BURSA QALASYNYŃ TARIHY
Bursa - Ońtústik Mármár teńiziniń injý-marjany, Túrkıanyń 4-shi iri qalasy. Órkenıeti 8500 jyl buryn jáne neolıt dáýirinen bastalady. Týrızmnen bólek, qunarly jerleri, aýyl sharýashylyǵy, tarıhı mádenı qundylyqtary jáne tabıǵı sulýlyǵy bar kúshti ındýstrıalyq qala.
Bursa bizdiń eramyzda karfagendik qolbasshy Gannıbal Barsanyń keńesimen salynǵan. Ol óz sarbazdarynyń kómegimen 3400 metrlik dýalmen qorshalǵan qalaǵa aınaldy. Ol Bıtınıa ımperatory Prýsııdiń qurmetine Prýza dep ataldy. Bursa súıengen Ýlýdag sol kezde mańyzdy bolǵany sonsha, qala aty Ýlýdagtan bólek aıtylmaı, Olımpos ad Prýsa retinde ataldy. Bursa – Prýs ataýynyń ýaqyt óte kele ózgerýi.
Bıtınıadan keıin Rım jáne Shyǵys Rım dáýirinde ómir súrgen Bursa bul kezeńderde ımperatorlar úlken mán berip, monshalaryna monshalar qosyp salyp, qalpyna keltirý jumystarymen abattandyrylǵan.
Bursa Rımniń kózi bolǵanymen, 20 jyldan astam qorshaýdan keıin Orhanǵazy sultany jaýlap alyp, Osman ımperıasynyń astanasy bolǵannan keıin, ásirese kókónis pen jemis-jıdek ósirý jáne at qoralarynyń arqasynda tarıhı qundylyqqa ıe boldy. Shekarasy 20 mıllıon km²-den asatyn jańadan qurylǵan Bursa Osman ımperıasynyń alǵashqy astanasy jáne alǵashqy 6 sultannyń sońǵy demalys orny bolyp tabylady. Stambul astana bolǵannan keıin Osmanly tarıhynda Saltanat-ı Kadıme (turaqty astana) dep ataldy.
GASTRONOMIA
Ýlýdagtan aǵatyn júzden astam bulaq sýymen qorektenetin jáne qala ortalyǵynan taýǵa jarty saǵatta jáne teńizge jarty saǵatta jetýge bolatyn Bursanyń qunarly jazyǵynda qarqyndy eginshilik júrgizilýde. 2023 jyldan bastap geografıalyq belgisi bar 25 ónimi bar Bursa ártúrli aımaqtardan kelgen kóshi-qondy Osmanly saraıynyń taǵamdarymen aralastyryp, biregeı gastronomıalyq mádenıetti qalyptastyrdy. gastronomıa, bursa kebaby, lavash kotletteri, kashtan kámpıtteri, júzim shyryny, grek jańǵaǵy qosylǵan túrik lámderi, tahını lavashy jáne sút halvasy; Farfor, jibek jáne pyshaqtar eń tanymal aýylsharýashylyq qazynalarynyń qataryna túıe almurt, qara injir, záıtún, qulpynaı, pıaz, kókjıdek jáne shabdaly jatady.
TABIǴAT JÁNE TERMALDYQ TÝRIZM
Bursa jáne onyń aımaǵy Rım dáýirindegi termaldy bulaqtarda tabylǵan emdik termaldy sýlary arqasynda tájirıbe men quzyretke ıe aımaq.
115 km jaǵalaý syzyǵymen Bursa; Ýlýdag sarqyramalarymen, kólderimen, kanondarymen, kempıngterimen jáne qysqy sport ortalyǵymen tanymal bolǵanymen, bul tabıǵı ǵajaıyp jáne shytyrman oqıǵalarǵa, adrenalınge jáne tabıǵat áreketterine toly qala.
DİNI SENİM JÁNE TÝRIZM
Bursa – ártúrli dinderdiń toǵysqan núktesi jáne olardyń árqaısysy úshin erekshe estelikteri bar ómir súrý keńistigi. R.S. 5-8 ǵasyrlar arasynda Shyǵys Rımdikterdiń qýǵyn-súrgininen jáne ıkondarmen soǵystardan aman qalǵan monahtar Ýlýdagta turyp dinı is-áreketterin jalǵastyrdy. 1-shi jáne 7-shi keńester ótkizilgen Iznık hrıstıan álemindegi úshinshi mańyzdy qonys bolyp tabylady. Orhanǵazyny jaýlap alý qozǵalysyna qatysqan Alperenler óz jaqtastarymen birge Ýlýdag pen Bursanyń ártúrli jerlerine qonystandy. Osmanly jerindegi mádenıet pen ıslamdyq oıaný erekshe áser etken I Baezıd tusynda Taıaý Shyǵys pen Orta Azıadan ǵalymdar, qamqorshylar jáne qurmetti adamdar Bursaǵa qonys aýdardy. Bursa dinı týrızmge baǵyttalǵan, 250-den astam tarıhı meshitteri, úıleri, qabirleri, mańyzdy dinı tulǵalary, qala ortalyǵyndaǵy shirkeýleri jáne evreı oramynda aýdandary men sınagogalary bar qala.
