Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» Joldaýynda agroónerkásip keshenin damytýǵa aıryqsha kóńil bólindi. Aýyl sharýashylyǵy salasy azyq-túlik qaýipsizdigin, halyqty jumyspen qamtýdy jáne elimizdiń eksporttyq áleýetin nyǵaıtýdy qamtamasyz etetin ekonomıkanyń negizgi sektorlarynyń biri retinde qarastyrylady. Úkimet Memleket basshysynyń 2024 jylǵy Joldaýynda aıtylǵan tapsyrmalaryn oryndaý aıasynda aýyl sharýashylyǵynda tehnologıalyq jańǵyrtýdy, qaıta óńdeýdi tereńdetýdi jáne halyqaralyq yntymaqtastyqty keńeıtý saıasatyn júıeli túrde júzege asyryp keledi.
Memleket basshysynyń Joldaýy jáne ózge de tapsyrmalarynda qoıylǵan mindetterdiń oryndalý barysy týraly tolyq aqparatty Primeminister.kz saıtynda jarıalanǵan sholýdan oqyńyzdar.
Turaqty ósimnen jańǵyrtýǵa: agroónerkásip kesheni qalaı damyp keledi
Agroónerkásip kesheni turaqty damý qarqynyn kórsetip otyr. Bul memlekettik qoldaý sharalarynyń tıimdiligin jáne Prezıdent tapsyrmalaryn júzege asyrýda Úkimettiń júıeli jumysyn aıǵaqtaıdy. 2025 jylǵy qańtar–shilde aralyǵynda aýyl sharýashylyǵynyń jalpy ónim kólemi 3,7%-ǵa ósip, 2,4 trln teńgege jetti. Ósim mal sharýashylyǵy men ósimdik sharýashylyǵyndaǵy óndiris kóleminiń artýy esebinen qamtamasyz etildi.
Qaıta óńdeý salasy ozyq damý qarqynyn kórsetip otyr: azyq-túlik ónimderiniń óndirisi 9,2%-ǵa ósip, 2,13 trln teńgeni qurady, sýsyndar óndirisi 6,8%-ǵa (692,4 mlrd teńge) artty. Ósimdik maıynyń óndirisi (+24%), sary maı (+10,4%), shujyq ónimderi (+9%), un óndirisi (+6,6%) ósti.
Aýyl sharýashylyǵynyń negizgi kapıtalyna salynǵan ınvestısıalar 442,7 mlrd teńgege (+26,5%) jetti, azyq-túlik ónimderi óndirisine salynǵan ınvestısıalar 104,2 mlrd teńgeni (+48%) qurady. Bul resýrstar salany jańǵyrtýǵa jáne zamanaýı tehnologıa engizýge baǵyttaldy.
«Memleket basshysy óziniń halyqqa Joldaýynda tikeleı sýbsıdıalaýdan qoljetimdi nesıeleýge kóshýdiń jáne komersıalyq bankterdiń qarajatyn tartýdyń mańyzyn atap ótti. Osynyń nátıjesinde 2024 jyldan bastap jyldyq stavkasy 5%-dan aspaıtyn jeńildetilgen nesıe berý baǵdarlamasy iske qosyldy. Bul búdjet pen jeke qarajat kózderiniń resýrstaryn biriktirý arqyly múmkin boldy», — dep atap ótti QR aýyl sharýashylyǵy mınıstri Aıdarbek Saparov.
Memlekettik qoldaý júıeli túrde saqtalyp keledi. 2025 jyly kóktemgi egis jáne egin jınaý jumystaryna jeńildetilgen nesıe kólemi 700 mlrd teńgege deıin ulǵaıdy (2014 jyly – 70 mlrd teńge). Aldaǵy jyldary bul qarjylandyrý kólemi 1 trln teńgege jetkizilmek. Egis naýqanyna qarjylandyrý 2024 jyldyń qarasha aıynan bastaldy, bul sharýalarǵa aldyn ala daıyndalýǵa múmkindik berdi.
