probasıa qyzmetiniń esebinde turǵandardyń deni – otbasyn asyraýshylar. Al joǵaryda atalǵan zańda probasıa baqylaýynda turǵandardy jumysqa ornalastyrýda jergilikti atqarý organdaryna júktelgen mindet zor.
Máselen, jergilikti atqarýshy organdar probasıa qyzmetiniń esebinde turatyn adamdarǵa Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasyna sáıkes olardy áleýmettik beıimdeý jáne ońaltý arqyly áleýmettik-quqyqtyq kómek kórsetý salasyndaǵy ókilettikterdi atqarady. Bul oraıda qaladaǵy jumyspen qamtý ortalyqtary sottalǵandar arasynda bos oryndar jármeńkesin ótkizedi. Atalǵan jármeńkede sottalǵandar mamandyǵyna nemese buryn meńgergen kásibine qaraı jumysqa ornalasady. Taǵy bir aıta ketetin jáıt – probasıalyq baqylaý qyzmetiniń baqylaýynda turǵandar arasynda ózin-ózi eńbekpen qamtyp otyrǵan 1500-den asa kásipker bar.
Baqylaýdaǵy sottalǵandarǵa medısınalyq kómek kórsetý, bilim alýlaryna járdemdesý, kásiptik daıarlaý, qaıta daıarlaýdy júzege asyrý, zańmen belgilengen jeńildikter men áleýmettik tólemderdi alý sıaqty kómek berý jumystary júzege asyrylady. Sondaı-aq olarǵa psıhologıalyq kómek kórsetýdiń mańyzy da óte zor. Óıtkeni kóptegen sottalǵan adam jazasyn ótep kelgenshe otbasynan, jaqyndarynan ajyrap qalady, týǵan-týystarymen arada túrli kıkiljiń bolady. Mundaı jaǵdaılardyń barlyǵy olardyń ómirge degen qushtarlyǵyn báseńdetip, qaıtadan teris jolǵa túsýine sebep bolady. 2025 jyldyń birinshi toqsanyndaǵy esep boıynsha 900 sottalǵanǵa psıhologıalyq kómek kórsetilgen.
Janbota SAIPILMÝLIK,
Almaly aýdandyq Probasıa qyzmeti bóliminiń bastyǵy, ádilet kapıtany:
– Almaly aýdandyq probasıalyq baqylaý qyzmetinde 200-den astam sottalǵan probasıalyq baqylaýǵa alynǵan. Sottalǵandarmen jumys isteýdiń qıynshylyǵymen qatar jaýapkershiligin aıtpaǵanda, probasıalyq baqylaý bóliminiń jumysyn uıymdastyrý da biliktilikti talap etedi. Jumys úrdisin kúndelikti qadaǵalaý, jeke quramnyń tıimdi jumys isteýi úshin mańyzdy sheshimder qabyldaý sıaqty jumystar bólim bastyǵyna eki ese jaýapkershilik júkteıdi. Mysaly, men basqaratyn bólimde 20 sottalǵan áıel baqylaýǵa alynǵan. Árıne, áıel-analardyń qylmysqa urynbaǵany abzal ǵoı. Degenmen ol qandaı jaǵdaı bolmasyn – áıel. Onyń jany názik. Sondyqtan men ınspektorlarmen únemi áıel adamǵa eń birinshi sottalǵan dep emes, ana nemese názik tulǵa retinde qaraý kerek degen maǵynada áńgimeler ótkizip otyramyn.
Probasıalyq qyzmet ınspektorlary sottalǵandardy aıyna bir ret turǵylyqty meken-jaıy boıynsha tekserip otyrady, sonymen qatar sottalǵandardyń ózderi aıyna eki ret Probasıalyq baqylaý qyzmetine tirkelýge jáne profılaktıkalyq suhbatqa kelip turady.
Olardy baqylap otyrýdyń taǵy bir túri – elektrondyq qurylǵy, ıaǵnı elektrondy «bilezik» taǵý. Almaty qalasy sıaqty úlken megopolıste ár sottalǵandy kózden tasa etpeı baqylaý múmkin emes. Al bul qurylǵymen sottalǵan adamnyń júrgen-turǵanyn bilip otyrýǵa bolady.
Elektrondy baqylaý qurylǵysy tek qaıtalap qylmys jasaýǵa nemese jaza óteý tártibin buzýǵa beıim sottalǵandarǵa ǵana kıgiziledi. Alaıda elektrondy «bilezikti» sheship, buzyp tastaıtyn faktiler de kezdesedi. Mundaı derekter boıynsha arnaıy saraptama taǵaıyndalyp, qorytyndysynda sottalǵan adam keltirilgen zıandy ózi tóleıdi. Eger tólemese, azamattyq sot arqyly óndirilip alynady. Tólegen kúnniń ózinde de Qylmystyq-atqarý kodeksiniń 67-baby boıynsha jazaǵa tartylady.
Almaty qalasynyń ákimdigi jýyrda Almaty qalasy boıynsha Qylmystyq-atqarý júıesi departamentiniń Probasıa qyzmetin «Chevrolet» markaly 6 qyzmettik kólikpen tolyqtyrdy. Bul ıgilikti is sonymen qatar Almaty qalalyq Polısıa departamenti men qalalyq Prokýratýra basshylyǵynyń qoldaýymen júzege asty.
Probasıa ınspektorlarynyń sapaly hám júıeli qyzmet atqarýy kólikke tikeleı táýeldi. Óıtkeni keptelisi qalyń qalada sottalǵandardy baqylaý mashınasyz múmkin emes. 2025 jyldyń alǵashqy úsh aıyndaǵy kórsetkish boıynsha qala boıynsha probasıa bóliminiń esebindegi qaıtalap qylmys jasaǵan sottalǵandar sany 30 boldy. Mundaı sottalǵandardyń jazasy bas bostandyǵynan aıyrý jazasyna aýystyrylady. Sonymen qatar turǵylyqty mekenjaıy boıynsha tekserý kezinde sol jerde bolmaǵandarǵa eskertý beriledi. Eger odan nátıje shyqpasa, zań eshkimdi aıamaıdy, bas bostandyǵynan aıyrylady. Bul jerde myna jáıtti de eskerý kerek, kóptegen sottalǵandardyń turaqty mekenjaıy joq, olar jaldamaly páterlerde turady. Bul jaǵdaıda probasıalyq qyzmet mamandary barynsha kómektesedi. Sondaı-aq turmys jaǵdaıy nashar, ne bilimi, ne mamandyǵy joq jumyssyzdar, ishimdikke salynǵan adamdar, esirtkige táýeldiler qaıtalap qylmys jasaýǵa beıim bolady. Sondyqtan izgilik jolyn ustanǵan memleket retinde, olardy túrmege aparyp tyǵý úshin emes, qaıtalap qylmys jasaýynyń ár faktisi, sebep-saldary boıynsha aýmaqtyq İshki ister basqarmalarymen birge qyzmettik tekserýler júrgiziledi.