Feık akkaýnttar
Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń mamandary, sondaı-aq Almaty qalasy Polısıa departamenti Krımınaldyq polısıa basqarmasynyń bastyǵy Qýatbek Naýatov qatysqan Almaty q. OKQ alańynda buqaralyq aqparat quraldaryna arnalǵan brıfıń aıasynda azamattar qarjylyq alaıaqtyqtyń negizgi sqemalary jaıynda eskertildi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz BAQ.KZ-ke silteme jasap.
Áleýmettik ınjenerıa jáne jalǵan ınvestısıalar
Qazirgi zamanǵy alaıaqtar áleýmettik ınjenerıa ádisterin qoldanady, ıaǵnı ár túrli psıhologıalyq jáne áleýmettanýshylyq ádister, aıla-sharǵylar men AT-tehnologıalar arqyly qurbandaryna shabýyl jasaıdy. Nátıjesinde adam áleýmettik ınjenerlerge barlyq qajetti aqparatty: tólem kartalarynyń derektemelerin, elektrondyq poshtanyń, mobıldi bankıngtegi jeke kabınettiń qupıa sózderin jáne basqa da qupıa aqparatty óz erkimen beredi.
Sonymen birge, áleýmettik ınjenerlerdiń súıikti quraly – fıshıng. Eger buryn qaskúnemder jaı ǵana fıshıngtik saıttarǵa siltemelerdi elektrondyq poshta nemese SMS arqyly jiberetin bolsa, búginde olar áleýmettik jelilerde paıdalanýshylardy fıshıngtik saıttarǵa aparatyn feık akkaýnttar ashady.
Mysaly, Almaty telearnasynyń akkaýnty túrinde qaskúnemder Ilon Mask qurǵan Tesla kompanıasynyń bırjada «aksıalar men altyn valútalardy saýdalaıtyn-mys» platformasy týraly sújetti «jańalyq» túrinde taratady. Bul – qor naryǵyndaǵy avtomatty túrde saýda jasaıtyn robot. Turaqty negizde turaqty jáne pasıvti kiris alǵysy keletinder tek platformada tirkelip, oqýǵa jarty saǵat ýaqyt jumsap, ınvestısıa sala bastaýy kerek. Platformany jasaýshylardyń aıtýynsha, qarajatty shyǵarý tirkelgennen keıin kelesi kúni, 24/7 rejıminde Qazaqstannyń kez kelgen kartasynda qoljetimdi jáne 5 mınýttan 10 mınýtqa deıin ýaqyt alady. Alaıda, kompanıa qyzmet kórsetkeni úshin salynǵan qarajattyń 1,5%-yn alady.
Osy platforma týraly posttyń astynda óz paıdasyn kórsetip, osy platformaǵa aqsha salýǵa shaqyratyn, rızashylyǵyn bildirgen ınvestorlardyń jalǵan pikirleri jarıalanǵan.
Taǵy bir mysal – KAZ Minerals, Qazaqmys, QazMunaıGaz kompanıalarynyń biregeı ınvestısıalyq jobalary, ol jobalar týraly aqparatty alaıaqtar tanymal áleýmettik jelilerge taratady. Alaıaqtar paıdalanýshylarǵa «bastapqy ınvestısıasy 53 myń teńge, 4 aptaǵy kirisi 890 myń teńgege deıin» dep ýáde berip, munaı-gaz jáne mys óndiretin kompanıalardyń komandasyna qosylýǵa shaqyrady. Platformaǵa kirý úshin fıshıng saıtta saýalnamadan ótý qajet, onda óz derekterińizdi: aty-jónińizdi, elektrondyq mekenjaıyńyzdy jáne telefon nómirińizdi qaldyrý qajet. Áleýmettik ınjenerlerge adamnyń uzaq ýaqyt oılanǵany qajet emes, sondyqtan olar óz jazbalarynda platformaǵa tirkelý jaqynda aıaqtalatynyn habarlaıdy.
Ańǵarymdy paıdalanýshylar posttar men fıshıng saıttarda alaıaqtardyń atynan áreket etetin kompanıalardyń logotıpteri qoldanylatynyna qaramastan, kóptegen gramatıkalyq qateler bar ekenin baıqaıdy. Qalaı bolsa, solaı jasalǵan dızaıny men oǵash URL mekenjaıy kózge ersi kórinedi.
"Eger siz alaıaqtarǵa senip, ınvestısıalyq shotyńyzdy «toltyrý» úshin olarǵa aqsha aýdarsańyz, onda qarajatyńyzdy sizge eshkim qaıtarmaıdy. Áleýmettik ınjenerıa ádisterin qoldanatyn alaıaqtar aldymen sizge sátti ınvestısıalardan kúndelikti kiristiń «ósýi» beınelengen sýretter jiberedi. Biraq is júzinde qor naryǵynda eshqandaı saýda-sattyq júrgizilmeıdi", - dedi brıfıń barysynda agenttik baspasóz qyzmetiniń ókili Dmıtrıı Akmaev.