BURSA ÓNDİRİS QALASY
Bursa memleket aldyndaǵy bedeldi ornyn saqtaı otyryp, bir jaǵynan kókónis, jemis-jıdek, dándi daqyldar, jibek, pyshaq jáne plıtka óndirýdi jalǵastyryp, eńbekqor qala bolý ereksheligin atap ótti. Bul tıimdilik 19 ǵasyrda Bursada bastalǵan ındýstrıalandyrýdyń alǵashqy izderin kórsetedi. Al jańadan jaryq kórgen Túrkıa Respýblıkasy ǵasyrlar qorjynynan nár alǵan bul jaǵdaıǵa beı-jaı qaramaı, ındýstrıalandyrý qozǵalysynda Bursany da nazardan tys qaldyrmaıdy. Búgin Bursa Túrkıanyń jetekshi eksporttyq qalalarynyń biri bolyp tabylady, qalanyń túkpir-túkpirindegi 18 túrli uıymdasqan ındýstrıalyq aımaqtarda azyq-túlik ónimderin óńdeýden avtomobılge, toqyma ónerkásibinen logıstıkaǵa deıin ondaǵan túrli óndiris pen bıznes baǵyttary bar.
BURSA - IýNESKO QALASY
Plıtkalar Bursada Rım, Shyǵys Rım jáne Seljýk kezeńderin kórgen jáne búgingi kúnge deıin saqtalǵan. Shyny ónerkásibi Bursada Rım, Shyǵys Rım jáne Seljýk kezeńderinde jalǵasyn taýyp, Osmanly dáýirinde kórkemdik shyńyna jetti. Iznık aımaǵynda glazýr tehnıkasymen jasalǵan jáne eń sheber qoldarmen boıalǵan kvarsty tastan jasalǵan plıtkalar óndirisi jumys istep tur. Iznık mektebiniń plıtkalar óneri jáne dızaıny kafedrasynda M.Iý. Ulydaǵ ýnıversıteti jáne Bursa qalalyq mýnısıpalıtetiniń kásibı kýrstary (BUSMEK) plıtka óneri, plıtka dızaıny jáne keskindeme boıynsha akademıalyq jáne praktıkalyq bilim beredi.
6 600 JYLDYQ DÁSTÚR: JİBEK
Baıazıd tusynda Irannan keletin jibekke kvota belgileý arqyly Osmanly geografıasynda Býrsada óndirile bastaǵan Bursa jibegi kóp uzamaı dúnıe júzindegi eń tanymal jáne sapaly jibek boldy. Osy sebepti álemdegi eń kóne saýda joly sanalatyn Jibek jolynyń Azıa qurlyǵyndaǵy sońǵy aıaldamasy 14 tarıhı qonaq úıi men 24 tarıhı bazary bar Bursa Hanlar aımaǵy boldy. Kóptegen jyldar boıy jibek naryǵynda sheshýshi faktor bolǵan. Bursa qalalyq ákimshiliginiń kómegi men qoldaýymen aýyldarda jibek ósirýdi yntalandyrady jáne qoldaýdy jalǵastyrýda. BUSMEK Umurbey jibek óndirisi jáne dızaın ortalyǵynda oqýmen qatar jibek óndirisi de bar.
BURSA PYSHAǴY
Ǵasyrlar boıy Osmanly armıasynyń Bursa bolatynyń qos sýarýymen qylysh shyǵarǵan Bursa Osmanly dáýirinde de, Túrkıa Respýblıkasynda da óndirisin toqtatpaǵan áıgili pyshaqtarymen áıgili qala boldy.
2014 jyly «Sultandar keshenderi, tarıhı bazar, Hanlar aýdany jáne Osmanly Jumalyqyzyq aýyly bar Osmanly memleketiniń dúnıege kelýi» degen atpen 2014 jyly IýNESKO-nyń Dúnıejúzilik mura tizimine engizilgen. Bursa da IýNESKO-nyń materıaldyq emes álemine engizilgen. 700 jyldyq kóleńkeli oıyn mádenıeti bar mura tizimi Karagóz Hachıvat – bul kóleńkeler oıyny. Turaqtylyqty muqıat qorǵaıtyn plıtka, jibek jáne pyshaq óndirisiniń arqasynda 2021 jyly IýNESKO-nyń Shyǵarmashylyq qalalar jelisine engizilgen Bursa 2022 jyldan beri IýNESKO-nyń oqý qalalary tiziminde óz ornyn aldy. Sonymen qatar, 2022 jylǵy Túrik áleminiń mádenı astanasy mısıasyn sátti oryndap, týdy tabystady.
Bir sózben aıtqanda, Bursa – alýan mádenıetter boıaýy, óndiris orny, qunarly jerler eli, saýda joldarynyń aıaldamasy, nanym-senimderdiń beıbit tynyshtyǵy jáne tarıhtyń tamyrly muraǵaty. Bursa qala emes -jer jumaǵy.
