Jańarǵan konstıtýsıa, jańa bılik dáýiri
9 shildede Ózbekstanda kezekten tys prezıdent saılaýy ótti. Onyń nátıjesi kópshilik kútkendeı boldy, qazirgi prezıdent Shavkat Mırzıóev ózbek eliniń prezıdenti bolyp qaıta saılandy. OSK málimetine sáıkes, ol 87 paıyzdan asa daýys jınaǵan. Kezekti saıası naýqan saılaýshylardyń belsendiligimen erekshelendi. Resmı málimetke qaraǵanda, saılaý quqyǵyna ıe azamattardyń 70 paıyzy daýys berýge qatysqan. Munymen prezıdent Mırzıóev úshinshi ókiletti kezeńge aıaq basqany málim boldy.
Prezıdent jeńisi – kútilgen nátıje
Bul Ózbekstan tarıhyndaǵy kezekten tys ótken alǵashqy prezıdent saılaýy boldy. Anyǵynda, Shavkat Mırzıóevtiń aldyńǵy ókiletti merziminiń bitýine áli 3,5 jyldaı ýaqyt bar edi. Biraq budan eki-aq aı buryn Prezıdent Mırzıóev kezekten tys prezıdent saılaýyn jarıa etti. Onyń sebebin qazirgi kúrdeli jahandyq jáne óńirlik geosaıası jaǵdaılar men ishki áleýmettik-ekonomıkalyq reformalardyń qajettiliginen týyp otyr dep túsindirgen bolatyn. Sonyń aldynda ǵana Ózbekstan Respýblıkasy Konstıtýsıasyna ózgertýler men tolyqtyrýlar engizilgen edi.
Saılaýǵa deıin de túgel derlik sarapshylar Mırzıóevtiń shartsyz jeńimpaz bolatynyn boljaǵan. Ózbekstan Ortalyq saılaý komısıasynyń tóraǵasy Z.Nızamqojaev 87,05 paıyz daýys berýshi Shavkat Mırzıóevti tańdaǵanyn málimdedi. Ózge úsh kandıdattyń eshqaısysy da 5 paıyzdan artyq daýys jınaı alǵan joq. Eldiń saılaý zańynda tek 50 paıyzdan astam daýysqa ıe bolǵan talapker ǵana el tizginin ustaı alady. Joǵary sottyń burynǵy tóraıymy Robahon Mahmodova ekinshi orynda 4,43 paıyz daýys jınady. Ózge eki kandıdat – Ulyqbek Inoıatov (Ýlýgbek Inoıatov) – 4,02 paıyz; Ábdishúkir Hamzaev – 3,74 paıyz saılaýshynyń daýysyna ıe bolǵan.
Elge jańasha tynys berdi
Ózbekstan bıyl 30 sáýirde referendým arqyly Konstıtýsıaǵa ózgertýler men tolyqtyrýlar engizdi. Onda aıtýly máseleler de az bolǵan joq. Aıtalyq, eldiń sıpatyna qatysty burynǵydan ereksheleı otyryp «Ózbekstan – áleýmettik, quqyqtyq jáne zaıyrly memleket» dep jazylǵan. Parlamenttegi depýtattar sany 35 paıyzǵa qysqartyldy. Sondaı- aq, qazirgi Konstıtýsıaǵa saı, prezıdenttiń ókiletti merzimi 5 jyldan 7 jylǵa deıin uzartyldy. Muny keıbir sarapshylar bıliktiń prezıdent qolyna qaraı meılinshe shoǵyrlanýy dep baǵalaıdy.
Shavkat Mırzıóev óziniń úshinshi bılik kezeńine qadam basqanymen, referendýmnan keıin saılanǵan prezıdent qatarynda taǵy eki kezeńge saılana alady. Bul degenimiz, bıyl 65 jastaǵy Shavkat Mırzıóev aldaǵy 15 jyl ishinde bılik basynda bolýy múmkin degendi bildiredi.
2016 jyly el tizginin ustaǵan ol I.Karımov tusyndaǵy qatań ári pasıvti bılik formasyna modernızasıa jasaýshy retinde tanyldy. Ári elde áleýmettik-ekonomıkalyq reformalarǵa jol ashqan saıasatker retinde de ataldy. Árıne, onyń bul qadamdary elge jańasha tynys berdi. El ekonomıkasy burynǵyǵa qaraǵanda naryqqa beıimdele tústi. Onyń buǵan deıingi jáne qazirgi is-qımyldaryna qaraı otyryp jańa bılik kezeńine de yqtımal boljamdar jasaýǵa múmkindik bar.
Konstıtýsıalyq referendým jáne kezekten tys prezıdent saılaýy ózbek elinde Mırzıóev bıligin bekemdeı túskeni shúbásiz. Buny Mırzıóevtiń jańa bılik dáýiri deýge de bolatyndaı. Bylaısha aıtqanda, ol endigi jerde bekemdele túsken bılik múmkindigin el tarıhyndaǵy óziniń reformatorlyq ornyn kórnekilendirýge jumsaýy múmkin. Aıtalyq, reformalardy taǵy bir satyǵa kóterip, qazirgi jahandyq jáne aımaqtyq syn-qaterlerge tótep berý men ózgeristerge beıimdelýge talpynady. Degenmen, bul áreketteriniń tıimdi bolatynyn, álde bolmaıtynyn tek ýaqyt kórsetedi.
Aımaqtaǵy oń ister
Bir geosaıası aımaq retinde Orta Azıa elderiniń bir-birine yqpal-áseri kóp. Sonyń ishinde qazaq-ózbek qatynasy aımaq úshin sheshýshi ról atqarady. Tutas aımaqtyń turaqtylyǵy men damýynda Astana men Tashkenttiń pikir ortaqtyǵy asa mańyzdy. Prezıdent saılaýynyń nátıjesi jarıalana salysymen Qazaqstan, Qyrǵyzstan sekildi kórshi ári baýyrlas elderdiń basshylary alǵashqy bolyp quttyqtaý joldaýy da belgili sımvoldyq mánge ıe.
Al keıbir aıyrmashylyqtardy aıtpaǵanda, Mırzıóevtiń bılik joly Qazaqstanmen paralel baǵytta ekenin kóremiz. Buǵan konstıtýsıalyq referendým, prezıdenttiń ókiletti merzimin uzartý, kezekten tys prezıdent saılaýyn ótkizý syndy qadamdardy mysal etýge bolady.
Árıne, halyq sany jáne geografıalyq múmkindikterimen Ózbekstan aımaqtaǵy yqpaldy eldiń biri sanalady. Mırzıóev bılik basyna kelgennen keıin, Tashkent óziniń aımaqtaǵy kórshilerimen yntymaqty bekemdeı túsetinin basa belgiledi. Ári aımaqtaǵy syrtqy saıasatynda turaqtylyq, tatýlyq ustanymdaryn ustanatynyn kórsetti. Bul, árıne, aımaqtaǵy elder úshin asa mańyzdy edi. Tashkenttiń bul ustanymy ózbek- qyrǵyz arasyndaǵy sheshilmegen shekara daýyna núkte qoıdy. Taraptar daýly terıtorıalyq máseleni kelissóz arqyly birshama sátti sheship shyqty. Sonyń ózi aımaqtyń ishki máselelerine jaǵymdy áser berdi.
«Almaty-akshamy», №82 11 shilde, 2023 jyl