15 qazanda Polshada Parlament saılaýy ótti. Saılaýda bıleýshi partıa jeńiske jetti. Alaıda, «Zań jáne ádildik» partıasy bul jeńiske qýana almaıdy. Sebebi, eks-premer Donald Týsk bastaǵan opozısıalyq koalısıa Parlamentte basym kúshke ıe boldy. Gazetimizdiń №117 sanynda bıleýshi partıanyń jeńiske jetý múmkindigin saraptap edik. Olar Parlamentte kópshilik oryndy ıelenýge bar kúshin saldy. Dese de, halyq aldynda bedeli túsken syńaıly.
Koalısıa bedeldi saıası kúshke aınaldy
8 jyl bıleýshi bolǵan «Zań jáne ádildik» (PiS) jeńiske jetkeni ras. Biraq jeńis partıanyń halyq aldyndaǵy bedeliniń túskenin kórsetti. Bıyl saılaýda 35,4% daýys jınady. 2019 jyly ótken saılaýmen salystyrǵanda óte az. Ol kezde 44%-ǵa jýyq daýys alyp edi. Bul parlamenttegi depýtattyq orynnyń jartysyna jýyǵy. 2015 jylǵy saılaýda 37,6%-ǵa jýyq daýys alǵan. Sol deńgeıge de jete almady. Parlamenttiń tómengi palatasy Seımde 2015 jyly 240 depýtattyq oryn alsa, bıyl 196 mandatty jeńip aldy.
«Azamattyq koalısıa» (KO), «Úshinshi jol» (TD), «Levısa» (Lewica) partıalary opozısıalyq koalısıany qurdy. Úsheýi birlese 249 mandatty jeńip aldy. Aldyńǵy saılaýlarda «Azamattyq koalısıa» bedeldi saıası kúsh edi. Alaıda, ol kezde Donald Týsk basshy bolmaǵan. Ol tek el ishinde ǵana emes, EO-ta bedeldi saıası tulǵa. 2014–2019 jyldary Eýropalyq Keńestiń tóraǵasy laýazymyn atqardy.
Elektoratqa jalyǵý tán
Qazaqtyń uly oıshyly Abaı Qunanbaıuly jıyrmasynshy qara sózinde: «Taǵdyrdyń jarlyǵyn bilesizder – ózgerilmeıdi Pendede bir is bar jalyǵý degen. Ol – taǵdyrda adammen birge jaratylǵan nárse, ony adam ózi tapqan emes. Oǵan eger bir elikse, adam balasy qutylmaǵy qıyn. Qaırattanyp, silkip tastap ketseń de, aqyrynda taǵy kelip jeńedi. Aqyly túgel, oıly adamnyń balasy baıqasa, osy adam balasynyń jalyqpaıtuǵyn nársesi bar ma eken? Tamaqtan da, oıynnan da, kúlkiden de, maqtannan da, kerbezdikten de, toıdan da, toptan da, qatynnan da kóńil, az ba, kóp pe, jalyǵady. Onyń úshin báriniń ǵaıybyn kóredi, baıansyzyn biledi, kóńili burynǵydan da sýı bastaıdy. Dúnıe birqalypty turmaıdy, adamnyń qýaty, ǵumyry birqalypty turmaıdy. Árbir maqulyqqa Qudaı taǵala birqalypty turmaqty bergen joq. Endi kóńil qaıdan birqalypty tura alady?», – dep jazyp edi.
Demokratıanyń da eń álsiz tusy osy jalyǵýda. Jalyǵý halyqqa, ıaǵnı elektoratqa tán. Saıası áralýandylyq bar jerde jalyǵýdyń bolýy zańdy. Sol úshin de ejelgi grek fılosoftary demokratıany qoldaı qoımaǵan. Alaıda, munda ejelgi grek elindegi qoǵamnyń damý deńgeıin de eskergen jón. Osy oraıda áıgili aǵylshyn premer-mınıstri Ý.Cherchılldiń «demokratıa eń jaman basqarý formasy, biraq adamzat odan jaqsysyn oılap tapqan joq» degen sózi esimizge túsedi.
Saıası áralýandylyq bar jerde halyqtyń saıası talǵamy ósedi. Saıası talǵamy bar elektorattyń bılikke suranysy men qoıar talaby da artady. Al bıliktegi partıa álde saıasatker bolsyn elektoratty jalyqtyryp almaýy tıis. Sebebi, demokratıalyq saıası júıede bılik halyqty únemi aldaı almaıdy. «Keıbireýlerdi únemi aldaýǵa bolady. Ýaqytsha bárin aldaýǵa da bolady, alaıda bárin únemi aldaı almaımyz», – degen eken AQSH-tyń eks- prezıdenti Avraam Lınkoln. Bul tujyrymmen kelisýge bolar.
Aqparattyq tehnologıalar damyǵan zamanda demokratıaly elderde saıasatkerlerge degen talap kúshti. Uzaq ýaqyt bılikte otyrý múmkin emes. Onyń ústine álem, qoǵam jyldam ózgerýde. Búgin qabyldanǵan saıası sheshim erteń kereksiz bolyp qalýy múmkin. Sondyqtan da saıasatkerlerdiń bıliktegi ómiri qysqarady. Osydan bolý kerek, AQSH-da bir adam qatarynan 2 retten artyq Prezıdent bola almaıdy. Kezinde bul norma F.Rýzveltten keıin qabyldanǵan bolatyn. 1951 jyly Konstıtýsıaǵa 22-ózgeris aıasynda engizilgen edi.
Saıası baǵdardy ózgertpek
«Zań jáne ádildik» 8 jyl boıy qatarynan eki ret bıleýshi partıa atandy. Bıyl saılaýda jeńiske jetse de, bıliktegi partıaǵa túsip qaldy. Osy kezeńde syrtqy saıasatta Eýropalyq Odaqtan alshaqtady. Brússel Varshavany quqyqtyq memleket qaǵıdalaryn buzyp otyr dep aıyptaǵan. Eger Donald Týsk qaıtadan premer-mınıstr laýazymyn ıelense Brússelmen qarym-qatynasty túzemek.
Eýroodaqpen daý týdyrǵan másele – mıgrasıa. Bul máselede «Zań jáne ádildik» partıasy ulttyq múddeni qoldaıtyn pozısıa ustanǵan. Syrttan keletin mıgrasıany barynsha shekteýge tyrysty. Dese de, Prezıdent Anjeı Dýda «Zań jáne ádildik» partıasynyń múshesi bolǵan. Burynǵy partıasyna búıregi buryp turatyny túsinikti. Bul Donald Týsk bastaǵan opozısıalyq kúshterge kedergi bolýy múmkin.