Biraq, soǵan qaramaı, mıllıondaǵan adam denniń saýlyǵy úshin maıly taǵamnan bas tartyp keledi.
Sonda maı jemeıtinder ózderine tek zıan jasap jatyr ma?
Salaýatty ómir saltyn ustanýshylardyń dastarhanynnan maıly taǵamdardyń ysyrylǵanyna biraz boldy. Suranys bar jerde usynys bar. Maılardyń ornyna dúken sóreleri maıonez jáne sút sıaqty tanys ónimderdiń maısyz balamalarymen toldy. Sonda bul nimder kádimgi taǵamnan góri paıdaly ma jáne maıly taǵamnan tolyǵymen bas tartý qanshalyqty durys? Búgin osy taqyrypty órbitip kóremiz.
Maıdan bas tartý nesimen qaýipti?
Artyq salmaqtan arylǵysy keletinderdiń kóbi tamaqtaný mázirinen alyp tastaǵysy keletin maılar shyn máninde adam aǵzasy úshin óte qajet. Bul týraly «Lenta.rý» basylymyna bergen suhbatynda terapevt ári kardıolog Lúdmıla Frolova da aıtqan. Dáriger tamaqtaný rasıonynda bolý qajet maılardy zıandy deý negizsiz ekenin aıtady. Shyn máninde olar energıanyń mańyzdy kózi ári jasýshalar membranasy úshin qurylys materıaly ispetti. Sonymen birge, maı gormondardy sıntezdeý úshin qajet.
Sondaı-aq, maılar maıda erıtin dárýmenderdiń (A, D, E, K) tasymaldanýyn qamtamasyz etedi jáne olardyń sińýine yqpal etedi
Maı sonymen qatar qorǵanys fýnksıasyn oryndaıdy: ol mańyzdy múshelerdi qorshaıdy (mysaly, búırek) jáne mehanıkalyq zaqymdanýdyń amortızatory retinde qyzmet etedi, dep atap ótti maman. Onyń jetispeýshiliginen mundaı zaqymdaný qaýpi artady, qabyný prosesteri kúsheıedi, teri qurǵaq jáne kómeski tartady.
Maı jasýshalary tek omyrtqalylarda bolady, olar energıany saqtaý úshin qajet. Maıdyń jetispeýshiligi sozylmaly sharshańqylyqqa ákeledi
Sondyqtan, dárigerdiń aıtýynsha, maılardy tutynýdan túbegeıli bas tartý deneniń kóptegen júıeleriniń jumysyn buzyp qana qoımaı, adamnyń syrtqy kelbetine teris áser etýi múmkin.
Maılar ne úshin qajet?
Aǵzaǵa tamaqpen birge keletin maıdyń negizgi bóligi ónimdilikti saqtaý úshin qajet, deıdi Lúberstegi 100med klınıkasynyń bas dárigeri, hırýrg Georgıı Shepetov. Dáriger bulshyqet jumysyna, súıek kemiginiń densaýlyǵyna, júıke jasýshalarynyń lıpıdti membranalaryna maı qajet ekenin túsindirdi.
«Skolkovo» halyqaralyq medısınalyq klasterindegi ızraıldik «Hadassa» klınıkasy fılıalynyń nevropatology Anton Tıhonovskıı maılar júıke ımpúlstarynyń ótkizilýin qamtamasyz etetin júıke talshyqtarynyń mıelın qabyǵyna da qajet ekenin atap ótti — ıaǵnı ortalyq jáne perıferıalyq júıke júıeleriniń negizgi qyzmetin qamtamasyz etedi.
Mı, dálirek aıtsaq, ortalyq júıke júıesin quraıtyn mıelın 75-80 paıyz lıpıdterden (maılardan) turady, qalǵan bóligi aqýyzdardan turady.
Ortalyq júıke júıesi dene salmaǵynyń eki paıyzyn ǵana alady, al ol organızmdegi barlyq holesterınniń tórtten birinen astamyn quraıdy, dep tolyqtyrdy maman. Degenmen, dáriger maıdyń mıǵa da zıan tıgizýi múmkin ekenin eskertti: lıpıdter almasýy buzylǵan kezde aterosklerotıkalyq túıinshekterdiń paıda bolý yqtımaldyǵy artady, bul ınsýlt pen ınfarkt qaýpin arttyrady.