Jyldyq 5% mólsherlememen aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn jeńildetilgen lızıńke berý baǵdarlamasy iske qosyldy. Ol jalpy quny 250 mlrd teńgeni quraıtyn keminde 6 myń dana tehnıkany satyp alýdy qamtamasyz etedi. Budan bólek, qaıta óńdeýshilerge aınalym qarajatyn qarjylandyrý úshin 44 mlrd teńge kóleminde jeńildetilgen nesıe berildi.
Negizgi tetiktermen qatar arnaıy qoldaý baǵdarlamalary da júzege asyrylýda. «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy kooperatıvterge, sonyń ishinde ónimdi qaıta óńdeýge, 5 jylǵa deıingi merzimge 2,5% jeńildetilgen nesıe beredi. «Keń dala» baǵdarlamasy aýyl sharýashylyǵy ónimin óndirýshiler men qaıta óńdeýshilerge 5% mólsherlememen qarjylandyrý usynady. «Agrobıznes» baǵdarlamasy búdjet, Ulttyq qor jáne jeke ınvestısıalar esebinen óndiristi jańǵyrtýǵa, qurylys júrgizýge jáne aınalym qarajatyn tolyqtyrýǵa jaǵdaı jasaıdy. Mundaı keshendi sharalar aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy ár sharýashylyqtyń ereksheligine qaraı eń tıimdi sharttardy tańdaýǵa múmkindik beredi.
Mal sharýashylyǵy: strategıalyq sala jáne damýdyń jańa tetikteri
Mal sharýashylyǵy – eldiń azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etetin strategıalyq mańyzdy sala. Ol AÓK-tiń jalpy óniminiń shamamen 40%-yn quraıdy. 2025 jyldyń qańtar–shilde aılarynda óndiris kólemi 3,4%-ǵa ósip, 2 trln teńgege jýyqtady. Et óndirisi 2%-ǵa artty (608,8 myń tonna), sút óndirý kólemi 6,5%-ǵa ulǵaıdy (2,25 mln tonna).
Mal men qus sany da turaqty kóbeıip keledi: iri qara – 8,7 mln bas (+0,3%), jylqy – 4,6 mln (+6,7%), túıe – 300 myń (+3,9%), qus – 48 mln (+6,6%). Osy rette qoı basy 3,7%-ǵa kemigeni baıqalady (21,1 mln bas).
Qazaqstannyń eksporttyq áleýeti nyǵaıyp keledi: 2025 jyldyń alǵashqy bes aıynda sıyr eti eksporty 2,5 esege (12,3 myń tonna), qoı eti 2,6 esege (9,2 myń tonna) kóbeıdi. Alǵash ret 797 tonna shoshqa eti syrtqa shyǵaryldy. Bul nátıjeler otandyq ónimniń básekege qabiletti ekenin jáne halyqaralyq naryqta joǵary suranysqa ıe ekenin kórsetedi.
Sút óndirý salasyna aıryqsha kóńil bólinip otyr. 2023–2025 jyldary jylyna 300 myń tonnadan astam ónim beretin 48 sút taýarly fermasy salyndy. Jańa fermalardaǵy ortasha jyldyq saýym 8,2 myń lıtrge jetse, aldyńǵy qatarly sharýashylyqtarda bul kórsetkish 11 myń lıtrge deıin barady. Bul deńgeı Eýropanyń jetekshi elderine saı keledi. 2024 jyly 688 myń tonna sút óndirildi (2022 j. +32%). 2025 jyly taǵy 32 keshen iske qosylyp, qosymsha 152 myń tonna ónim alý josparlanǵan.
«Etti iri qara mal sharýashylyǵynda nesıe taza 5%-ben beriledi. Qarjylandyrý kólemi 50 mlrd teńge. Al bıyl óńdeý kásiporyndarynyń aınalym qarajatyn jeńildetilgen nesıeleý baǵytyna 44 mlrd teńge bólindi. Sonymen qatar fermerlerdiń kepilge qoljetimdiligi máselesin sheshý úshin nesıe somasynyń 85%-yna deıin kepildik berý baǵdarlamasy júzege asyrylýda», – dedi Aıdarbek Saparov.
