Biz ádette «kúlki ómirdi uzartady», «kúlki – vıtamın» degendi kóp estımiz. Biraq soǵan kóńil bóle bermeımiz, durysy, mán bere qoımaımyz. Al bilgen kisige kúlki – naǵyz «densaýlyq múlki». Kúlki terapıasy adamnyń kóńil kúıin kóterip qana qoımaı, densaýlyǵyn túzeıtini, aınalasymen, otbasymen qarym-qatynasyn jaqsartatyny zertteýler negizinde áldeqashan dáleldenip te qoıǵan.
Kórnekti ǵalym Shora Shamǵalıuly bir suhbatynda: «Adamnyń kóńil-kúıi, tirshiligi jasyna emes, ómirge degen kózqarasyna tikeleı baılanysty. Kim ózine enjar, nemketti qarasa, boıyndaǵy búkil kúsh-jigeri men qabiletin, jigerin tolyq paıdalana bilmese, ol adam tez qartaıýǵa beıim. Al kóńildi júrgen adam qashanda sergek bolady», – degeni bar-dy. Sondaı-aq, búkil sanaly ǵumyrynda jan balasymen kerisip kórmegenin, urys-keristiń ushqynyn ańǵarsa boldy, ony ázil-qaljyńǵa aınaldyryp jiberýge tyrysatynyn aıtqan shejire qarıanyń kúlkini 70 túrge bólip jiktep shyqqany, anekdot aıtýda jáne ony el-elden, jer-jerden jınastyrýda aldyna jan salmaǵany belgili. Til bilimi ǵylymyna, jalpy, qazaq rýhanıatyna ólsheýsiz eńbek sińirgen tulǵa ǵasyrǵa jýyq ómir súrdi. Oǵan da abyz aqsaqaldyń sana sergektigi, janynyń jaısańdyǵy, júzinen eshqashan jymıys ketpeýi sebep bolǵan shyǵar degen oı keledi.
Jalpy, kúlki terapıasy – kóptegen psıhologtar men psıhoterapevterdiń belgili bir jaǵdaılarda jıi júginetin tásili. Osy oraıda, ázilkeshterdiń qatysýymen jekeleı de, toptyq ta seanstar ótkizilip, onda adamdar qyzyqty áńgimeler tyńdaıdy, túrli qoıylymdar, ıýmorıstik rolıkter kórip, rahattana kúledi. Bul tipti pedagogıkada, kreatıvtilikti arttyrýǵa baǵyttalǵan trenıńterde de qoldanylady. Qysqasy, qaı kezde de ıýmor – jabyrqaý kóńil kúıge, depressıaǵa, kúndelikti turmystaǵy sátsizdikter men túıtkildi máselelerge qarsy qoldanylatyn, óte kúshti psıhologıalyq qarý deýge bolady.
Derekterge qaraǵanda, kúlki terapıasynyń negizin salýshy – amerıkalyq belgili jýrnalıs Norman Kazıns kórinedi. Oǵan 49 jasynda «Behterev aýrýy» dıagnozy qoıylady. Tirek-qımyl apparatyn zaqymdaıtyn aýtoımmýndyq syrqat saldarynan Kazınstiń jaǵdaıy kún sanap nasharlaı beredi. Qozǵalysy shektelgen ol, júrýden, eńsesin tiktep otyrýdan qalady, bir qyrynan ekinshi qyryna aýysyp jatýdyń ózi muńǵa aınalady. Dert meńdegen saıyn óz-ózinen tuıyqtalyp, jaqyndarymen tildesýdi de qoıady, aýrýhana tóseginde kúni-túni qabyrǵaǵa qarap jatyp alatyndy shyǵarady. Aqyrynda emdeýshi dárigerinen «Behterev aýrýyna shaldyqqan 500 adamnyń tek bireýi ǵana tiri qalady» degendi estıdi.
Sol áńgimeden keıin túnimen kóz ilmegen Kazınske: «Eger medısına dármensiz bolsa, demek ózim áreket etýim kerek!» degen oı keledi. Sol mezette dárigerdiń: «jaǵymsyz emosıalar kezinde búırekústi bezderi stress gormondaryn bóledi, bul aǵzanyń dertpen kúresýine múmkindik bermeıdi, kerisinshe, kúlki men qýanysh sezimi, jaǵymdy emosıa aýrýdan aıyǵýǵa oń yqpal etedi», – degeni esine túsedi. Sóıtip, mamandardyń kúlkiniń paıdasy týraly eńbekterin oqyp, zerdeleı kele, ne isteý keregin túsinedi.
Sodan bastap kún-tún demeı kınokomedıalar kóredi, qyzyqty kitaptar oqıdy. Aqyrynda, kúlkili oqıǵalardan kózinen jas aqqansha kúle-kúle, eki kózi bulaýdaı bop isip te ketedi. Biraq esesine birtindep dertinen aıyǵa bastaıdy. Áýeli býyndary men bulshyq etteriniń aýyrǵany basylady, artynsha uıqysy qalpyna keledi, tamaqqa tábeti ashylady. Osylaısha, qalypty ómirge oralady. Qulan-taza aıyǵyp ketpegenimen, aýrýdyń beti qaıtyp, Kazıns sodan keıin de 26 jyl tolyqqandy ómir súredi. Kúlki terapıasy jóninen álemdik bestsellerge aınalǵan «Saýyqtyrýshy júrek», «Aýrý anatomıasy naýqastyń kózimen» atty kitaptar jazady.
Kúlkiniń paıdasy týraly uıǵarymdar erte zamandardaǵy fılosoftar men ǵalymdar, jazýshylar eńbekterinde de kezdesedi. Mysaly, Demokrıt «adam úshin eń jaqsy ıgilik, ol – janynyń tynyshtyǵy men qýanyshy» dese, aǵylshyn oqymystysy, jazýshy Robert Berton «ıýmor qan tazalaıdy, aǵzaǵa jaǵymdy áser etip, depressıadan qutqarady» dep tujyrymdaǵan. Onyń «Melanholıa anatomıasy» atty 900 bettik kitabynyń kóptegen taraýlary anekdottardan turatyn kórinedi. Al kanadalyq dáriger Ýılám Osler ıýmordy «ómir mýzykasyna» teńegen jáne sharshaǵandy basý úshin kúnine tym bolmasa 10 mınýt kúlýge keńes bergen.
Ártúrli fızıologıalyq, psıhologıalyq, áleýmettik jaǵdaılarda kúlkiniń jaǵymdy áseri mol ekenin ǵalymdar qaı kezde de joqqa shyǵarǵan emes. Árıne, kúndelikti ómirde kóńilge kirbiń uıalatatyn keleńsiz oqıǵalar, qıyn jaǵdaılar jetip jatyr. Qalaı bolǵanda da, Jumataı aǵa:
Birimizdi birimiz kóremiz de,
Jolyqqandaı jerde joq tóremizge,
Jymıamyz... Jymımaı... mynaý ómir –
Kúl túsindeı kúlgin dep ólemiz be?! – jyrlaǵandaı, kúlip júreıik. Bir-birimizdiń qadirimizdi bilip júreıik.