Jańa Búdjet kodeksi qoǵam men memlekettiń barlyq suranystaryna jaýap beredi, Prezıdent aıqyndaǵan únemdi jáne jaýapty búdjet saıasatynyń baǵytyn iske asyrýǵa yqpal etedi jáne ýaqyttyń syn-tegeýrinderine jedel jaýap berip otyrýǵa múmkindik beredi.

Bul – búdjet júıesi jumysynyń, qarajatty qalyptastyrý men paıdalanýdyń jáne memleket mindetterin qarjylyq jaǵynan qamtamasyz etýdiń negizgi erejelerin, qaǵıdattary men tetikterin belgileıtin mańyzdy qarjylyq qujat.

Qujattyń óziniń damý jáne jetilý tarıhy bar. Máselen, Qazaqstandaǵy alǵashqy Búdjet kodeksi 2004 jyly shashyrańqy zańnamany kodıfıkasıalaý úshin qabyldandy. Alǵash ret búdjetaralyq qatynastar máseleleri júıelendi, bul búkil júıeniń qalyptasýy úshin mańyzdy tirek boldy.

2008 jyly ekinshi kodeks qabyldandy. Úsh jyldyq búdjetke kóshýdi jáne memlekettik josparlaýdy eskere otyryp, ol nátıjege kóbirek baǵyttalǵan edi. Qujat júıeni reformalaýdyń jańa kezeńine aınaldy.

2023 jyly qoldanystaǵy júıeni ýaqyt syndaryn (álemdik saıasattyń syn-qaterleri, jańa ekonomıkalyq baǵyt, reformalar) eskere otyryp, qaıta qaraý qajettiginen jańa Búdjet kodeksininiń ázirlenýin Qazaqstan úshin tarıhı mańyzdy oqıǵa dep ataýǵa bolady.

Jańa Búdjet kodeksiniń jobasymen jumys isteý úderisi kúrdeli boldy, ári kóp ýaqytty qajet etti, óıtkeni ol úshin jan-jaqty taldaý, ozyq álemdik tájirıbelerdi zertteý kerek boldy. Halyqaralyq talaptarǵa sáıkestikti qamtamasyz etý jáne búdjettik prosesterdi modeldeý maqsatynda HVQ sarapshylary shaqyryldy. Novelalar jurtshylyqpen jáne búdjettik proseske qatysýshylardyń ózderimen birneshe ret talqylandy.

Birqatar qujattar taldandy, atap aıtqanda: qoldanystaǵy kodeksge negiz bolǵan Tujyrymdamalar (2007 jáne 2013 jj.), halyqaralyq uıymdardyń (EYDU, Dúnıejúzilik bank, HVQ) usynystary, salyq-búdjet saıasatynyń elder boıynsha sholýlarynyń nátıjeleri, sondaı-aq Joǵary aýdıtorlyq palata qujattary qaraldy.

Jańa Búdjet kodeksiniń jobasy buryn qabyldanǵan 2030 jylǵa deıingi memlekettik qarjyny basqarý tujyrymdamasyna negizdeldi. Ol retteý órisin keńeıtý jáne búdjettik saıasattyń fokýsyn bekitilgen jáne naqtylanǵan parametrlerden barlyq memlekettik qarjyny shoǵyrlandyrý negizderin keńeıtýge deıin aýystyrý qajettigin aldyn ala anyqtady.

Úkimet bes negizgi mindetti sheshýi kerek edi:

• salyq-búdjet saıasatynyń berik negizin qurý;


• salyq bazasynyń eseptiligin jáne jańa Salyq kodeksimen sáıkestigin qamtamasyz etý arqyly munaı emes kiristerdi jumyldyrý;


• nátıjege baǵdarlanǵan búdjetti jáne basqarýdyń jańa quraldaryn kúsheıtý esebinen búdjet qarajatyn josparlaý men paıdalanýdyń tıimdiligin arttyrý;


• basqarýshylyq sheshimder qabyldaý kezinde búdjettik proseske qatysýshylardyń jáne jalpy Úkimettiń eseptiligin qamtamasyz etý;


• júrgizilip jatqan reformalardyń erejelerimen kelisýdi qamtamasyz etý (memlekettik josparlaý júıesin jetildirý; memlekettik basqarýdy ortalyqsyzdandyrý jónindegi ákimshilik reforma).

Barlyq mindetter qujatta iske asyryldy, qoldanystaǵy júıemen sabaqtastyq prınsıpi saqtaldy. Qazaqstannyń búdjettik júıesi jumys istegen jyldary úzdik tájirıbe bolǵan rásimder men tetikter saqtaldy. Búdjet kodeksin retteý órisi keńeıtildi, memlekettik qarjyny basqarý jónindegi erejeler engizildi. Olar memlekettik sektordyń barlyq qarjy aǵynyn taldaý jáne salyq-búdjet saıasatynyń tıimdi sheshimderin ázirleý úshin negiz bolady.

Ulttyq memlekettik basqarý júıesiniń erekshelikterin eskere otyryp, birqatar rásimdi jeńildetýge jáne ońtaılandyrýǵa múmkindik beretin blok búdjeti engizildi. Indıkatıvtiden búdjetti tolyq úsh jyldyq josparlaýǵa kóshý qamtamasyz etildi, munda shyǵystardyń negizgi bazalyq bóligi (jalpy kólemniń shamamen 60%-y) 3 jylǵa belgilenedi jáne jyl saıyn qaıta qaralmaıdy.

Bul buryn qabyldanǵan mindettemelerdiń sabaqtastyǵy men oryndalýy máselelerin sheshedi, sondaı-aq búdjettik josparlaý kezinde turaqtylyqty qamtamasyz etedi. Bul prosesti ońtaılandyrý úshin ótinimder men baǵdarlamalardy biriktiretin suraý túrinde jańa qujat engizildi.

Qazaqstannyń jańa búdjettik saıasatyna memlekettiń, onyń ishinde kvazımemlekettik sektordyń ashyqtyǵy men eseptiligi negiz boldy. 

BAQ-ta jarıalaýǵa bolatyn qujattamanyń tizbesi de keńeıtildi, búdjet jobasyn, onyń ishinde halyqpen talqylaý rásimderi jetildirilýde.