Kúz tústi. Kúzben birge mektepke iz tústi... Jaz boıǵy alańsyz kúnder artta qalyp, bala bitken bilim oshaǵyna bet túzedi. Olarǵa qarap turyp, baıaǵyda balabaqshaǵa baryp júrgen kezinde ulyma tárbıeshileri jattatqan bir shýmaq oıyma eriksiz oraldy. Onyń «Altyn, altyn, sary altyn, Altyn kúzde nur jatyr. Biz mektepke baratyn, Alaqaı-aý, kún jaqyn!» degen taqpaǵyna oraı, ákesi: «Erteń mektepke barǵanda «alaqaı!» degenińdi kórem» dep kúletin.
Aıtsa-aıtqandaı, bastapqyda qushynyp-aq barǵan balanyń ýaqyt óte kele «mektep» dese kóńili nildeı buzylatyndy shyǵardy, joǵary synypqa kóshkende tipti sabaqqa qyzyǵýshylyǵyn joǵaltyp alǵandaı da boldy. Jalpy, bir ǵana bul bala emes, oqýshylardyń kópshiliginiń mektepke degen áýelde alyp ushqan kóńili erte basylatyny ras jáne oǵan sebep bolatyn jaıttar da az emes.
Degende, sońǵy jyldary orta bilim ordasy naǵyz synaq alańyna aınalǵanyn aıtsaq ta jetkilikti. Úshtildiliqti engizýge tyrysý, Álippeniń alastalyp baryp qaıta oralýy, bazbir pánderdi biriktirip oqytýǵa talpyný, pedagogıkalyq ýnıversıtetterge burynǵydaı mamandardy jeke pánder boıynsha emes, birneshe pándi qatar meńgergen ámbebap ustaz etip shyǵarýdy mindetteý, munyń bári ótken kúnniń úlesindegi jaıttar desek te, sol kezeńdegi bilim júıesiniń barysyna, sáıkesinshe, mekteptegi oqý prosesine aıtarlyqtaı keri áseri bolǵany anyq.
Munyń syrtynda keıingi jyldardaǵy Ulttyq Biryńǵaı Testileý de orta mekteptiń jyldar boıy qalyptasqan oqytý úrdisin, jurttyń mektep roli, bazalyq bilimniń jasóspirim ómirindegi mán-mańyzy jónindegi ádettegi tanym-túsinigin kúrt ózgertkendeı boldy. Barlyq maqsat – UBT-dan joǵary bal alý. Sóıtip, synyby joǵarylaǵan saıyn bala nazary UBT tapsyrýǵa qajetti 4-5 pánge aýyp, soǵan ǵana daıyndalýǵa kóshedi.
Bilim salasynyń ardagerleri men kásibı mamandardyń deni bala oıyn damytpaıtyn UBT bilim berýdiń negizgi sıpatyna qaıshy keledi degendi aıtýdaı aıtyp júr. Bul oraıdaǵy kózqaras «Mektep baǵdarlamasyndaǵy ártúrli pánderdi oqyp-ıgerý negizinde balada ózin qorshaǵan álem, dúnıe týraly birtutas túsinik qalyptasady, jasóspirim aq pen qarany, jaqsy men jamandy aıyra alatyn halge jetedi. Al joǵary synypta basqa sabaqtyń bárin jıyp qoıyp, test tapsyratyn pánderge ǵana den qoıý, onda da durys jaýaptaryn ǵana jattap daıyndalý balaǵa ómirlik azyq bolatyndaı ilim de, bilim de bermeıdi» degenge saıady.
