"Eseıgende kim bolamyn?" degen suraq bárimizdi mazalaǵan shyǵar, sebebi mamandyq — bul jaı aqsha tabý quraly emes, ómir joly. Bul tańdaýda súrinbeýge kómektesetin bilikti maman - proforıentolog. Aqshamnews.kz oqýshyǵa baǵyt-baǵdar silteıtin maman Jadyra Toıbaımen suhbattasty.
Proforıentolog kim?
Proforıentolog – oqýshynyń qabiletin, qyzyǵýshylyǵyn, temperamentin jáne eńbek naryǵyndaǵy suranysty eskere otyryp, oǵan eń laıyq mamandyqty anyqtaýǵa kómektesetin maman. Ol psıholog, pedagog, keıde tipti detektıv sıaqty — oqýshynyń ishki álemin zertteıdi.
"Proforıentologtar asosıasıasynyń" basqarma tóraıymy, PhD Jadyra Toıbaı qazir eńbek naryǵyndaǵy suranysqa ıe mamandyqtardy atady.
"Búgingi tańyzda suranystaǵy mamandyqtardyń qataryna biz IT salasyn, tehnıkalyq salalardy, ınjenerlerdi, satý mamandaryn, pedagogtardy, dárigerlerdi jáne zań mamandaryn jatqyza alamyz. Biraq ár óńirde suranystaǵy mamandyqtar túrli bolýy múmkin. Mysaly, egistik, egin-egý aımaqtarynda agronomıa mamandyqtar suranysta bolady. Biraq men kez kelgen oqýshy suranystaǵy mamandyqqa qyzyǵýshylyq artpa, kerisinshe suranystaǵy maman bol deımin", - deıdi Jadyra Toıbaı.
Proforıentolog qaı mamandyqtar únemi suranysta bolatynyn atady.
"Árıne, keıbir mamandyqtar únemi suranysta bolyp turady. Mysaly, pedagogıka, áskerı qyzmetkerler. Aqparattyq tehnologıa damyp kele jatqan soń IT-mamandary, ınjenerler, aýylsharýashylyq mamandary. Negizi mamandyqtar jylda jańaryp turady. Jylda ózgermese de, múmkin 3-5 jylda mamandyqtar túrlenip, ózgerip otyrýy múmkin", - dedi ol.
- Elimizde qaı salada kadr tapshylyǵy erekshe baıqalady?
"Kadr tapshylyǵy boıynsha birneshe salany atap ótýge bolady: hımıa, fızıka, ınformatıka syndy pánderden sabaq beretin, ásirese aýyl aımaqtarǵa baryp jumys isteıtin pedagogter az. Budan basqa, dárigerler, áskerıler. Biraq elimizde jumysshy mamandyqtarǵa suranys kóp. Avtokólik jasaıtyn tehnıkter, ınjenerler tapshy. Sondyqtan kásibı baǵdar berýshiler túlekterge tolyq aqparat berse, quba qup bolar edi", - deıdi maman.
- Túlekter kóbine qandaı mamandyqtarǵa bet burǵysy keledi? Bul suranyspen sáıkes kele me?
"Qazir túlekter suranystaǵy mamandyqtarǵa kóp bet burady. Olar qolynan kele me, qyzyǵýshylyǵy bar ma degen nársege alańdamaıdy. Óıtkeni suranystaǵy mamandyqpen birden jumys taýyp ketemin dep oılaıdy. Al kez kelgen jumys berýshi kompanıa sol salada jetistikke jetken, ıkemi bar, bolashaqta kompanıaǵa paıda ákeletin kadrlardy izdeıdi. Oǵan qosa, kadr ámbebap boýy kerek. Qazir kóp dúnıe avtomattanyp jatqan soń, bir kadr birneshe nárse isteı alady. Al kásibı baǵdar berýshi retinde biz oqýshylardy óz qabiletine, minezine saı etip, erteń suarnysta bolatyn kásipke baǵyttaýǵa tyrysyp jatyrmyz", - deıdi Jadyra hanym.
- Jastardyń mamandyq tańdaýda jıi jiberetin qatelikteri qandaı?
"Mamandyq tańdaýda qatelesetin jas kóp. Shyny kerek, 20 jyl burynǵy qatelikter áli qaıtalanyp jatyr. Biraq bıyldan bastap proforıentolog degen mamandyqtar paıda bolyp, túrli baǵdarlamalar jasaqtalyp jatyr. Onyń nátıjesinde balanyń da, ata-ananyń da kózqarasyn ózgertemiz degen nıettemiz. Sebebi bala mamandyq tańdaǵan kezde, oǵan birneshe faktor áser etedi. Birinshisi, ata-anasy, odan soń dostary. Bala dosy qaıda barsa, sonda barǵysy keledi. Odan basqa, shetelge túsý ońaı bolǵan soń, kóbi erteń bul mamandyqpen jumys isteı alatynyn oılanbaı túsip jatady", - deıdi maman.
Proforıentolog mamandyq tańdaǵanda qandaı faktordy eskerý qajetin aıtty.
Birinshiden, adam aldymen óz ıkemi men qabiletine baǵa berýi kerek. Proforıentasıada onyń 8 túrli qabileti anyqtalady. Onyń ishinde 3-eýi úzdik bolady. Sodan oǵan saı mamandyqtar tizbegi jasaqtalady. Ekinshiden, adamnyń psıhoportreti bar. Bul minezine negizdeledi, bul da mańyzdy. Úshinshiden, bala tańdaǵan mamandyǵyna baılanysty aqparattanýy kerek, onyń "týysqan mamandyqtaryna" da qaraý kerek. Budan basqa, ol turǵan aımaqta suranysta ma, bolashaqta qalaı ózgerýi múmkin ekenine de nazar aýdarý kerek.
- Ár adamǵa kásibı baǵdar testin ótý qanshalyq mańyzdy?
Mamannyń aıtýynsha, kásibı baǵdar testin tek oqýshy emes, eresek te ótýi kerek. Ary qaraı qalaı damımyn degen suraq týǵanda bul testter tabysty salaǵa aparatyn joldyń biri bolmaq.
Aıta keteıik, bıyl ár mektepke kásibı baǵdar berýshi úshin jeke shtat bólý týraly buıryq qabyldandy. Bul — memlekettiń osy salaǵa bet buryp, mamandar jumysyna mán bere bastaǵanynyń naqty belgisi.
Qazir mektepterde 1 159 pedagog-proforıentolog qyzmet etip jatyr.