*Qazaqy paıym
Amal kezinde elikter laqtap, arqarlar buzaýlaıdy. Osy ýaqytta úsh-tórt kúnge sozylǵan sýyq júredi, sodan keıin resmı túrde jaz kiredi
Ótken joly paıymymyzda aıtqanymyzdaı, maýsym aıy bastalǵaly kún kózi jylyndy. Tipti, jantózgisiz shilińgir ystyq ta kórinis berdi. Arakidik ótkinshi jańbyr jaýyp, ystyqtyń betin qaıtaryp turdy. Qazaqta «Úrker sýǵa tússe – qut, jerge tússe – jut» degen maqal bar. Árıne, onyń betin ary qylsyn. Degenmen, aspan deneleriniń qazirgi qozǵalysyna, aýa raıynyń qubylýyna qaraǵanda Úrker bıyl jerge túsken sıaqty…
Osy maýsymnyń 10-ynan bastap «Myrza» dep atalatyn amal júredi. Ol aıdyń 15 jańasyna deıin jalǵasatyn amal. «Qyrkúıek» amalynyń syńary, myrza degen maǵynada. Amal kezinde elikter laqtaıtyndyqtan, quralaı degen aty da bar. Eliktermen qatar arqarlar buzaýlaıdy (qozylaıdy). Aýa raıynyń aıdyń ózge aptalarynan ereksheligi: bul kezde úsh-tórt kúnge sozylǵan sýyq júredi, osydan keıin resmı túrde jaz kiredi.
Elik – buǵylar tuqymdasyna jatatyn juptuıaqty, sútqorekti janýar. 3 túr-tarmaǵy (Eýropa, Sibir, Manchjýr) taralǵan. Qazaqstanda Sibir túr-tarmaǵy kezdesedi. Talas, İle, Jetisý (Jońǵar) Alataýynda, Batys jáne Ortalyq Tán-SHanda, Qarataýda, Tarbaǵataıda jáne Ońtústik Altaıda ushyrasady.
Jemis-jıdek, múk, qyna jáne shóptesin ósimdikterdiń júzge jýyq túrimen qorektenedi. Jazda jeke-jeke, al basqa kezde toptalyp júredi. Bir jarym jasynda laqtaıdy. 1-2, keıde 3 laqtan týady. Laqtaryn 6–8 aı sútimen qorektendiredi. Eshkisi 11-12, tekesi 16 jyldaı tirshilik etedi. Eti men terisi úshin arnaıy ruqsatpen aýlanady. Kásiptik mańyzy bar (Ýıkıpedıa – ashyq ensıklopedıasynan alynǵan málimet).
Amal kezindegi ádet-ǵuryp: túıeler bul kezde aǵash japyraǵyn jegende baıqaýsyzda japyraq astyndaǵy «alakúlik» degen qurtty jep qoıady da, jardaı bolyp semirip júrip-turýy qıyndaıdy, keıde ólip te qalady. Sol úshin malshylar bul kezde túıelerdi alakúlik qurty qonbaıtyn tómenirek jerge baǵady.
Búgin qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, maýsymnyń – 8-i, aı esebimen – 19-y. Al qazaqy júıege salsaq, maýsymnyń – 6-sy. Demek, aldaǵy apta aıdyń basy men ortasyn qamtyp tur. Aspan deneleriniń qozǵalysyna qaraǵanda, jaýyn-shashyn jıi kórinis beretin syńaıly. Biraq jylylyq tómendemeıtin sekildi.
BABALAR BOLJAMY
Tabıǵat qubylystaryna qarap jasalǵan joramal:
*Kún kenet ysyp ketse, uzamaı jaýyn jaýady.
*Quıyn kóp bolsa, qys aıazdy bolady.
*Naızaǵaıly bolsa, qys jaıly bolady.
*Ańyzaq ystyq bolsa, qystaǵy qatty aıazdyń belgisi.
*Juldyzdar jarqyrap tursa, keler kún ystyq bolady.
*Bult jelge qaraı kóshse, uzamaı jańbyr jaýady.