Alty alashtyń ardaǵyna aınalǵan ulylar – Muqaǵalı men Nurǵısanyń tanysyp tabysýyna sebepker bolǵan Nurǵalı Núsipjanov – 85 jasta! Kúmis kómeı, jez tańdaı ánshiniń qazaq sahnasynyń kógine kóterilgenine bıyl – 65 jyl.
Ár zamannyń óz qaharmany bar. Olardyń taǵdyr-tarıhtary da toqsan túrli. Qazaqtyń qaımaǵyn qynadaı qyrǵan 1937 jyl bizden bar asylymyzdy aldy da, sonyń qarymtasyndaı altyn asyldardy qaıta týǵyzdy. Solardyń biri – Nurǵalı Núsipjanuly. Nurǵalı aǵa – jan-jaqty bilimdar adam. Bul kúnde ánshiniń jeke qorynda 7 myń kitaby bar. Odan bólek, Qanabek Baıseıitov, Qurmanbek Jandarbekov, Asqar Toqpanov, Kenen Ázirbaev syndy birtýar uldardyń syrsuhbattary jazylǵan taspalary da Nuraǵanyń jeke arhıvinde qattaýly tur.
Dostyq. Senim. Ulylyq
Nuraǵanyń repertýaryndaǵy ár ánniń óz ómiri bar. Bul kúnde qazaqtyń gımnine aınalyp ketken «Óz elimniń» shyǵý tarıhy – bólek bir áńgime.
– «Óz elimniń» avtory – Nurǵısa Tilendıevpen aramyzdan qyl ótpegen 51 jyl dos boldyq. Bizdiń uly dostyǵymyzdyń basty sebebi – atadan jalǵyz bolýymyz da shyǵar. Nurǵısa Tilendıev te, men de ákeden taraǵan jalǵyz uldarmyz. Nurǵısa aǵammen 3-4 kún kórispeı qalsaq, qońyraý shalyp, «Nurǵash, qaıda júrsiń, kel...», – dep shaqyryp alatyn. Barǵan kezimde dúrkiretip, «Óz elimdi», «Sarjaılaýdy», «Teriskeı», «Asyl ájem», «Ákeme», «Otyrar sazy», t.b. óleńderdi oınatyp jiberetin. Jeke repertýarymdaǵy ánderimdi jandy daýyspen aıtqyzyp, aıyzy qanǵannan keıin, orkestrdiń bárin oryndarynan turǵyzyp, sálem bergizetin edi. Adýyn, asaý minezdi Nurǵısa Tilendıev «jalǵyzym-aý, adalym-aý, saǵyndyryp qaıda júrsiń» dep qushaqtaǵanda, kózderinen aqqan jas keýdesin jýyp turatyn, – dep eske aldy ánshi.
Nurǵalı aǵamyz Shámshi Qaldaıaqovpen de keremet dos bolǵan adam. Kózi tirisinde ánshiniń talantyn joǵary baǵalap, talaı shaqyrymdy artqa tastap, ánderin Nurǵalı Núsipjanovqa arnaıy amanattaǵan.
– Kózi tirisinde «Nurǵalı» degen atymdy atamaı ketti. Árqashan «Nurǵash» dep erkeletetin edi. Sıasy keppegen ánderin óz qoldarymen amanattap tapsyrǵan bolatyn. «Oı, aǵa, ana ońtústikten bir ándi bireýden berip jibermedińiz be, meniń jasym kishi ǵoı», - degen kezimde: «Nurǵash-aý, bul seniń moınyńa ilip, halqyńa jetkiz dep, amanattap ákelip turǵan ánim ǵoı. Ony men qalaı bireýden berip jiberemin», – dep árbir ánin ózi amanattap ákeletin. Dál solaı Nurǵısa aǵam da tún demeı, kún demeı shaqyryp alatyn. Aqyn Qadyr aǵam, oryndaýshy men, áýendi árleıtin Nuraǵam – úsheýmiz túnimen án jazatynbyz. Bizde myna terıtorıa aqyndiki nemese oryndaýshyniki degen uǵym bolǵan joq. Biz «úshtik odaq» boldyq. Qadyr aqynnyń da, Nuraǵanyń da menen jasy úlken. «Oryndaıtyn sen, aınalaıyn qaraǵym. Bizdiń jazǵanymyz, áýenmen árlegenimiz – bir bólek, ony halyqqa jetkizetin – sen. Sondyqtan ándi ózińe yńǵaıla», – dep aıtatyn. Men jasym kishi bolǵan soń, «myna jerin jóndeý kerek» dep aıtýǵa qysylyp, «sizderdiń jastaryńyz da, joldaryńyz da úlken. Bul ándi yńǵaılaǵanym durys bolmas» desem, ekeýi kelisip qoıǵandaı: «halyqqa 100 jyl, 1000 jyl qyzmet etetin án bolsa, ony talaı ret túzetýge barmyz», – deıtin edi. Solaı, túnde baryp, tań attyryp jazǵan «Óz elim» áni osylaı dúnıege kelgen bolatyn, – deıdi Nurǵalı Núsipjanov.