Tanymal jýrnalıs, jazýshy Sáken Sybanbaı da Bilim kúni qarsańynda feızbýkte jarıalaǵan «Jaýap nusqalaryn jattaǵysh urpaq» degen jazbasynda reseılik satırık-jazýshy Mıhaıl Zadornovtyń jeke konserttik baǵdarlamasynda aıtqan bir ázilin keltiripti. Qazir bizde de sol satırıktiń: «Bir mektep oqýshysy meniń «Birinshi dúnıejúzilik soǵysta kim jeńdi?» degen suraǵyma «Al siz maǵan ol soǵysqa kimderdiń qatysqanyn aıtyńyz, sonyń ishinen bireýin tańdaıyn» dep jaýap berdi»... degeniniń keri. Jas urpaq dúnıetanymynyń jadaýlyǵyna, rýhanı júdeýligine toqtala kele: «Rasynda da, qazir biz tehnıkanyń tilin «shashqanymen», kompúterdi ıgergenimen, kúni-túni ǵalamtor aqtaryp otyrǵanymen, ádebıetten, mádenıetten, ónerden, tarıhtan, álemdik órkenıet nyshandarynan esh habary joq urpaq tárbıelep otyrǵandaımyz. Olar Qurmanǵazyny – Qobylandymen, Aımanovty – Aıtmatovpen, Shvesıany – Shveısarıamen, Avstrıany – Avstralıamen, kınologti – kınotanýshymen, genealogıany – gınekologıamen shatastyrady. «Bernard Shoý degen kim?» degen suraqqa «sheteldik shoýmen shyǵar» dep jaýap bergen stýdentti de kórgenbiz», – dep qynjylady Sáken.
Bul jaǵdaıdyń eń bir óreskel, tipti qısynsyz tusy – sol UBT úshin ǵana oqýshylardyń basym kópshiligi arnaıy daıyndyq ortalyqtaryna aılap, jyldap barýǵa májbúr. Olardyń barlyǵy aqyly jáne baǵasy birinen biri ótedi. Eger mektepte sapaly bilim berilse, pán muǵalimderi ár oqýshyǵa jetkilikti kóńil bólip, durys jumys júrgizse, bala bitken mektepten bezip, keregin syrttan izder me edi?! Túptep kelgende, mektep minsiz bolsa, odan qaı bala qashady?! Bizdegi orta bilim júıesiniń jaǵdaıyn, bazbir mektepterdegi muǵalimder deńgeıin osynyń ózi-aq kórsetip turǵan joq pa?!
Jalpy, qala demeı, aýyl demeı, qosymsha bilim berý ortalyqtarynyń kóbeıip jatqany asa bir qýanarlyq nárse emes. Demek elimizdegi dástúrli bilim júıesi turalady, orta mektep óziniń qoǵamdaǵy bastapqy mańyzyn, salmaǵyn joǵalta bastady degen sóz.
Ras, sońǵy ýaqytta jer-jerde jaıly mektepter qurylysy qarqyn alyp, bilim ordalarynyń qatary artýda, úsh aýysymdyq mektepterdi azaıtýǵa kúsh salynýda. Muǵalimderdiń aılyǵy, pedagogıkalyq mamandyqta oqıtyn stýdentterdiń shákirtaqysy ósýde. Durys-aq. Biraq endi mektepke, ustazǵa degen baıaǵy senim, baıaǵy qurmet qashan oıanady, durysy, qaıtkende oıanady?! Osyny oılaıyq.
Jaqynda ǵana áleýmettik jeliniń birine kúlkili vıdeo shyqty: 1-synyptyń balasy bolsa kerek, mektepten qashyp bara jatyr. Artynan júgirip kele jatqan apaıy qýyp jete bergen boıda bala shyńǵyryp jerge otyra ketti. Ary qaraı qandaı «konsert» qoıǵanyn Qudaı bilsin. Vıdeony júktegen adam «Muǵalimderge Alla sabyr bersin» degen syńaıda pikir qaldyrypty... Iá, ol da jón.
Sonymen birge ustaz ataýly shyn mánisinde «mekteptiń júregine» aınala alardaı aqyl-parasat, bala janyn baýraı bilerdeı tereń bilim ıesi bolǵaı dep tileıik. Áıtpese úlken demeı, kishi demeı, bala ataýlynyń mektepten osy qashqany – qashqan.