Qazaqtyń qaharman qyzy Mánshúk Mámetovanyń týǵanyna - 100 jyl.
Surapyl maıdanda erlikpen qaza tapqan Mánshúk Mámetova adamzat tarıhyna óz esimin qanmen jazyp ketti. Qazaqtyń qaısar qyzy jaıly jazylǵan kólemdi materıaldy Sputnik.kz saıtyna silteme jasaı otyryp nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyz.
Úsh jasar qyzdy kimder asyrap aldy?
Mánshúk Mámetovanyń ata-anasynyń azan shaqyryp qoıǵan esimi – Mánsıa. Anasy bala kúninde erkeletip "Monshaǵym" dep, keıin Mánsıanyń atyn aıtýǵa tili kelmeı ózin "Mánshúk" dep ketedi. Qujat alar kezde de batyr qyz óz esimin "Mánshúk" dep jazdyrady.
Maıdanda aıaýly esimin asqaqtatqan batyr qyz 1922 jyldyń qazan aıynda Batys Qazaqstan oblysy, Orda aýdanynda dúnıege kelgen. Onyń balalyq shaǵy Jasqus dep atalatyn aýylda ótti. Ákesi Jıenǵalı qoımada kúzetshi bolyp, al anasy Toıshylsha úı sharýasymen aınalysqan.
1927 jyly Saratov qalasynan Mánshúktiń aýylyna onyń týystary – Ahmet pen Ámına Mámetovter keledi. Mánshúktiń týysqan aǵasy Qanat olardy qonaq qylyp, osy otyrysqa Jıenǵalı men Toıshylshany da shaqyrady. Uzaq ýaqyt perzent súıe almaı júrgen Ahmet pen Ámına ata-anasyna erip kelgen búldirshindi birden jaqsy kórip qalady. Alystan at terletip kelgen erli-zaıyptyny Mánshúktiń ata-anasy da úıine shaqyryp, qonaq qylady. Osy kezde erli-zaıypty úı ıelerine kútpegen ótinish jasap, Mánshúkti asyrap alǵysy keletinin aıtady.
Mánshúktiń ata-anasy bul ótinishti qabyldap, qyzdarynyń qalaly jerde oqyp, bilimdi azamattardyń qolynda tárbıelenýin jón kóredi. Jıenǵalıdiń nemere inisi Ahmet óz kezeginde Mánshúkti kóziniń qarashyǵandaı saqtap, qorǵan bolýǵa ýáde beredi. Sondaı-aq, Mánshúktiń ata-anasynyń tiri ekenine qaramastan, ony asyrap alǵysy keletinin aıtady. Jıenǵalı aqyry súıikti inisiniń bul ótinishin de qabyl alady.
Úsh jasar qyzdy asyrap alǵan Ahmet – qazaqtan shyqqan alǵashqy dáriger, al áıeli Ámına – ádebıet pániniń muǵalimi ári ádisker.
Týystary Mánshúk Mámetovadan nege teris aınaldy?
Tegin aýystyrǵan Mánshúk 1931-1938 jyldary Almaty qalasyndaǵy №28 mektepte bilim alady. Osy jyldar ishinde Mánshúktiń týǵan anasy men ákesi birinen keıin biri kóz jumady.
1938 jyly dáriger Ahmet Mámetovke "halyq jaýy" degen jala jabylyp, atý jazasyna kesiledi. Bul qaıǵyly oqıǵa monshaqtaı qyzdyń júreginde óshpes jara qaldyrady. Jaısyz oqıǵadan keıin Mánshúk dáriger bolý armanynan bas tartyp, jumysshy fakúltetine oqýǵa túsedi.
Anasy Ámınanyń da basqan izi ańdýly bolyp, Mánshúk soǵysqa deıingi jyldary kóp qıyndyq kóredi. Jesir áıelden barsha dos-jarany teris burylyp, Ámınanyń minezi jaman jaqqa ózgeredi. Turmystary qatty nasharlap ketkendikten, Mánshúk ınstıtýttaǵy oqýyn tastap, úkimettiń basqarma isteri keńesine hatshy bolyp jumysqa turady.
1940 jyly Mánshúk jalǵyz qalyp, aýyldaǵy týystaryna materıaldyq kómek surap hat jazady. Ókinishke oraı, qarshadaı qyzdyń bul haty jaýapsyz qalady. Sebebi, týystary "halyq jaýynyń qyzy" atanǵan Mánshúkpen baılanysqa shyǵýǵa qorqady.
Mánshúktiń eki týǵan aǵasy boldy. Olar – Naǵı men Qadyr. Ahmettiń aǵasy Qanattyń qolynda tárbıelenip jatqan Naǵı Oral qalasyna oqýǵa túsedi. Al Qadyr Oralda joǵarǵy oqý ornyn támamdaǵannan keıin ásker qataryna shaqyrylady.
18 jasyna deıin ákesiniń ólimi týraly bilmegen
Soǵys bastalǵan jyly Mánshúk anasy Ámınanyń úıin tastap, jataqhanaǵa kóshedi. Nebári 18 jastaǵy Mánshúktiń josparlarynyń bári keıinge shegeriledi. Boıjetken ákesiniń atylyp ketkenin bilmeı, keńes úkimetin qorǵap, aıdaýdaǵy jaqyn adamyn qutqarý úshin maıdanǵa attanady. Sebebi, ol kezde qoǵamda "Halyq jaýynyń" balalary óz erkimen maıdanǵa attansa, ata-anasynyń bar jazasy keshiriledi" degen sóz tarady. Osy sóz qulaǵyna tıgeli Mánshúk bir jyl boıy áskerı komısarıatqa áskerge barý týraly ótinish jazady.