2025 jylǵy 1 tamyzdan bastap bordaqylaý alańdaryn jyldyq mólsherlemesi 5% jeńildetilgen nesıeleý baǵdarlamasy engizildi. Bul baǵdarlamaǵa 50 mlrd teńge bólindi. Bul baǵdarlama óndiristik qýattardy 60%-dan astam deńgeıde paıdalanýǵa jáne shyǵarylatyn ónimniń keminde jartysyn ishki naryqqa ótkizýge jaǵdaı jasaıdy.
Aýstralıalyq úlgi boıynsha et klasterleri damyp keledi. 2024 jyly 9 mlrd teńgege tórt joba qarjylandyrylsa, 2025 jylǵa jalpy quny 21,7 mlrd teńgeni quraıtyn on basym joba aıqyndaldy. Túrkistan oblysynda túıirshiktelgen jem óndiretin zaýyt pen 15 myń basqa arnalǵan bordaqylaý alańy iske qosyldy. Bul jobalar «jemshópten qaıta óńdeýge deıingi» tolyq tizbekti qalyptastyrýdyń negizin qalaıdy.
Sońǵy bes jylda qus eti boıynsha ımportqa táýeldilik 42%-dan 20%-ǵa deıin tómendedi. 2024 jyly Jambyl, Qyzylorda, Pavlodar, Túrkistan, Soltústik Qazaqstan jáne Ulytaý oblystarynda jylyna 15,9 myń tonna et óndirýge qýatty alty qus fabrıkasy iske qosyldy. Negizgi mindet – bul baǵytta eldi tolyqtaı óz ónimimizben qamtamasyz etý.
Osylaısha, Qazaqstandaǵy mal sharýashylyǵy turaqty damý qarqynyn kórsetip otyr: ishki óndiris kólemi artyp, eksporttyq áleýeti nyǵaıyp keledi, jańa qoldaý tetikteri engizilýde jáne álemdik deńgeıdegi klasterler qurylýda. Bul salany búkil agroónerkásip kesheniniń basty ósim núkteleriniń birine aınaldyrady.
Ósimdik sharýashylyǵy: egisti ártaraptandyrý jáne jańa ónimdilik standarttary
Qazaqstandaǵy ósimdik sharýashylyǵy óndiristiń tıimdiligi men turaqtylyǵyn arttyrýǵa baǵyttalǵan júıeli transformasıadan ótýde. Salanyń negizgi mindeti – egis alqaptaryn ártaraptandyrý jáne sý únemdeý tehnologıalaryn engizý. Bıyl bıdaı alqaby 884,6 myń gektarǵa qysqaryp, 12,3 mln gektardy qurady, al maıly daqyldardyń kólemi 1 mln gektarǵa ulǵaıyp, 4 mln gektarǵa jetti. Sonymen qatar qant qyzylshasynyń egis qurylymyn ońtaılandyrý jumystary júrgizilýde.
«Memleket basshysy jyl saıyn 150 myń gektarǵa deıin sý únemdeıtin tehnologıalardy engizýdi tapsyrǵan bolatyn. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha bul jospar artyǵymen oryndalyp, 158 myń gektardy qurady. Al bıyl sý únemdeıtin tehnologıalarǵa qazirdiń ózinde 109,8 myń gektar alqapqa engizildi. Jalpy sý únemdeıtin tehnologıalar qoldanylatyn jer kólemi 580 myń gektarǵa ulǵaıdy», — dedi Aıdarbek Saparov.
2024 jyly fermerler 25,2 mln tonna astyq jınap, buryn-sońdy bolmaǵan rekordqa qol jetkizdi. Onyń ishinde 18,6 mln tonnasy bıdaı. Ortasha ónimdilik gektaryna 14,2 sentner. Mundaı joǵary nátıjege engizilgen tyńaıtqysh kóleminiń eki esege ulǵaıýy (2023 j. 1,3 mln tonna) aıryqsha yqpal etti. Bıyl bul kórsetkishti 1,9 mln tonnaǵa jetkizý josparlanǵan.
