Ardaqty aǵaıyn!
Qadirli qaýym!
Biz jyl saıyn 31 mamyrda Saıası qýǵyn-súrgin jáne asharshylyq qurbandaryn eske alamyz. Zulmat zamanda qaza bolǵan jandardyń rýhyna taǵzym etemiz.
Ótken ǵasyrda Keńes Odaǵyna qarasty kóptegen halyq talaı qıyndyqty bastan ótkerdi. Sonyń ishinde qazaq eli de zobalań jyldardyń taýqymetin tartty. Kúshpen ujymdastyrý naýqany kezinde mal-múlkinen aıyryldy. Jurtymyz alapat ashtyqtan qynadaı qyryldy, kóp adam jan saýǵalap, shetel asyp ketýge májbúr boldy. Stalındik repressıa kezinde ultymyzdyń zıalylary, bilimdi, kózi ashyq azamattar jappaı qýdalandy. Myńdaǵan adam halyq jaýy atanyp, aıaýsyz azaptaldy, sotsyz atyldy. Ultymyz az ǵana ýaqyt ishinde Álıhan Bókeıhanov, Ahmet Baıtursynov, Sáken Seıfýllın, İlıas Jansúgirov sıaqty myńdaǵan eń asyl perzentterinen aıyryldy.
Qazaqstan aýmaǵynda GÝLAG júıesiniń 11 lageri ornalasty. «ALJIR» de – dál sondaı qasiretti jerdiń biri. Munda jazyqsyz jala jabylǵan 8 myńǵa jýyq áıel qamaýda otyryp shyqqan. Olardyń arasynda Turar Rysqulov, Sultanbek Qojanov, Temirbek Júrgenov, Beıimbet Maılın, Sanjar Asfendıarov syndy áıgili tulǵalardyń jubaılary bar. ALJIR azabyn kórgen jandardyń urpaqtary qazir ortamyzda otyr.
Saıası qýǵyn-súrgin – tek qazaq halqynyń basyna túsken zobalań emes. Mysaly, ALJIR-de alpystan astam etnos ókilderi qamaýda boldy. Sondyqtan sol qasiretti dáýirdiń qurbany bolǵan, zardabyn tartqan jurttyń bári osy náýbetterden sabaq alýy kerek. Mundaı kesapat eshqashan qaıtalanbaýǵa tıis. Al qazirgi tarıhı zamanda bul tek ózimizge ǵana baılanysty. Ult jylnamasyndaǵy qaraly kezeńderdi jadymyzda jańǵyrtýdyń túpki máni osynda.
Tól tarıhymyzdyń aqtańdaq betterin ashý – ata-babalardyń jáne keıingi urpaqtyń aldyndaǵy qasterli boryshymyz. Sońǵy jyldary bul baǵytta naqty jumys júrgizilip jatyr. Osydan 5 jyl buryn Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý jónindegi memlekettik komısıa quryldy. Kóptegen sarapshylar men ǵalymdar úsh jyl boıy tynymsyz eńbek etti. Memlekettik jáne mekemelik arhıv qujattary egjeı-tegjeı zertteldi. Saıası qýǵynǵa ushyraǵan 300 myńnan astam azamat aqtaldy. Eki jarym mıllıonnan astam materıaldyń qupıa belgisi alynyp tastaldy. Komısıa zerttegen qujattar negizinde 72 tomdyq jınaq daıyndaldy. Qýǵyn-súrgin kezinde Alashorda qaıratkerlerine qatysty qozǵalǵan ister 12 tom bolyp jaryqqa shyqty. Bul eńbekti ázirleý barysynda buryn esh jerde jarıa etilmegen qujattar alǵash ret ǵylymı aınalymǵa engizildi. Sondaı-aq Prezıdent arhıviniń janynan HH ǵasyrdaǵy saıası qýǵyn-súrgin qujattaryn zertteýmen aınalysatyn arnaıy ortalyq ashyldy. Buryn qupıa bolyp kelgen 700 myń qujat, ıaǵnı qylmystyq is osy ortalyqqa tapsyryldy. Bul – shyn máninde, elimizde buryn-sońdy bolmaǵan óte aýqymdy jumys. Ashyǵyn aıtýymyz kerek, basqa memleketterde osyndaı kólemdi zertteýler áli jasalǵan joq. Munyń bári – zertteýshi mamandardyń qajyrly eńbeginiń nátıjesi. Men el tarıhyn zerdeleýge belsene atsalysqan barsha azamattarǵa, sonyń ishinde Komısıa múshelerine shyn júrekten rızashylyǵymdy bildiremin. Olardyń eńbegi mindetti túrde marapattalady. Qazirgi tańda ǵalymdarymyz jınalǵan derekterdi júıelep, bir izge túsirip jatyr. Bul – ult keleshegine qajetti asa mańyzdy jumys.