Nurǵalı Núsipjanovtyń ánshilikten bólek, sýretshilik, sáýletkerlik óneri de bar. Oǵan dálel – aǵamyzdyń óz qolymen turǵyzǵan záýlim úıi.
– 1-kýrsta Almatyǵa kelip, Almatynyń shatyrly úılerin kórip, qatty qyzyqqan edim. Aýyldaǵy ata-anama záýlim úı salyp bergim keletin. Ózderińiz bilesizder, 90-jyldarda qazaq aýyldarynda jataǵan úıler bolatyn. Sol jyly aýylǵa baryp, kirpishti óz qolymmen quıyp, 2-kýrsta Almatydan shatyr tasyp, ertegidegideı úı turǵyzdym. Qazir 75 jyl ótse de, bir kirpishi mújilmegen, bir sylaǵy túspegen, – deıdi ánshi aǵamyz.
Dáneker
Dinmuhamed Qonaevtyń kózi tiri kezinde kóptegen óner adamdarynyń ishinde erekshe yqylaspen jaqsy kórgen inisi – Nurǵalı Núsipjanov bolatyn. Oǵan kýá Nuraǵanyń kelesi esteligi:
– Dinmuhamed kókemniń murajaıyn aralap júrgenimizde, ekskýrsovod kelinshek «Nurǵalı aǵa, meniń sizge bir tosyn syıym bar» dep, murajaıdy túgel aralatyp, Dinmuhamed Qonaevtyń jeke bólmesine alyp keldi. «Qonaev aǵamyz demalyp otyrǵan sátinde, úsh-aq ánshini tyńdaǵan. Onyń bireýi – shet el ánshisi, bireýi – Keńes úkimetiniń ánshisi, bireýi – sizdiń plasınkańyz» degen edi. Plasınkany kezinde «Ardaqty aǵama» dep jazyp syılaǵan bolatynmyn, Men Dinmuhamed kókemniń alaqanynda, qushaǵynda bolǵan baqytty adammyn ǵoı. Árbir issapardyń aldynda, issapardan keıin Dinmuhamed kókemniń qabyldaýynda boldym. Sonda kókemniń suraıtyny shet eldegi qazaqtardyń jaǵdaıy edi. Keıinnen sol Germanıanyń, Qytaıdyń qazaqtary Almatynyń telefonyn alyp qalyp, Qazaqstanǵa Dinmuhamed Ahmetulynyń úıine sálem berýge kelgende, meni izdep taýyp alǵan bolatyn. Solaı shet el qazaqtaryn Dinmuhamed kókeme arnaıylap aparyp turdym, – deıdi Nuraǵa.
Shet el qazaqtarynyń Dinmuhamed Qonaevqa sálem berýine, saǵynyshyn jetkizýine dáneker bolǵan da – Nurǵalı Núsipjanov aǵamyz.
Suhbat barysynda bir baıqaǵanym, qansha maqtaý men madaqqa laıyq taý tulǵanyń óz mansaptaryn marqaıa aıtpaıtyny. Bul Nuraǵanyń ulylyǵynyń belgisi dep bilemin. «Jamandar «jaqsymyn» dep aıqaılaıdy, jaqsylar «jaqsymyn» dep aıta almaıdy» demeýshi me edi? Termeniń dál osy naqyl sózderi taý tulǵa Nurǵalı Núsipjanovqa arnalǵandaı... Ánshiniń kómeıinen tógilgen árbir áni barsha qazaqtyń júreginen tabylǵany anyq. 100 jylda bir-aq ret týatyn Nurǵalı aǵama 1 naýryz – Alǵys aıtý kúni barsha halyqtyń atynan óshpeıtin ún, ólmeıtin án syılaǵany úshin alǵys aıtamyn!