Tuqym sharýashylyǵyna jáne materıaldyq-tehnıkalyq bazany jańartýǵa aıryqsha nazar aýdarylyp otyr. 2025 jyly elıtalyq tuqymdardyń úlesin jalpy egis kóleminiń 10,5%-yna deıin jetkizý, al aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn jańartý deńgeıin 6,5%-ǵa deıin arttyrý josparlanýda. Tek 2023 jyldyń ózinde ǵana sharýalar 22 myń birlik tehnıka satyp aldy, bul aldyńǵy jylǵy kórsetkishten joǵary.
Fermerler úshin eleýli qoldaý quraly bolyp sýbsıdıalaý sharalary qala beredi. Memleket elıtalyq tuqymdar qunyn 70%-ǵa deıin, otandyq óndiristegi mıneraldy tyńaıtqyshtardyń qunyn 60%-ǵa deıin óteıdi, sondaı-aq pestısıdter shyǵynyn 50%-ǵa jáne bıopreparattar shyǵynyn 40%-ǵa ótemaqylaıdy. 2025 jyly basym daqyldardy sýbsıdıalaýǵa 25,8 mlrd teńge bólinip, bul fermerlerge ónimdilikti arttyrý úshin qosymsha resýrs beredi.
Júıeli sharalar 2024–2028 jyldarǵa arnalǵan Jol kartasynda bekitilgen. Onda aýyl sharýashylyǵynyń jalpy ónim kólemin eki eseleý kózdelgen. Negizgi basymdyq bıdaıdyń monokýltýrasyn jáne sýarmaly eginshilikti kóp qajet etetin kúrish pen maqta sıaqty daqyldardy qysqartýǵa berilgen. Sonymen qatar maıly, kókónis-baqsha jáne malazyqtyq daqyldardyń egis alqaptaryn ulǵaıtý qarastyrylǵan. Mundaı tásil óndiristiń tıimdiligin arttyryp, mal sharýashylyǵynyń jem-shóp qoryn nyǵaıtýǵa múmkindik beredi.
Seleksıa men tuqym sharýashylyǵyn damytýǵa arnalǵan Keshendi jospar aıasynda aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń keminde 109 jańa sorty men býdandaryn shyǵarý kózdelgen. 2024 jyly 52,3%-dy quraǵan otandyq seleksıa tuqymdarymen egiletin alqaptardyń úlesin 2028 jylǵa qaraı 78,2%-ǵa deıin arttyrý josparlanýda. Osy maqsatta usynylatyn sorttardyń Memlekettik tizilimi qalyptastyrylyp, ulttyq tuqymdardyń genetıkalyq banki qurylýda. Bul ishki seleksıa nátıjelerin bekitip qana qoımaı, sonymen qatar otandyq ósimdik sharýashylyǵynyń eksporttyq áleýetin arttyrýǵa jol ashady.
Aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeý – nesıeden jańǵyrtýdyń keshendi josparlaryna deıin
Aýyl sharýashylyǵy ónimderin tereń qaıta óńdeý agrarlyq saıasattyń negizgi basymdyqtarynyń biri bolyp qala beredi. Prezıdenttiń tapsyrmasyna sáıkes, agroónerkásip keshenindegi qaıta óńdelgen ónimniń úlesi 70%-ǵa jetkizilýi tıis. Osy maqsatta memlekettik qoldaýdyń keshendi sharalary iske asyrylýda.
2024 jyly AÓK ónimderin eksporttaý kólemi $5,1 mlrd boldy, onyń 52%-y qaıta óńdelgen ónimge tıesili. Bul $2,6 mlrd quraıdy, al byltyr bul kórsetkish 43% bolǵan, bul otandyq qaıta óńdeý salasynyń turaqty damý qarqyny men básekege qabilettiliginiń artyp kele jatqanyn dáleldeıdi.
