Qazaqstanda keıingi jyldary ekstrakorporaldyq uryqtandyrý (EKO) jáne reprodýktıvti medısınaǵa júginetin juptardyń sany kúrt ósti. Bul salada myńdaǵan otbasyǵa úmit syılap kele jatqan mamandardyń biri - reprodýktolog Amangeldi Erkenuly. Ol 12 jyldan beri kóp ata-ananyń qýanyshyna sebepshi bolyp júr. Aqshamnews.kz tilshisi mamanmen suhbattasyp, EKO salasyndaǵy mańyzdy jaıttardy, erler men áıelder densaýlyǵy týraly túıtkilderdi talqylady. Materıaldan oqyńyz.
Amangeldi Erkenuly - búginde Almaty qalasyndaǵy NGC Clinic ortalyǵynda qyzmet atqaratyn tájirıbeli reprodýktolog. 12 jyl ishinde ol jáne onyń komandasy myńnan astam otbasyna sábı súıý baqytyna jol ashqan. Onyń aıtýynsha, buryn adamdar bedeýlik máselesin jyldap kótermeı júre beretin. Qazir jaǵdaı ózgerdi:
"Búgingi jurt kózi ashyq, medısına múmkindikterinen habardar. Sondyqtan nátıje bolmasa, 2–3 jylda birden mamanǵa keledi", - deıdi dáriger.
Ortalyq jylyna shamamen 1500–2000 jupty qabyldaıdy. Olar bala súıýge qatysty keńes alyp, medısınalyq tekserýden ótedi. Bul - qoǵamda reprodýktıvti densaýlyqqa degen suranystyń artqanyn kórsetedi.
"Bedeýlik - tek áıeldiń emes, erdiń de máselesi"
Qoǵamda kóp jaǵdaıda bala kótere almaý máselesi áıel adamnyń moınyna artyla salady. Alaıda dáriger bul túsinikti joqqa shyǵarady. Onyń aıtýynsha, is júzinde bedeýlik er men áıelge teń dárejede tán - 50/50. Iaǵnı, birjaqty kiná artýdyń esh negizi joq.
"Er adamdar óz densaýlyǵyna salǵyrt qaraıdy. Sýyqta júredi, beıbereket jynystyq qatynasqa túsedi, ýaqytynda dárigerge qaralmaıdy. Deni saý urpaq dúnıege kelsin desek, er azamattar jylyna bir ret tekserýden ótýdi ádetke aınaldyrýy kerek", — deıdi Amangeldi Erkenuly.
Qoǵamdyq stereotıpter: namys pen uıattyń kóleńkesinde qalǵan jaýapkershilik
Amangeldi myrza qazaq qoǵamynda er adamdardyń medısınalyq tekserýden ótýi sırek kezdesetinin jasyrmady. Olar muny namysqa balaıdy.
"Patrıarhaldy túsinik boıynsha, jaýapkershilik áıelde dep esepteıdi. Biraq bul - qate. Biz bul kózqarasty ózgertýimiz kerek. Óıtkeni balanyń dúnıege kelýi - ákeniń de, ananyń da ortaq jaýapkershiligi", - deıdi maman.
Onyń aıtýynsha, erler arasynda bedeýlikke qatysty durys túsinik qalyptaspaǵan.
"Qazaq jigitterinde jasyratyny joq kókirek bar. Oǵan orta da áser etedi. Erler arasynda aıtylatyn syn da ózara namystanýǵa, qate túsinikpen júre berýge ákelip soǵady. Mundaıda qoǵamnyń kózqarasyn ózgertý mańyzdy", - dep tolyqtyrdy ol.
Reprodýktıvti medısınanyń kópke beımálim múmkindikteri
Medısına jetistikteri búginde uryq pen analyq jasýshany (oosıt) birneshe jyl boıy saqtap qoıýǵa múmkindik beredi. Mamannyń aıtýynsha bul múmkindikterdi bizdiń elde de jıi paıdalanady.
"Bizdiń tájirıbede ómirden ótken adamnyń uryǵyn paıdalanyp, keıin bala súıgen jaǵdaılar da kezdesken. Bul - ǵylym men tehnologıanyń jańalyǵy. Sondaı-aq, qazirgi tańda mansabyn birinshi orynǵa qoıǵan kóptegen áıel óz oosıtterin qatyryp qoıady. Áıelder óz bolashaǵyn aldyn ala josparlaıdy, karerasyn qalyptastyryp, belgili bir jasta ana bolýǵa sheshim qabyldaıdy. Óziniń jas kezdegi belsendiligin eskerip, uryǵyn saqtap, keıin ana atanǵan áıel de boldy", - deıdi Amangeldi Erkenuly.
Qazaqstanda bul sala qalaı damyp jatyr?
Amangeldi Erkenuly reprodýktıvti medısınanyń Qazaqstanda birtindep damyp kele jatqanyn aıtty. Mamandar kóbine shetelde bilim alyp, jańa tehnologıalardy meńgerip jatyr. EKO qyzmetteri jalpy álemde qymbat bolǵanymen, suranys joǵary.
"Bizdiń memlekette sýrrogat analyq pen donorlyq uryq arqyly bala súıý zańmen ruqsat etilgen. Bul - Qazaqstandy kórshi elderden erekshelendiretin faktor. Mysaly, Qytaıda sýrrogat ana bolýǵa tyıym salynsa, Ózbekstanda donorlyq balaly bolýǵa shekteý qoıylǵan. Bizde zańnamalyq baza ıkemdirek. Degenmen bul salada da sheshimin kútetin máseleler bar. Ol - ýaqyt enshisindegi jumys", - dep túıindedi maman.