Tól shejiremizdi muqıat zertteýimiz jáne tereń bilýimiz qajet. Bul – aksıoma. Ultymyzdyń tarıhyn bilmeı, eń bastysy, ony tereń túsinbeı, qazirgi zamanǵy túrli saıası úrdister týraly durys paıym jasaý múmkin emes. Mıllıondaǵan adamnyń totalıtarızm qurbany bolǵanyn jadymyzda saqtaý – qasterli paryzymyz. Tarıhty burmalaýǵa, sol kezeńdegi memlekettiń adamgershilikke jatpaıtyn zulym saıasatyn aqtaýǵa múldem bolmaıdy. Sondaı-aq tarıhty saıasattyń qolshoqpary etip, popýlısik ıdeıalardy nasıhattaıtyn, el ishine iritki salatyn qural retinde paıdalanýǵa jol bermeýge tıispiz. Bizdiń qoǵamda joǵary azamattyq jaýapkershilik saltanat qurýǵa tıis. Qýǵyn-súrgin men asharshylyqtan eń kóp zardap shekken qazaq halqy bolsa da, bul burynǵy keńes memleketinde ómir súrgen barlyq derlik halyqtardyń basyna túsken qasiret. Sondyqtan mundaı náýbetter eshqashan qaıtalanbaýy úshin odan sabaq alý óte mańyzdy.
Halqymyz uly dala órkenıetiniń biregeı mádenı kodyn saqtap keledi. Sonyń arqasynda biz el taǵdyry synǵa túsken qaterdiń bárin eńserip, árdaıym ar-namysymyzdy bıik ustaı bildik. Jurtymyz eń qıyn kúnderdiń ózinde yntymaq, gýmanızm, baýyrlastyq sıaqty qundylyqtardan ajyraǵan joq. Túrli náýbetten japa shekkenderdiń bárine kómek qolyn sozdy. Sol sebepti ózara qamqorlyq, jaýapkershilik, tózimdilik sıaqty qasıetter ulttyq bolmysymyzdyń sıpatyna aınaldy.
Tarıhqa degen kózqaras qaı kezde de saıası ahýaldyń yqpalynda ketpeýge tıis. Biraq ókinishke qaraı, qazir bul barlyq jerde úırenshikti jaǵdaıǵa aınaldy. Kúni keshe ǵana jer-kókke syıǵyzbaı madaqtalǵan tarıhı tulǵalar ǵalym-symaqtardyń qalaýymen jaǵymsyz adamǵa aınalyp sala beredi. Kerisinshe, bir kezde atyna qara tańba basylǵan saıası qaıratkerler túrli nasıhatshylardyń arqasynda tanymal bolyp shyǵa keledi. Al qýǵyn-súrgindi uıymdastyrýshylar men oryndaýshylar qaharmanǵa aınalyp ketti. Biz jazyqsyz qýǵyn-súrginge ushyraǵan memleket jáne qoǵam qaıratkerleriniń, ǵalymdar men dárigerlerdiń, sondaı-aq, olardyń týystary men jubaılarynyń esimin umytpaýymyz kerek. Biraq qandaı aýyr bolsa da, ótken kúnderdiń qasireti elimizdiń damýyna, ósip-órkendeýine kedergi bolmaýǵa tıis. Búgingi ahýalǵa ótkenniń ólshemimen qarap, únemi keshegi kúnmen ómir súrýge bolmaıdy. Tarıhqa barynsha keń aýqymda qaraǵan jón. Biz taǵdyrdan teperish kórdik degen oıdan arylýymyz qajet. Ótkenge jaltaqtaý – álsizdiktiń belgisi.
Qazaq halqy táýelsiz jáne egemen el bolý jolynda san túrli qıyndyqty artqa tastap, kóptegen syn-qaterdi eńserdi. Sondyqtan, táýelsizdik – bárinen qymbat qasterli uǵym ekenin sanaǵa sińirýimiz qajet. Jalpyulttyq birligimizdi kózdiń qarashyǵyndaı saqtap, memlekettigimizdi nyǵaıtý mańyzdy. Taǵy da qaıtalap aıtamyn: ótkendi umytpaı, tól tarıhymyzǵa qurmetpen qaraý – durys, demek, biz tek alǵa qaraı júrip, jarqyn bolashaqqa umtylýymyz kerek.