Maıly taǵamdar taǵy qandaı kezde aǵzaǵa zıanyn tıgizedi?
Semizdik tek maıly taǵamnyń saldarynan bolatyny ras pa?
Aryqtaǵysy keletin adamdar jıi qoldanatyn maıly taǵamdardan bas tartý densaýlyqqa qaýipti ǵana emes, sonymen qatar salmaq joǵaltý turǵysynan da paıdasyz. «Medısına» AQ endokrınology (akademık Roıtberg klınıkasy) Natalá Tananakına artyq salmaq pen semizdik maıly taǵamnan emes, qozǵalys jetispegen kezde artyq kalorıadan paıda bolatynyn túsindirdi. Sonymen, qozǵalyssyz ómir saltymen jáne qosymsha myń kalorıamen adam kúnine bir gram artyq maı jınaı alady. Al zat almasýy baıaý adamdarda kúnine 100 gramǵa deıin maı qosylýy múmkin.
Sonymen qatar, keıde artyq salmaq qosýǵa osy maısyzdandyrylǵan taǵamdar sebep bolyp jatady. «Kóbinese mundaı ónimder tek paıdaly taǵam retinde «usynylady». Olardyń quramynda baýyrǵa zıandyǵy maıdan kem bolmaıtyn keltiretin qant kóp»- dep eskertti medısına ǵylymdarynyń doktory, Djordjıa ýnıversıtetiniń qyzmetkeri Kshıshtof Chaıa.
Keıde salmaq qosý adamnyń ne jeıtinine baılanysty emes. Osyndaı sebepterdiń qataryna dıetolog mamandar kelesideı sebepterdi ataıdy:
* qatty kúızelis;
* uıqynyń jetispeýshiligi;
* keıbir dári-dármekterdi qabyldaý (antıdepressanttar, neıroleptıkter, gıpoglıkemıalyq preparattar, keıbir gıpotenzıvti jáne anabolıkalyq steroıdter, kontraseptıvter);
* gormonaldy buzylýlar.
Maıly taǵamdy qalaı durys tutyný kerek?
Deni saý bolyp, jaqsarmaý úshin dıetadaǵy maı mólsheri 30 paıyzdan aspaýy kerek,- deıdi dıetolog-dáriger Galına Bıkbýlatova. Ol maılardyń sıpattamalaryn eskerý qajet ekenin atap ótti: janýarlar nemese ósimdikter, qanyqqan nemese qanyqpaǵan, sonyń ishinde mono jáne polıqanyqpaǵan dep bólý kerektigin aıtty.
Dıetadaǵy negizgi komponentter qanyqpaǵan maı qyshqyldary bolýy kerek, dep tolyqtyrdy taǵy bir Bekbolatova esimdi maman. Olar omega-3, omega-6 jáne omega-9 maı qyshqyldaryna baı jáne densaýlyq úshin mańyzdy. Terapevt Frolovanyń aıtýynsha, ósimdik maılarynda, jańǵaqtarda, tuqymdarda jáne teńiz balyqtarynda kezdesetin qanyqpaǵan maı qyshqyldary erekshe qundy.
Qajetti omega-z mólsherin alý úshin apta saıyn eki porsıa (árqaısysy 110-150 gram) maıly balyq jeý kerek, dep atap ótti Frolova.
Biraq maısyz ónimder zıandy bolady, deıdi mamandar. Dıetolog Sara Garone maıy az taǵamdar, sonyń ishinde maısyz balmuzdaq nemese jeńil maıonez tek keıbir sozylmaly aýrýlary bar adamdarǵa paıdaly, al tutynýshylardyń negizgi bóligi úshin zıandy ekenin túsindirdi.
Kóbinese óndirýshiler ónimnen alynǵan tabıǵı maıdy emúlgatorlarmen jáne quramynda qorektik zattar joq basqa ıngredıenttermen almastyrady, deıdi ol. Mysaly, maıonez omega-3, folıı qyshqyly, A, K, E, V12 dárýmenderi, selen, kálsı, fosfor, bıotınge baı jumyrtqanyń sarysy bolǵandyqtan qundy. Olardyń ornyna maısyz maıonez, kóptegen basqa ónimder sıaqty, aǵzaǵa eshqandaı paıdasy joq ıngredıentterdi qosady.