sharýanyń asyǵa kútken súıikti aıy
«...Saǵynbaı barsań teńiz de seniń tebirenbes jastyq shaǵyńdaı,
Bulbuldyń daýsyn estı almaısyń,
Baýlarǵa barsań saǵynbaı...», – dep aqberen aqyn Tólegen Aıbergenov jyrlaǵandaı, bul kezde Almaty saıabaqtarynan bulbul ǵana emes, kez kelgen qustyń daýsyn estýdiń ózi neǵaıbyl. Nege?
Qazir qus bitken jumyrtqa basyp jatyr. Endi 3-4 kúnde qyzylshaqa balapan shyǵarady. Bul kórinisti qazekeń «Qyzyl jumyrtqa» amaly dep ataǵan.
Mamyr – kóktemniń sońǵy aıy. Bul kóne sóz toqshylyq, qońdaný, qyzyq, rahat degen uǵymdy bildiredi eken. Taǵy bir maǵynasy – aqqý men qazdyń qanattanbaǵan balapanyn da mamyr deıdi. Qazaq tórt túliktiń balasyn tól dep atasa, barlyq qustyń balapanyn mamyr degen.
Mamyr – on eki aıdyń eń sulýy, tabıǵat gúlge bólengen, nurǵa kenelgen kóktemniń tamasha kezi, sharýanyń asyǵa kútken súıikti aıy.
Mamyr aıy jańbyrly bolyp bastaldy. Birde seldetip, birde sebelep, esebin taýyp kún qurǵatpaı tur. Mamyr aıynyń alǵashqy onkúndiginde jumyrtqa shaıqaǵan qustardyń birazy qyzylshaqa balapan shyǵarady. Osy kezde aýa raıynda tosyn ózgeris oryn alady. Kún kúrkirep, nóser jańbyr jaýyp nemese qatty jel soǵyp, daýyl turyp, sonyń saldarynan 1-2 kúnge sozylǵan sýyq bolady.
Osy kezde zaýza qońyzy paıda bolady. Ol – qattyqanattylar otrádynyń taqta murttylar tuqymdasyna jatatyn jándik. Negizinen, Eýrazıa qurlyǵynda keń taraǵan (36 túri belgili). Qazaqstanda kezdesetin 2 túri bar: shyǵys zaýza qońyzy jáne batys zaýza qońyzy. Kónekóz, emshi ájeler zaýza (qońyz) maıyn jınaıdy. Ol birqatar aýrýǵa em bolady eken. Ásirese, rak aýrýlaryn emdeýge paıdalanady eken.
Alda «Saratan-zaýza» amaly bar. Mamyrdyń 10-jańasynan 15-jańasyna deıin jalǵasady. Saratan – túıeniń, Zaýza – qyzbalanyń aty. Amaldyń endi bir aty – «Sary shybjyq». Bul torǵaıdyń aty. Amal kezinde tosynnan kún sýytady, at tusarynan qar jaýyp, sabadaǵy irkit qatady. «Saratan-zaýza» ótkennen keıin ǵana túıeni kúzegen, óıtpese túıe maly sýyqqa urynyp, úsip ólýi kádik. Saýyn sıyrlaryn jabýlap, qoralaryn bútindegen. Halqymyzdyń «Jabý basynda jal qalady, jal qalmasa jan qalady» degen maqaly osy amalǵa qatysty shyǵarylǵan. Amal týraly aldaǵy paıymymyzda barynsha tolyǵyraq aıtatyn bolamyz.
Qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, búgin – 4 mamyr, aı boıynsha, – 9-y, qazaqy esepke súıensek, mamyr aıynyń – 1-shi kúni. Demek, apta aıdyń basyn jáne alǵashqy on kúnin qamtyp tur.
Aldaǵy aptada jaýyn-shashyn burynǵydan azaıady. Kúnniń qyzýy kúrt kóteriledi. Jemis aǵashtary túınek salyp, óz tirshiligin jalǵastyra beredi. Kúnniń ystyǵynan erigen qar sýy saı-salany toltyryp, óz áýenine basady…
BABALAR BOLJAMY
Jazǵa salym soǵatyn jeldiń túri
*Altyn kúrek – úıme qardy áketetin jel.
*Eskek jel – topyraqty keptirip jiberetin, kóktemniń basynda soǵatyn jyly jel.
*Ókpek jel – jazǵyturym soltústik-shyǵystan soǵatyn jaısyz jel.
*Samal – jazǵyturym ońtústik-shyǵystan esetin jaıly jel.
*Qýma jel – birde basylyp, birde úıirip soǵady.