Almatynyń tórinen oryn tepken aq kúmbezdi Qazaq memlekettik sırki úshin ótken 2023 jyl tolaıym jemisti boldy. Naqtyraq aıtsaq, súıikti sırkimizdiń juldyzy araǵa 30 jyl salyp qaıta jarqyrady. Iá, Almaty sırki byltyr Ortalyq Azıadaǵy dástúrli gastróldik saparlaryna oraldy. Sondaı-aq birneshe halyqaralyq festıválde boı kórsetti. Búgingi tarqatatyn taqyrybymyz osy tóńirekte bolmaq.
ÓNERDİŃ ELSHİSİ
Sırk – bul baldyrǵandardyń júregin qýanyshqa toltyratyn, al ata-analaryna balalyq shaqqa saıahattaýǵa múmkindik beretin, eki tarapqa da jylylyq, shabyt syılaıtyn, appaq armandarǵa jeteleıtin erekshe sıqyrly álem. Iá, sırk arenasyndaǵy artıserdiń ár ónerine shattana, endi birde demderin ishine tarta tańdana qol soqqan órenderdiń jarqyn júzin kórgende, ózimiz de, ıaǵnı eresekter de balalyq shaǵymyzǵa bir sát saıahat jasap qaıtatynymyz bar.
Ótken jazda, dálirek aıtsaq 26-30 shilde aralyǵynda Almaty shaharynda tuńǵysh ret, halyqaralyq deńgeıdegi ornymyzdy belgileý, mádenı baılanysymyzdy nyǵaıtý, otandyq sırk óneriniń mártebesin kóterý maqsatynda ALMATY CIRCUS FESTIVAL İ Halyqaralyq sırk óneriniń festıvali saltanat qurdy. Almaty qalasy ákimdiginiń qoldaýymen uıymdastyrylǵan aıtýly sırk dýmanynda Qazaqstan, Germanıa, Vetnam, Efıopıa, Máskeý, Iakýtıa, Ýkraına, Belarýs, Reseı, Ulybrıtanıa, Lıtva, Chehıa, Ózbekstan, Qyrǵyzstan jáne Tájikstan elderinen qatysqan bas-aıaǵy 80 artıs Almaty sırki kúmbeziniń astyna jınalyp, túrli janrda 24 nómir usyndy. Festıvál qatysýshylarynyń ónerin álemniń túkpir-túkpirinen jınalǵan eń myqty qazylar alqasy baǵalady. Festıválde otandyq jáne sheteldik sırk óneriniń maıtalmandary, naqtyraq aıtsaq, ekvılıbrıser, akrobattar, arqanmen júrýshiler, kloýndar men jonglerler óner kórsetip, almatylyqtar men qala qonaqtarynyń qoshemetine bólendi.
Qazaq sırk ónerin nasıhattaý, damytý, otandyq sırk ujymynyń halyqaralyq deńgeıdegi mádenı qatynasyn nyǵaıtý maqsatyn kózdegen festıvál sol údeden shyqqan sekildi. Olaı deıtinimiz, kúni keshe bizge kelgen sheteldik sarapshylar jyly lebizderin bildirip, joǵary baǵa berip ketti. Máselen, osy festıváldiń qoıýshy-rejısseri, Ýdmýrt Respýblıkasynyń Halyq artısi jáne «Rosgosırktiń» bas rejıseri Elena Petrıkova: «Festıvál kezinde sırk áleminiń eń zamanaýı ári úzdik jetistikteri Qazaq memlekettik sırkin buryn sońdy bolmaǵan dýmanǵa bóledi. Sırk maneji festıváldiń barlyq qatysýshylary men qonaqtary úshin dostyq qarym-qatynas ornyna, tanysyp, bilisý alańyna, elder men artıser arasyndaǵy keleshegi bar baılanys ornatý ordasyna aınalady dep senimmen aıta alamyn», – degen bolatyn.
Al «Morgan men Roksı» áýe dýetiniń (Ulybrıtanıa) gımnasty Morgan Barbýr: «Bizdi Qazaqstan óte jyly qarsy aldy. Barlyq adam bizge óte meıirimdi kórindi. Bul alystan, bóten elden kelip turǵan biz sekildi qonaqtyń júregine jylylyq ornatty. Bul festıvál tek sırk nómirlerin kórsetý ǵana emes, sonymen qatar qatysýshy elder arasyndaǵy ózara mádenı almasý dep bilemin. Osy festıválden soń bárimiz Qazaq sırkiniń elshisi bolamyz», – dedi ystyq yqylasyn bildirip.