"Men, Mámetova Mánshúk, 1922 jyly kedeı sharýanyń otbasynda dúnıege kelgenmin. Ata-anam qazirgi ýaqytta qaıtys bolǵan. Jumysshy fakúltetin oqyp bitirgenmin, qazir Halkomkeńeste halyq komısarlary keńesi tóraǵasy orynbasarynyń jeke hatshysy bolyp qyzmet etemin. Ómirbaıanym jóninen qysqasha maǵlumat bere otyryp, sizden aǵalarymmen jáne apalarymmen birge fashıs-qaraqshylardy talqandap qurtý úshin meni maıdanǵa jiberýińizdi suraǵym keledi. Óıtkeni maıdanǵa baratyndaı aǵaıym da, apaıym da joq, sol sebepten de ózim suranamyn. Ótinishimdi qanaǵattandyrýyńyzdy suraımyn. 1939 jyldan komsomol múshesi. 27.08.1941 j. (M.Mámetova)" dep jazdy qaısar qyz óz ótinishinde.
Alaıda bul ýaqytta keńes bıligi názik jandylardy áskerge alý týraly jarlyq shyǵarmaǵan bolatyn. Mánshúk tek 1942 jyldyń 13 tamyzynda Almaty qalasynda qurylǵan jasaq quramynda soǵysqa attanady. Osy brıgadanyń quramynda barlyǵy 4 890 jaýynger boldy. Onyń ishinde ekeýi qazaq qyzdary – Márıam Sarlybaeva men Mánshúk Mámetova.
Batyr qyzben birge maıdanǵa attanǵan qazaqtyń birtýar azamattary kimder?
Batyr qyzben birge jaýǵa qarsy Nurjan Qusaıynov, Raıymbek Báıseıitov, Tahaýı Ahtanov, Ázilhan Nurshaıyqov, Málik Ǵabdýllın jáne Sultan Jıenbaev attandy.
Brıgada komandıriniń saıası jumys jónindegi orynbasary mindetin atqarǵan podpolkovnık Saqtaǵan Báıishev Mánshúktiń ótinishin qabyl alyp, ony ózi qalaǵandaı pýlemetshiler rotasyna jiberedi. Qazaqtyń batyr qyzy erlermen shaıqasyp, jaýyngerlermen ný ormannan da, sýdan da birge ótti.
Batyr qyz maıdandaǵy alǵashqy tapsyrmasyn podpolkovnık Mostovtan alǵan-dy: ekinshi atqyshtar batalóny shtabynyń qujattary bar papkany tıisti jerge jetkizýi kerek boldy. Osy kezde baılanysshylar tobynyń fashıserdiń qolyna túsip qalǵanyna qaramastan, Mánshúk tapsyrmany sátti oryndap, alǵys estidi.
Mánshúk Mámetova jaýmen shaıqasyp qana qoımaı, sanıtarlyq qyzmetti de sheber atqardy. Ólim aýzynda jatqan maıdandastaryna qoldan kelgenshe kómektesti.
1942 jyly Velıkıe Lýkı qalasyn jaý qolynan azat etý úshin baryn salyp shaıqasty. Osy kezde oǵan medısınalyq ınstıtýttaǵy bir jyldyq bilimi kóp kómektesti. Keıin quramynda Mánshúk bar Ýshakov batalóny Býrsevony qorǵaýǵa attandy. Aýyl tórt márte qoldan-qolǵa ótkendikten, shaıqas tartysty boldy. Osy kezde qazaq qyzy jaýǵa qarsy pýlemetten oq jaýdyrdy. Kóptegen sarbazynan aıyrylǵan nemis áskeri keıin sheginýge májbúr boldy.
Kóp uzamaı pýlemetshiler batalónyna alynǵan Mánshúk bólim komandırine deıin kóterilip, serjant ataǵyn aldy. Osy batalón 1943 jyldyń kúz aıynda Izocha stansıasyn jaý qolynan bosatýǵa qatysty. Alaıda keńes áskeri kóp sarbazynan aıyrylyp, keıin sheginedi. Mánshúk osy kezde "Sender bara berińder. Men ketsem, senderdi kim qorǵaıdy?" dep qalyp qoıady. Osylaısha qaıtpas qaısar arý "Maksım" pýlemetimen júzdegen nemistiń kózin joıdy. Ol 1943 jyldyń 15 qazanynda erlikpen qaza tapty.
Bir halyqtyń emes, jarty álemniń qaıǵysy
Qaraly habar jarty álemdi dúr silkindirip, keńes jaýyngerleriniń qabyrǵasy qaıysty. Mánshúk Mámetovanyń ólimi týraly gazetterde jazylyp, radıolarda aıtyldy. Halyq ony maqtan tutyp, arada 6 aı ótken soń Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi.
Pavlodar oblysynyń kolhozshylary batyr qyzdyń qurmetine Mánshúk atyndaǵy tank kolonnasyn qurý úshin qarajat jınady. Sondaı-aq, týǵan jerinde oǵan arnap eskertkish ornatylǵan. Nevel, Oral jáne Almaty qalalarynda Mánshúk Mámetova atynda kósheler bar. Budan ózge elde onǵa jýyq mektep pen Qyzylorda qalasyndaǵy qyzdar pedagogıkalyq ýchılıshesine batyr qyzdyń esimi berilgen. Ol týraly kıno túsirilip, estelikter jazylǵan.