Keı erler 40 jasqa kelgennen-aq túrli aýrýlarǵa, ásirese júrek-qan tamyr aýrýlaryna shaldyǵa bastaıdy. Dárigerler muny ádette olardyń ishimdik iship, temekini jıi tartyp jáne densaýlyǵyna nemquraıly qaraýymen túsindiredi. Al áıelderdi menopaýzaǵa deıin estrogen sekildi jynys gormondar aterosklerozdan qorǵaıdy. Biraq etekkir toqtaǵannan keıin olardyń da aýrýǵa shaldyǵý yqtımaldyǵy artady, - dep habarlaıdy Aqshamnews.kz tilshisi "Doktor pıterge" silteme jasap.
Degenmen áıelder bul kezeńnen keıin de orta eseppen erlerden 5 jyldaı uzaq ómir súredi. Bul kórsetkish el men mádenıetke baılanysty ózgerip otyrsa da, medısına damyǵan saıyn aıyrmashylyq azaıyp keledi.
Eń qyzyǵy, bul zańdylyq tek adamdarda emes, janýarlarda da baıqalady. Munda "kóp ishti, kóp shekti" degen syltaý júrmeıdi.
Germanıadaǵy Maks Plank atyndaǵy evolúsıalyq antropologıa ınstıtýtynyń zertteýine sáıkes, zerttelgen 1176 sútqorekti túriniń 72 paıyzynda urǵashylary erkekterinen orta eseppen 13 paıyz uzaq ómir súredi.
Mysaly, urǵashy shımpanzeniń ómir jasy shamamen 38–41 jyl, keıbiri 80 jylǵa deıin ómir súredi. Al erkek shımpanzeler kóbine 30–33 jylmen shekteledi.
Al keıbir qustar men jándikterde kerisinshe: erkekteri orta eseppen 5 paıyz uzaq ómir súredi.
Nege bulaı?
Ǵalymdar muny jynystyq hromosomalarmen baılanystyrady.
Sútqorektilerde urǵashylarda eki birdeı X-hromosoma, al erkekterde X jáne Y-hromosoma bar. Eki birdeı X-hromosoma urǵashylardy zıandy mýtasıalardan jaqsyraq qorǵaıdy, sondyqtan olardyń ómiri uzarady.
Biraq qustarda bári kerisinshe: analyqtarda ártúrli (ZW), al atalyqtarda birdeı (ZZ) hromosomalar. Soǵan qaramastan, kóptegen jyrtqysh qusta analyqtary iri ári uzaq ómir súredi, ıaǵnı, aıyrmashylyq tek genetıkada emes.
Taǵy bir qyzyq derek: óz túri arasynda "tanymal" atalyqtar da erte óledi. Sebebi olardyń energıasy men kúshi kóbine qarsylastarymen kúreske, urǵashylarǵa jaǵýǵa ketedi.
Antropologtardyń aıtýynsha, Jjarqyn túster, úlken múıiz, dene iriligi - bári jup tabýǵa kómektesedi, biraq ómirdi qysqartady.
Máselen, polıgam (bir atalyqqa birneshe analyq) janýarlarda atalyqtar arasynda báseke joǵary bolǵandyqtan, olar tez óledi. Al monogam qustarda, kerisinshe, jarysý az bolǵandyqtan, atalyqtar uzaq ómir súredi.
Bul zańdylyq tabıǵatta da, zoobaqta da de baıqalǵan. Tek torda ómir súrgende aıyrmashylyq azdaý bolady.
Ana bolý – ómirdi uzartady
Zertteýshiler taǵy bir qyzyq tujyrym jasady: urǵashylardyń ómiriniń uzaqtyǵy olardyń balaǵa qamqorlyǵymen de baılanysty. Mysaly, maımyl analar balasyn óz betinshe ómir súre alatyndaı bolǵansha baǵady. Bul – ómir súrý uzaqtyǵyn arttyratyn faktor.