Almaty sırkiniń basshylyǵy festıvál aıasynda sheteldik áriptesterine arnaıy týrlar uıymdastyrdy.
– Olar Almatynyń sulýlyǵyn óz kózderimen kórdi, tańdandy, biz úshin qýana qol soqty. Bizde álemdik sırk ǵımarattarymen ıyq túıistire alatyn ádemi de eńseli sırk baryn kórdi. Máselen, Monte-Karla 46 jyl boldy festıvál ótkizip jatqanyna. Olarda bizdikindeı ǵımarat joq, olar palatkanyń ishinde jasap júr. Biraq Monte-Karla degen ataýdy estise, álem biledi. Kishkentaı ǵana qala. Al bizdiń shahar úlken, jasyl qala, tabıǵaty ǵajap! Biraq kóp el bile bermeıdi. Sondyqtan qalany sırk mádenıeti hám óneri arqyly álemdegi ornyn kórsetý kerek. Iá, bul tyń jobamyzdyń Almaty qalasy úshin halyqaralyq deńgeıde mádenı baılanys ornatyp, megapolısti damytýǵa jol ashatyny sózsiz, – deıdi Qazaq memlekettik sırkiniń dırektory Maqsat Jaıyqov.
MEREIİ ÚSTEM
ALMATY CIRCUS FESTIVAL İ Halyqaralyq sırk óneriniń festıvalinde qazaqstandyq atty-akrobatıkalyq Nomad toby (jetekshisi Qanatbek Kúnǵojınov) oza shaýyp, gran-prıdi qanjyǵasyna baılady. Bul festıváldi ótkizgen bizge qurmet retinde berile salǵan júlde emes, shyn máninde 24 nómirdiń ishinde Nomad tobynyń arýlary úzdik óner kórsetti. Halyqaralyq Netflix, HBO jobalarynyń qatysýshysy, kaskaderlik ónerdiń álemdik juldyzy sanalatyn otandyq toptyń at ústinde urshyqqa ıirilgen qyzdary kórermenderin tańdaı qaqtyrdy. Olar at ústine erkin qarǵyp minip, ústinde de, baýyrynda da esh saqtandyrýsyz túrli trúkter jasady. Olar bizge uly dalanyń keshegi órshil de qaısar jaýynger qyzdaryn elestetkendeı boldy. Bul oraıda festıválge qatysýshy meımandardyń biri Roman Romanovtyń ózi de: «Qazaqstandyq artıserdiń daıyndyǵy óte keremet ekenin baıqadym. Kórsetken nómirleri tańqaldyrady. Qyzdar da qaısar eken. Túrli ádis-tásilder qoldanǵanda ózim qorqyp ketip, men de kózimdi jumyp alǵan sátterim boldy», – degen bolatyn.
– Eýropadan keletin qazylar alqasyn ozyq tehnıka, jarq-jurq etken effekt nemese dańǵaza mýzykamen tańqaldyra almaısyz. Olarǵa qazaqtyń etno, salt-dástúri qyzyǵyraq. Sondyqtan bul festıválge Nomad atty-akrobatıkalyq tobyn qatystyrǵanymyz oń sheshim boldy. At ústinde óner kórsetý – ekiniń biriniń qolynan kele bermeıdi. Olar qazaqtyń ózindik órnegin, ulttyq kalorıtin, bolmys-bitimin pash ete bildi. Sóıtip sheteldikter aldynda mereıimizdi taǵy bir aspandatyp tastady, – deıdi Maqsat Jaıyqov.
BİZGE ÁLEMNİŃ ESİGİ ASHYQ
Sózimizdiń basynda aıtyp ketkendeı, ótken jylǵy eń aıtýly jańalyqtardyń biri Almaty qalasy ákimdiginiń qoldaýymen Qazaq memlekettik sırkiniń ujymy 35 jyldan keıin Ortalyq Azıada gastróldik is-sharalaryn qaıta jańǵyrtty. Atap aıtar bolsaq, Almaty artıseri 16 qyrkúıek pen 23 qazan aralyǵynda Tájikstannyń Dýshanbe qalasynda «Álem kúmbezi astyndaǵy sırk» ataýymen ótken gastróldik týrǵa qatysyp, elge abyroımen oraldy. Otandyq juldyzdar kórermenderine túrli janrda 5 shoý-baǵdarlama usynyp, ony dýshanbelik 7500 turǵyn tamashalaǵan.