Qazaqstanda qaıta óńdeý salasynda shamamen eki myń kásiporyn jumys isteıdi, olardyń ishinde sút (18,8%), et (18,5%), astyq (17,4%) jáne maı-shıkizat (12,5%) salalary kósh basynda. 2024 jyly 41,5 mlrd teńge kóleminde 51 ınvestısıalyq joba júzege asyryldy.
2025 jyly bızneske qoldaý kórsetý maqsatynda qaıta óńdeý kásiporyndaryn aınalym qarajatyn tolyqtyrý úshin jyldyq mólsherlemesi 5%-ben jeńildetilgen nesıe berý jalǵastyryldy. Osy maqsattarǵa 44 mlrd teńge bólindi. 60-tan astam ótinim maquldanyp, 26 mlrd teńgeden astam qarjy bólindi.
Qaıta óńdeý kásiporyndaryn salý nemese jańǵyrtýǵa ınvestısıalyq sýbsıdıalaý jumys isteıdi. Bul maqsatta shyǵynnyń 15–50%-yn óteý qarastyrylǵan. Qant salasynda ótemaqynyń kólemi 40%-ǵa deıin artty, jumyrtqa óńdeýde sýbsıdıa 40%-ǵa deıin engizildi, al sút salasynda qurǵaq sút pen sarysý jabdyqtaryna shyǵynnyń 25%-yna deıin ótemaqy qarastyrylǵan.
Kásiporyndardy shıkizatpen qamtamasyz etýge aıryqsha kóńil bólinýde. Osy maqsatta turaqty jetkizilimdi qamtamasyz etetin sút fermalary, qoı sharýashylyǵy kásiporyndary jáne qabyldaý pýnktteri jelisi qurylady. Fermerlerge qoldaý qaıta óńdeýge tapsyrylǵan juqa jáne jartylaı juqa jún kólemine sýbsıdıalaý arqyly da kórsetiledi, bul bir jaǵynan óndirýshilerdiń shyǵyndaryn azaıtyp, ekinshi jaǵynan qaıta óńdeý kásiporyndarynyń qýatyn tolyq paıdalanýyna múmkindik beredi.
İshki naryqty qorǵaý maqsatynda shıkizatty eksportqa shyǵarýǵa shekteýler engizilgen: maıly daqyl tuqymdaryn shyǵarýǵa baj salyǵy qoldanylyp, tiri mal eksporty kvotalanǵan, sondaı-aq teri men jún shyǵarýǵa shekteýler qoıylǵan. Bul sharalar shıkizat qoryn el ishinde saqtap, ony qaıta óńdeýge baǵyttap, elde qosylǵan qun qalyptastyrýǵa múmkindik beredi.
Ǵylym jáne ınovasıalar: AÓK jańǵyrtýdyń negizi
Prezıdenttiń tapsyrmalaryn oryndaýdaǵy mańyzdy baǵyttardyń biri – agrarlyq ǵylymdy damytý jáne ınovasıalardy engizý. Osy maqsatta Ulttyq agrarlyq ǵylymı-bilim berý ortalyǵy (UATO) bazasynda bilim, ǵylym jáne bıznesti biriktiretin vertıkaldy ıntegrasıalanǵan agrotehnologıalyq hab qurylýda. Qazirgi tańda onyń quramyna 33 uıym – ýnıversıtetter, ǵylymı-zertteý ınstıtýttary jáne tájirıbelik sharýashylyqtar kiredi.
Ǵylymı salaǵa qarjylyq qoldaý júıeli sıpatqa ıe: 2025 jyly UATO-ny negizgi qarjylandyrý kólemi 2,6 mlrd teńgege artty, al 2024–2026 jyldary baǵdarlamalyq-maqsatty qarjylandyrýǵa jyl saıyn 9,6 mlrd teńge baǵyttalady. Bul aýyl sharýashylyǵy kesheniniń barlyq negizgi baǵyttaryn – mal sharýashylyǵy men ósimdik sharýashylyǵynan bastap qaıta óńdeý, veterınarıa jáne organıkalyq eginshilikke deıin qamtıtyn uzaq merzimdi ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlamalardy júzege asyrýǵa múmkindik beredi.
Zamanaýı zertteý zerthanalaryn qurýǵa jáne halyqaralyq yntymaqtastyqqa aıryqsha kóńil bólinýde. 2024 jyldan bastap Qazaqstanda Qytaımen birlesken bıologıalyq qaýipsizdik zerthanasy jáne dán sapasyn anyqtaıtyn zerthana jumys isteı bastady. 2025 jylǵy maýsymda organıkalyq ónimderdi sertıfıkattaý ortalyǵy jáne halyqaralyq sanıtarlyq jáne veterınarlyq standarttarǵa sáıkes tamaq qaýipsizdigi zerthanasy ashyldy. Bul ortalyqtar pestısıd qaldyqtary, mıkotoksınder, aýyr metaldar jáne antıbıotıkterdi taldaýǵa múmkindik berip qana qoımaı, «jasyl» óndiris standarttaryn engizýge jol ashady.
2024 jyly Aqtóbe oblysynda Jylqy sharýashylyǵy jáne jemóndirý ınstıtýtynyń qurylýy mańyzdy oqıǵa boldy. Onyń qyzmeti – jylqy tuqymdaryn jetildirý jáne otandyq jem bazasyn damytýǵa baǵyttalǵan.
Mańyzdy ǵylymı jobalar qataryna aýyl sharýashylyǵy ónimderin genetıkalyq pasporttaý, klımatqa beıimdelgen eginshilik jáne sensorlar, drondar men AI-monıtorıng júıelerin qoldanatyn «aqyldy fermalardyń» sıfrlyq modelderi kiredi. Qytaı, Nıderlandy, AQSH, Fransıa, Ulybrıtanıa jáne basqa elderdiń ǵylymı ortalyqtarymen halyqaralyq ǵylymı yntymaqtastyq júrgizilýde.
2027–2029 jyldarǵa «Agri Export» (ónimderdi genetıkalyq sáıkestendirý, organıkalyq ónim óndirisi, klımatqa tózimdi tehnologıalar) jáne «Agri Future» (AgriTech-ınkýbator, «AÓK-tiń 100 jas ǵalymy» baǵdarlamasy, fermerlerdi VR/AR arqyly oqytý, jańa býyn sıfrlyq fermalar) baǵdarlamalary ázirlengen. Bul bastamalar Qazaqstannyń AÓK-in ǵalamdyq ǵylymı jelilerge ıntegrasıalaýǵa negizdep, salany tehnologıalyq serpinge shyǵarýǵa jaǵdaı jasaıdy.
Osylaısha, agrarlyq ǵylym aýyl sharýashylyǵyn jańǵyrtýdyń basty quramdas bóligine aınalyp, onyń básekege qabilettiligin, ınovasıalyq sıpatyn jáne uzaq merzimdi turaqty damýyn qamtamasyz etedi.
«Atalǵan nátıjeler – agrarlyq sektordy qajetti resýrstarmen qamtamasyz etý boıynsha atqarylǵan jumystyń tikeleı nátıjesi. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi qoldaý sharalaryn jetildirýdi, saıasattyń ashyqtyǵy men nátıjeliligin qamtamasyz etýdi jáne eń bastysy, aýyl turǵyndary men agrarlar úshin múmkindikterdi keńeıtýdi jalǵastyrady», — dep atap ótti Aıdarbek Saparov.
Úkimettiń agroónerkásip kesheninde júrgizip otyrǵan sharalary Prezıdenttiń Joldaýyn iske asyrýda júıeli tásil qoldanylyp otyrǵanyn kórsetedi. Sala negizgi baǵyttar boıynsha – mal sharýashylyǵy men ósimdik sharýashylyǵynan bastap tereń qaıta óńdeý men ǵylymı zertteýlerge deıin turaqty damyp otyr. Investısıalyq tartymdylyq qamtamasyz etilip, ımportty almastyrý men eksportty kóbeıtýge qajetti negiz jasaldy.