Memleket basshysynyń Joldaýyna qatysty oıyn bildirgenderdiń pikirin Almaty-akshamy.kz Egemen.kz-ke silteme jasap usynyp otyr.
Joldaýdaǵy Q.Toqaevtyń Prezıdent saılaýy týraly sheshimi oryndy bolǵanyn atap ótkim keledi. «Men úshin memleket múddesi bárinen joǵary. Sondyqtan men ókilettik merzimin qysqartyp, kezekten tys prezıdenttik saılaýǵa barýǵa daıynmyn. Men de kóp oılanyp, prezıdenttik merzimderdiń sany men uzaqtyǵyn qaıta qaraý kerek degen qorytyndyǵa keldim», dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysynyń kezekten tys Prezıdent saılaýyn ótkizý týraly usynysy ekonomıkalyq quldyraý yqtımaldyǵynyń aldyn alýǵa negizdegen, bári aldyn ala eskergen, ekshelgen durys sheshim ekeni anyq. Eger Qazaqstanda prezıdenttik saılaý 2024 jyly ótetin bolsa, qazirgi bıleýshi partıanyń bul jaǵdaıdan laıyqty túrde shyǵa alatynyna senim az. Al qazir memleketimizde maqsat ta, baǵdar da aıqyn.
Elimizde birneshe jyldan beri tólem balansynyń teris saldosy baıqalyp júr. Bul Qazaqstannyń óz múmkindiginen tys qaryz ala bastaǵanyn kórsetedi. Sońǵy birer aptada munaı baǵasy tómendeı bastaǵanyn kórip otyrmyz. «2023 jyly shıkizat baǵasy tómendeıdi» degen álemdik sarapshylardyń boljamdary dóp kelip tur. Mundaı jaǵdaıda tólem balansynyń teris saldosymen qosa, bizde saýda balansynyń teris saldosy da bolýy múmkin. Al qolǵa alǵan áleýmettik baǵdarlamalarymyz oryndalmasa, áleýmettik qaqtyǵystar týyndaý qaýpi bar. Sondyqtan Memleket basshysynyń kezekten tys Prezıdent saılaýyn ótkizý týraly bastamasyn jańa reformalardy júzege asyrýǵa baǵyttalǵan qadam dep qabyldaǵan jón.
Prezıdenttiń 2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap Ulttyq qordyń jyldyq ınvestısıalyq kirisiniń 50 paıyzyn 18 jasqa deıingi balalardyń jınaq shottaryna aýdarý týraly usynysy da kóptiń kóńilinen shyqty. Ekonomıserdiń de bul sheshim týraly kózqarasy oń. Bul qadamdy Memleket basshysynyń saılaýaldy ýádesi dep emes, osy kúnge deıin oryndalýǵa tıis máseleniń qolǵa alynýy dep qabyldaýymyz kerek.
Memleket basshysy «Qazaqstannyń qazba baılyqtarynda halyqtyń úlesi bar» degendi jıi aıtady. Mundaı usynystar táýelsiz sarapshylar tarapynan jıi aıtylǵanymen osy ýaqytqa deıin oryndalmaı kelgenin bárimiz bilemiz. Eger bul usynysty munaı dáýreni júrip turǵan 2000-jyldardan bastap qolǵa alǵanda, qazir balalardyń úlesi týraly anaǵurlym jetildirilgen usynystardy talqylap otyratyn edik.
Bul joly tekke aıtylǵan joq, onyń oryndalý tetikterine deıin taldandy. Aldaǵy ýaqytta 18 jasqa deıingi balalarǵa beriletin tólem memlekettiń kirisine qaraı óse beredi dep úmittenemin. Shyn máninde, bul bastama – Reseıdegi analyq kapıtaldyń analogi. Qarajatty durys bólse, kez kelgen jas jınalǵan qarjyny óz elinde bilim alýǵa jumsap, kásip ashýǵa múmkindik alady.
Elde múldem tıimsiz bolyp qalǵan memlekettik kapıtalızmniń ústemdik etip kelgenin bilemiz. Bul ishki naryqtaǵy zańdylyqtardyń saqtalýyna keri áserin tıgizdi. Sonyń saldarynan sheneýnikter de, halyq ta memlekettik paternalızmge úırenip qaldy, óıtkeni shyn máninde sońǵy jyldary elimizde básekelestik bolǵan joq. Naqty bir toptar 2008 jyldan beri keıbir naryqtardy monopolıalap aldy.
Memleket qant, janar-jaǵarmaı sıaqty taýarlardyń baǵasyn retteýge tyrysyp jatyr. Biraq halyq úshin óte mańyzdy bolyp sanalatyn osyndaı máselelerde bıliktiń qanshalyqty jetistikke jetkeni mańyzdy. Sol sebepti bul máseleni popýlızmge aınaldyrmaı, naqty iske asyrǵan durys. Qazirgi tańda taýarlardyń qymbattaýy belgili bir deńgeıge jetti. Onyń endigi jerde kóterile berýi memlekettiń ımıjine keri áserin tıgizedi. Aldaǵy ýaqytta tek memlekettiń múmkindigi men úkimettiń biliktiligi synǵa túsedi.
Memleket basshysynyń «Samuryq-Qazyna» qoryn ınvestorǵa aınaldyrý kerek degen pikiri de salmaqty. Biraq jeke basym «Samuryq-Qazyna» UÁQ-ty transformasıalaýdyń paıdasy joq, qordy taratqan durys dep sanaımyn. Qordyń 2010 jylǵa deıin alǵa qoıǵan maqsattary oryndaldy, 2010 jyldan bergi mezgilde jaqsy nátıjege jetti dep aıta almaımyn. El ishinde qor aktıvterin halyqtyq IPO-ǵa salyp, qoǵammen baılanysyn qaıta jańǵyrtqysy keledi degen pikir bar. Biraq bul da mezgilinen erte aıtylǵan usynys.
Qazaqstanda birde-bir halyqtyq IPO sapaly deńgeıde júzege asyrylǵan joq. Óıtkeni aksıalardyń bir bóligin ınvestorlardyń belgili bir toby satyp alǵan. Oǵan qosa qazir halyq qarjy naryǵyna senbeıdi, óıtkeni buryn tym kóp nysandar monopolıada bolǵan. Al olardy keri qaıtarý qıyn jaǵdaıda júrip jatqanyn bilemiz. Sondaı-aq halyqtyń qarjylyq saýaty tómen, halyqtyq IPO aksıalaryn satyp alýǵa qarajaty da joq.
Prezıdent Joldaýynda «múmkindigine qaraı ómir súrýdi úırený kerek» dep atap ótti. Búdjettik saıasat modeli «búdjettik basqarýdan» «nátıjelerdi basqarýǵa» kóshý arqyly reformalanady. Sondaı-aq jańa Búdjet kodeksin qabyldaý qajettigi týyndaıdy. Bul rette myna jaıttarǵa nazar aýdarý kerek.
Aımaqtar erejeler boıynsha ómir súrýi kerek: qansha tabys tapsań, sony jumsaısyń. Qazir bizde 17 oblys, respýblıkalyq mańyzy bar úsh qala bar. Almaty, Astana, sondaı-aq Mańǵystaý jáne Atyraý oblystary sıaqty qalalar keıbir óńirler úshin donor bolsa, basqa óńirler memlekettik búdjetten sýbsıdıa alady. Bul jaǵdaıdy Salyq jáne Búdjet kodeksterin túzetý arqyly ózgertý kerek. Áıtpese, óńirler salyq túsimderin arttyrýǵa jáne básekege qabiletti bıznesti damytýǵa múddeli bolmaıdy.