Almaty sırki sol sapardan soń, 21 qazan men 19 qarasha aralyǵynda Grýzıanyń Tbılısı qalasynda óner kórsetti. «Beıbitshilik kúmbezi» dep atalǵan baǵdarlamamyz da kórermenderin mol áserge bólegeni anyq.
Mine, Qazaq memlekettik sırki Almaty qalasy ákimdiginiń úlken qoldaýymen halyqaralyq deńgeıdegi óz ornyn shegeleı bastady. Qazaq sırkiniń dańqy endi Azıa asyp, Eýropa tórine jetýde.
Byltyr 14-17 qyrkúıek aralyǵynda Reseıdiń Sankt-Peterbýrg qalasynda II Halyqaralyq sırk festıvali ótip, oǵan Almaty sırkiniń Hassak toby (jetekshisi Ádilet Tıkanov) qatysyp, júldemen oraldy. «Qos machtadaǵy akrobattar» «Tomırıs» qoıylymyn usynyp, onda sırktiń kúrdeli trúkterimen birge ulttyq mýzykany, tarıhymyz ben dástúrimizdi kórsetip, 19 eldiń ishinen sýyrylyp shyǵyp, qola júlde ıelendi. Buǵan deıin de «Hassak» tobynyń Astanada ótken «Azıa jańǵyryǵy» XlV Halyqaralyq sırk óneri festıvalinde de juldyzy janyp, álemniń 11 memleketinen (Monako, Fransıa jáne TMD elderinen) kelgen Halyqaralyq qazylar alqasynyń aldynda óner kórsetip, altynnan alqa taqqan bolatyn. Al Maııa Ulyqpanova áriptesimiz qola júldeger atandy. Aıtpaqshy, byltyr jazda óz shaharymyzda saltanat qurǵan Almaty circus festival-da Hassak komandasynyń keýdesinde kúmis medal jarqyrady.
19-22 qazan aralyǵynda Saratov qalasynda (Reseı) ótken lX Halyqaralyq «Sırk hanshaıymy-2023» festıvaline 13 memleket jáne 146 ónerpaz qatysyp, nátıjesinde álemdik dodanyń kúmis tájin «Jańbyrda ushqan» qoıylymymyn Marına Starodýbova men Daıana Jetpisova (jetekshileri Qurmanǵalı Dosbatyrov) kıdi.
8-10 jeltoqsan aralyǵynda Týla qalasynda (Reseı) ótken «Álem tilinde» atty Halyqaralyq balalar sırki festıvaline de jol saldyq. Dúnıejúziniń túkpir-túkpirinen balalar qatysqan dodanyń Bas júldesin Almaty sırkiniń artısi Taısıa Demıdova qanjyǵalap, mereıimizdi taǵy bir aspandatty.
Budan ózge, jyl saıyn Qazaq memlekettik sırkiniń artıseri Monte Karloda, Jırona, Qytaı eline jáne álemniń taǵy basqa memleketterine saparlap, óner kórsetedi. Máselen, byltyrdan beri sırktiń bir top artısi birjyldyq kelisimshartpen Anglıada óner kórsetip júr. Bul da tolaǵaı tabys.
«Festıválge qatysyp keldi» dep bir-aq aýyz sózben jetkizip otyrǵan gastróldik saparlardyń túpki negizinde artıserdiń tańdana qol soǵyp otyrǵan kórermenderge kórinbeıtin shúmektep aqqan mańdaı teri, kúni-túni jattyqqan jankeshtilikke toly saǵattary jáne eshqandaı saqtandyrýsyz qaýipti jaǵdaıda óner kórsetken mınýttary jatyr!
– Sırk asqan jankeshtilikti, ushan-teńiz, ólsheýsiz eńbekti talap etetin óte názik óner. Tipti, manejge shyǵatyn artıserdiń basyn báıgege, ajalǵa tigip, kózsiz batyrlyqqa baratyny da jasyryn emes. Bul ónerde qatelesýge bolmaıdy. Munda kınodaǵydaı ekinshi, úshinshi dúbl degen joq. Sırk – táýekelshilder mekeni. Sondyqtan sırk – jasandylyqtan ada, shynaıy óner. Al olardy osynshalyqty qurbandyqqa jeteleıtin, sózsiz sırk ónerine degen sheksiz súıispenshilik, mahabbat. Men óz isin súıetin áriptesterimdi árdaıym maqtan tutamyn, – deıdi M.Jaıyqov.
