Tyǵyryqtan shyǵar jol tabyla ma?
2023 jyldyń jazy qazaq halqyna aýyr tıdi. Tarıhtaǵy eń aptap shilde qazaqtyń biraz úmitin kúıdirip jiberdi. Tehnogendi apattar kóp boldy, biz órtendik, biz shóldedik. Onyń ústine, kóbimizge bildirtpeı, munaıdyń arzandaýynan eksporttyq túsimderimiz azaıa bastady. Nátıjesinde syrtqy tólem balansynda 2,7 mıllıard dollar defısıtke tap boldyq.
Qazir Qazaqstan bólmeden dalaǵa ushyp shyǵa almaı, tereze aldynda yzyńdap turǵan shybynǵa uqsaıdy. Álemdik muhıtqa shyǵar joly joq, qarjy júıesi Batysqa negizdelgen, biraq shekarasy batysqa qarsy eki derjavanyń arasynda qysylǵan, kez kelgen krızıs, embargo, sanksıalarǵa gıpersezimtal el úshin Qara teńiz arqyly álemdik muhıtqa shyǵar soqpaǵy kún sanap tarylyp barady. Sondyqtan Pákistan, onyń Arab teńizinde turǵan Karachı portyna qatynaý perspektıvasy Qazaqstandy kópten beri oılandyryp júrgen. Biraq eń quryǵanda, bizge jaqyn Peshavarǵa jetip alý úshin, Túrkimenstan men Aýǵanstandy kesip ótý kerek.
TÁLİPTİŃ ARTYN BAǴÝ
Qazaqstan Talıban qozǵalysyn resmı moıyndaı qoıǵan joq. Biraq eksporttyq- tranzıttik múdde qyssa, onda dúnıe júzine tanymal «qazaq dıplomatıasy» iske qosylary sózsiz. Onyń klasıkalyq formýlasy: «moıyndaı otyryp, moıyndamaımyz», «moıyndamaımyz, biraq deı tura moıyndaımyz». Aýǵanstanmen dos bolmasaq, ońtústik baǵyt arqyly muhıtqa shyǵamyz degen armannyń bári beker.
Iá, bizge Talıbannyń geroındi ókirtip óndirip jatqany unamaıdy. Biraq sol geroınnen túsken dollarǵa bizdiń astyǵymyzdy joǵary baǵaǵa satyp alýǵa kónip otyrǵany unaıdy. Bizdiń eksportqa shyǵatyn bıdaıdyń 70 paıyzyn satyp alýshy – Aýǵanstan. Sondyqtan ol bizdiń iri klıent.
Bul rette mınıstr Jumanǵarınniń jynyna tıetin bir nárse bar. Tálipter sońǵy jyldary bizden daıyn un satyp alýdy azaıtyp, tek bıdaı alýdy kóbeıtken. Sol arqyly olarda jer-jerde shaǵyn dıirmender jelisi damyp keledi. Ózbekstan da týra osylaı istegen bolatyn. Esesine, 2021-2022 jyldary bizdegi birneshe dıirmen jabylýǵa májbúr boldy.
ORYSTAR KÓRSHİDEN KONKÝRENTKE AINALDY
Reseıge salynǵan sanksıa bizdi áý basta kútkendeı basymyzdan emes, butymyzdan urdy. Qazaqstan syrtqa satatyn pozısıa: bıdaı, munaı, feroqorytpa, metal, hımıalyq tyńaıtqysh boıynsha endi Reseı bizdiń klıentterge jarmasyp otyr. Qazaqstannyń Aýǵanstan, Pákistan, BAÁ syndy shyǵystaǵy dástúrli naryqtaryna Reseıdiń saýda ókilderi kelip, arzan bıdaı men tyńaıtqysh usynýda.
Jáne kezinde bizdiń betimizge qarap otyrǵandardyń kóbisi endi Reseımen dostasýǵa qarsy emes sıaqty. Árıne, bul Nothing personal, it’s just business, sondyqtan Qazaqstan bul jaǵdaıda logıstıkamen qatar, básekelespen kúresýdiń amalyn qarastyrýǵa májbúr bolmaq.
Sondyqtan tálipterdi Astanaǵa bıznes-forýmǵa shaqyrdyq. Qazaq-aýǵan bıznes otyrysy bizge óte mańyzdy. Sebebi, aýǵandardyń jańa eksporttyq kontraktilerge qol qoıǵany kerek. Al strategıalyq turǵydan, transaýǵan logıstıkalyq jobasy: Mazarı-SHarıf-Kabýl-Peshavar temirjoly qurylysyna aralasqymyz kelip-aq tur. Peshavardan Karachı portyna jetý qıyn emes. Qazaqstan 2014 jyly Túrkimenstan arqyly Iranǵa shyǵatyn temirjoldy salyp tastaǵan bolatyn. Endi Túrkimenstannan Aýǵanstanǵa jetý úshin «Atamurat – Akına» temirjolyn qoldanýdy oılastyra alady.
SERDAR FAKTORY NEMESE SKIDKA BERETİN PREZIDENT
Ómir súrý ońaı emes. Aýǵanstan dep qoıamyz. Biraq ortaq shekara joq qoı. Bizge Aýǵanstanǵa jetý úshin Túrkimenstan kerek. Sondyqtan Serdar Berdimuhamedov (jáne onyń papasy) – qazaq úshin strategıalyq tulǵaǵa aınalyp shyǵa keldi. Qazir Túrkimenstan óz aýmaǵy arqyly ótetin ózbek fýralaryna 30 paıyz jeńildik berip otyr. Surasaq, bizge de bere alady, tipti 40 paıyzǵa deıin jumsarýy múmkin.
Qazaqstan ýaqytpen jarysýda. Biz bolashaǵymyzdy qazir aıqyndap tastaǵymyz keledi. Reseıge artqan úmitimiz aqtalmady. Jańa ǵasyrda jańa jol izdeýge májbúrmiz. Biraq tereze aldynda yzyńdaǵan shybyn erte me, kesh pe, dalaǵa ushyp shyǵady eken.
«Almaty-akshamý», №92, 3 tamyz, 2023 jyl