"Eger sizge jelide ınvestısıanyń 99%-nyń qaıtarylýymen qor naryǵynda ońaı tabys tabýǵa usynyl jasalsa nemese kapıtalyńyzdy qysqa merzimde kóbeıtýge múmkindik beretin keremet platformalarǵa qoljetkizý úshin saýalnamadan ótýdi surasa, senbeńiz"
Balalar da alaıaqtardyń qurbany bolýy múmkin!
Qazirgi balalarǵa áser etýi múmkin qarjylyq alaıaqtyqtyń kópshiligi, ádette, mobıldi nemese kompúterlik oıyndardy satyp alǵan kezde paıda bolady. Kóptegen onlaın-oıyndarda paıdalanýshylarǵa qural-jabdyqty, eń joǵary deńgeıge deıin «júkteý» bonýstaryn satyp alý nemese qandaı da bir jańa oryndardy buǵattan alý usynylady.
Oınaýǵa arnalǵan belgili bir zattardy jeńildikpen satyp alý ne aqyly oıyndy jarnamasyz arzan baǵamen satyp alý týraly usynystar arbaýy sózsiz. Alaıda, bul satyp alýdyń bári qaýipsiz emes. Osylaısha qaskúnemder zıandy qosymshalardy taratady. Belgisiz derekkózden «jeńildikpen alynǵan» oıynnyń ornyna bala jeke derekterdi, onyń ishinde geoderekterdi jınaıtyn vırýstyq baǵdarlamany júkteı alady. Iaǵnı, alaıaqtar sizdiń qaıda turatynyńyzdy, jumys isteıtinińizdi, balańyzdyń qaıda oqıtynyn, ýaqytyńyzdyń kóp bóligin qaıda ótkizetindigińizdi, demalatynyńyzdy, ádette neni onlaın satyp alatynyńyzdy jáne taǵy basqalaryn ońaı anyqtaı alady. Osylaısha, alaıaqtarǵa ózińizdiń jáne balalaryńyzdyń qyzyǵýshylyqtaryn bilý qıyn bolmaıdy. Al keıbir qosymshalar kıberalaıaqtarǵa poshta qyzmetterine, áleýmettik jelilerge kirýge múmkindik beredi, bul óte qaýipti, sebebi áleýmettik ınjenerler banktik kartalaryńyz ben shottaryńyz týraly aqparat ala alady.
Saq bolyp, qyraǵylyq tanytyńyz! Balalarǵa telefonyńyzdy bermeńiz, oǵan bank kartalary, ásirese jalaqy kartasy baılanystyrylǵan nemese basqa da mańyzdy aqparat saqtalǵan. Sonymen birge telefondardan satyp alýǵa shekteýler qoıyp, bala kezdeısoq jasaı alatyn aqyly jazylymdardy únemi tekserip otyrý kerek.
Ata-analary karta jasaǵan jáne óz gadjeti bar eresek balalarǵa kúmándi lısenzıalanbaǵan qosymshalardy júktegende saldary qandaı bolýy múmkin ekenin túsindirý kerek. Eger siz balańyzben birge onlaın-satyp alǵyńyz kelse, onda osy maqsattar úshin vırtýaldy kartany qoldanǵan durys, oǵan siz jumsaıtyn somany ǵana aýdarýyńyz kerek.
"Barlyq onlaın-satyp alýlardy jalaqymen baılanystyrylmaǵan jeke tólem kartasynyń kómegimen jáne tek tekserilgen saıttarda jasańyz. Gadjetterge qosymshalardy tek resmı dúkenderden júktep alyńyz. Elektrondyq poshta men messendjerlerge jiberilgen belgisiz faıldardy ashpańyz. Internet-bankıng servısterin qosatyn qurylǵylarda lısenzıalyq vırýsqa qarsy baǵdarlamalyq qamtamasyz etýdi paıdalanyńyz", - dep keńes beredi qarjylyq retteýshiniń ókili.
"Áleýmettik ınjenerlermen qarym-qatynas jasaý kezinde aqshalaı shyǵyndardy boldyrmaýdyń jalǵyz joly – lotereıa utyp alý, ońaı aqsha tabý nemese tıimdi ınvestısıalar bolsyn, aqshaǵa qatysty kez-kelgen usynysty synı turǵydan qabyldap, aqparatty qaıta-qaıta tekserý, mańyzdy qarjylyq sheshimder qabyldaǵan kezde eshqashan asyqpaý qajet. Sandyq gıgıenany saqtańyz jáne ózińizdi jáne aqshańyzdy qarjylyq alaıaqtardan qorǵaý úshin keńesterimizge qulaq salyńyz",- delingen habarlamada.