KÓRME DE KÓZ QÝANTTY
Qazaq memlekettik sırki bıylǵy jyldy da sátti bastady. Jýyrda Almaty qalasy Mádenıet basqarmasynyń qoldaýymen, Býdapeshtte ótken XV Halyqaralyq sırk festıvali aıasynda uıymdastyrylǵan «Sırktiń ǵajaıyp álemi» halyqaralyq kórmesinde boı kórsetti. Bul aıtarlyqtaı úlken mártebe boldy. Sebebi, buryn-sońdy mundaı kórmelerge qatysyp kórmegen Almaty sırki Bouglione (Fransıa), Krone, Roncalli (Germanıa), Iý.Nıkýllın sırki (Reseı), CEDAC, Medrano (Italıa), G.Sınızellı atyndaǵy sırk (Sankt-Peterbýrg), Budapest (Vengrıa) sıaqty álemdik deńgeıdegi eń tanymal sırktermen ıyq túıistire teń, qatar turyp, kórermenderine Qazaq sırkiniń jarty ǵasyrlyq tarıhyn, atap aıtsaq, tarıh betterine qattalǵan fotomaterıaldardy, sırktik kóne kostúmderdi, sondaı-aq qazaq sırk óneriniń júrip ótken joldarynan syr shertetin kitaptar men marapattaryn, estelik afıshalaryn usyndy. Kórme sheńberinde 12 memleket sırk ónerin damytý týraly Memorandýmǵa qol qoıdy. Bul Memorandým Almaty sırkine ózge memlekettermen mádenı hám rýhanı dostyqty nyǵaıtýǵa, iskerlik yntymaqtastyqty tereńdetýge, álemdik sıpattaǵy birlesken jobalar men baǵdarlamalardy ázirleýge, zamanaýı jańa formatta tyń sheshimder qabyldaýǵa jol ashary sózsiz. Iaǵnı sırk kókjıegi odan ári keńeıe tústi. Aıtpaqshy, aıtýly kórmege Qazaqstan Respýblıkasynyń Vengrıadaǵy Ókiletti elshisi Jánibek Ábdirashevtiń qatysqany da bir mereı bolǵany ras.
– Qazaq memlekettik sırki respýblıkalyq jáne halyqaralyq baǵyttaǵy bıylǵy josparyn da juptap qoıdy. Kórermenderimiz úshin tańǵajaıyp nómirlerdiń daıyndyǵyna kirisip te kettik. Bıyl bizdi Ispanıa, Italıa, Monte Karlo, Reseı arnaıy shaqyryp otyr. Sondaı-aq, byltyr tuńǵysh ret ótkizgen ALMATY CIRCUS FESTIVAL Halyqaralyq sırk óneri festıvalin ekinshi márte ótkizgeli otyrmyz. Iaǵnı bizdiń Qazaq sırkiniń aq kúmbezi astynda óner kórsetýge yntaly memleketter qatary artyp keledi. Aıtýly festıváldiń bizdiń vızıt-kartamyzǵa aınalatynyna senemiz.
Bizdiń taǵy bir eleýli tabysymyz – eki jyldan beri «Ashyq aspan astyndaǵy sırk» shoýyn uıymdastyryp kelemiz. Sırk manejinde óner kórsetýge kerekti tıisti qural-jabdyqtar mindetti túrde saqadaı saı turady. Al ashyq aspan astynda óner kórsetý artıserge ońaı emes. Óıtkeni, ashyq dalada qajetti qurylǵylardyń bári bola bermeıdi. Soǵan qaramastan bıyl da bizdiń ónerdi júregimen súıetin jankeshti artıserimiz bul shoýdy jalǵastyrady.
Sonymen qatar, bıyl shapıto sırkin qolǵa alyp otyrmyz. Endi elimizdiń shalǵaıda jatqan jurtshylyǵy shapıtony tamashalaıtyn bolady.
Eger baıqasańyz, sırk qoıylymdarynyń bılet quny asa qymbat emes. Alaıda, ondaǵy ónerdiń baǵasy qymbat. Sondyqtan qazaq sırkiniń tyń jańalyqtaryn kóp bolyp qoldap, mártebesin birge asqaqtaıyq degim keledi, – dedi sózin túıindegen Qazaq memlekettik sırkiniń dırektory Maqsat Jaıyqov.