Biz strategıalyq baǵdarymyzdy berik ustanyp kelemiz. Ádiletti Qazaqstandy qurý úshin aýqymdy reformalar jasap jatyrmyz. Úsh jyl buryn jalpyulttyq referendým ótkizip, Ata Zańymyzǵa ózgerister engizdik. Sol arqyly elimizdiń turaqty damýyna myzǵymas negiz qaladyq. Memlekettiń saıası júıesin túbegeıli jańǵyrtyp, Parlamenttiń quzyretin keńeıttik, Úkimettiń jaýapkershiligin kúsheıttik. Konstıtýsıalyq Sot quryldy. Azamattardyń memlekettik mańyzy bar sheshim qabyldaýǵa qatysý múmkindigi edáýir artty. Aýyl jáne aýdan ákimderi tikeleı saılanatyn boldy. Bul qadam qoǵamnyń bılikke degen senimin nyǵaıta tústi. Zań men tártip ústemdigin ornyqtyrý, áıelderdiń quqyǵy men balalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin júıeli reformalar júzege asyryldy. Osy baǵytta Parlament tıisti zańdar qabyldady. Bul – elimizdi jan-jaqty jańǵyrtýdy kózdeıtin aýqymdy jumystyń bir bóligi ǵana. Aldymyzda qyrýar sharýa kútip tur. Shyn máninde reformalardyń nátıjesine ultymyzdyń sana sezimi, tipti bolmysy ózgere bastady.
«Taza Qazaqstan» jalpyulttyq jobasy – sonyń aıqyn dáleli, halyq bul uzaqmerzimdi strategıany jappaı qoldady. Biz qazir bir el bolyp Ádiletti memleket pen berekeli qoǵam quryp jatyrmyz. Osy ortaq iske azamattarymyz belsene qatysýda. Halqymyzdyń reformalarǵa degen senimi zor. Sebebi jurtymyz – jasampaz ári jańashyl.
Elimizde jańa saıası jáne saılaý mádenıeti ornyǵyp keledi. Qoǵamda ár alýan pikir bolsa da, tutas eldiń maqsat-muraty – bir. Jurtshylyq masyl bolý, orynsyz syn aıtyp, min taǵý sekildi teris qasıetterden jırene bastady. Biz eńbekqor, bilimpaz jáne ozyq ult bolýǵa umtylǵan elmiz. «Zań jáne tártip» memleketimizdiń basty baǵdaryna aınalýda. Elimizde sanaly, sapaly qoǵam qalyptasýda. Júrgizilip jatqan reformalardyń maqsaty da – osy. Bul tarıhı maǵynasy bar jumys toqtamaıdy, jalǵasa beredi. Biz ulttyq bolmysymyzdy bekemdep, yntymaq-birligimizdi nyǵaıta beremiz.
Qadirli qaýym!
Búgingi jıynǵa jastar da qatysyp otyr. Sizderge aıtarym: tól tarıhymyzdy tereń bilý óte qajet. Biraq bul tek ótken kúnmen ómir súrý degen sóz emes. Árbir jas keleshekke aıqyn kózqaraspen qarap, nyq qadam basýy kerek. Qazirgi zaman óte kúrdeli, buryn bolmaǵan úrdister paıda bolyp jatyr. Jasandy ıntellektiniń búkil qoǵamdyq damýǵa qandaı yqpaly bolmaq ekeni áli tolyǵymen zerttelmegen. Adamzatqa tónetin qaýip-qaterler az bolmaıdy. Sondyqtan eń aldymen jastarymyz bulyńǵyr keleshekke tolyq daıyn bolýǵa tıis. Bul maqsatqa jetý úshin óskeleń urpaqtyń kózi ashyq, kókiregi oıaý, uqypty, tártipti, jınaqy bolýy kerek. Abaısha aıtqanda, «ǵylym tappaı maqtanbaýy» qajet. Egemen el bolýdyń qadir-qasıetin túsinip, táýelsizdigimizdi qorǵaýǵa qashanda daıyn bolýy kerek. Sonda bizdiń memlekettiligimiz – myǵym, bolashaǵymyz – baıandy bolary haq. Men otanshyl ul-qyzdarymyzdyń jasampaz kúsh-jigerine senemin. Joldaryńyz árdaıym ashyq bolsyn!
Elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsyn!