Qazaq qoǵamyndaǵy erler úshin "kúshik kúıeý" uǵymy - únemi trıgger taqyryp. "Kúshik kúıeý" qaıdan shyǵady? Onyń qalyptasýyna áıel kináli me? "Kúıeýdi kúshik" etetin qandaı áreket? Aqshamnews.kz tilshisi otbasylyq psıholog, geshtalt-terapevt Ulmeken Sándibekqyzymen osy taqyrypty talqylap kórdi.
Ulmeken Sándibekqyzy
otbasylyq psıholog, geshtalt-terapevt
Qazaqta "kúshik kúıeý" dep kimderdi aıtqan?
Ulmeken hanym "kúshik kúıeý" uǵymynyń qazaq qoǵamynda aıtylýy tereń tarıhtan bastalatynyn aıtty. Ertede qazaq "kúshik kúıeý" dep qaıyn jurtyna baryp sińgen jetim jigitti, qalyńmalǵa shamasy kelmeı, eńbegimen ótep qutylǵan kúıeýdi aıtatyn bolǵan desedi. Sondaı-aq, jat jerden kelip, sol aýylǵa beıimdelgendi "kirme kúıeý" dep ataǵan eken.
"Al búgingi kúni bul sóz kóbine er adamnyń táýeldiligi men álsizdigin bildiretin túsinikke aınalǵan. Biraq psıhologıada naqty "kúshik kúıeý" degen dıagnoz nemese anyqtama joq. Sarapshylardyń aıtýynsha, mundaı er adamdardyń basty máselesi er adamnyń jeke tańdaýy, jaýapkershiligi jáne erte jastan qalyptasatyn ishki tireginiń bolmaýynda" , - deıdi maman.
"Áıeliniń degenine eretin erkekterdiń psıhologıasy bala kezden qalyptasady"
Psıhologtyń aıtýynsha, er adamnyń áıelge táýeldi nemese álsiz bolyp shyǵýy kóbine bala kezdegi qarym-qatynasqa baılanysty. Eger uldy anasy shekten tys qorǵap, únemi sheshim qabyldaýǵa múmkindik bermese, al otbasynda ákesiniń bedeli joq nemese ákesi bolmasa, balada "ózindik tirek" qalyptaspaıdy.
"Balapan uıada ne kórse, ushqanda sony alady" degen sóz bar ǵoı. Adam báribir balalyq shaqtaǵy senarıdi beısanaly túrde qaıtalaıdy. Anasynyń rólin sezingen ul erteń ózine de sondaı minezdi áıeldi tańdaıdy. Qyz bala da ákesiniń beınesin izdeıdi", - deıdi psıholog.
Sol sebepti Ulmeken Sándibekqyzy ata-ananyń eń basty mindeti balany táýelsiz etip tárbıelep, oǵan jaýapkershilikti sezindirý jáne óz pikirin aıtýǵa múmkindik berý ekenin eske saldy.
"Bala tárbıesinde ákeniń róli óte mańyzdy"
Psıholog ákeni tárbıesi kóp kórinbeıtin janáuda tárbıelengen ul balalardyń keleshekte qandaı jaǵdaılarǵa boı aldyrý múmkin ekenin aıtty. Otbasynda sheshimdi tek áıel qabyldap úırengen ul bala er jetkende eki baǵyttyń birine túsýi múmkin:
-
táýeldi jáne sheshim shyǵara almaı, áıeldiń sońynan erip ketý;
-
agressıv jáne basyp-janshýshy bolýǵa tyrysý.
Qyz bala bolsa, kerisinshe er adamdy elemeýge, bárin ózi baqylaýǵa beıimdeledi. Bul keıin qarym-qatynasta tepe-teńdik pen senimdi buzady.
Áıeldiń "bar jaýapkershilikti moınyna alýy" - kúızeliske aparar jol
Maman qoǵamda jıi kezdesetin taǵy bir jaǵdaıdy mysalǵa aldy. Kóp jaǵdaıda eri áreketsiz qalǵan kezde áıel amalsyzdan otbasynyń tiregine aınalady. Ol jumys istep, balalardy asyrap, bar jaýapkershilikti ózi kóteredi. Ýaqyt óte kele sharshaıdy, al er adam burynǵydan da álsireı túsedi. Psıholog bul tuıyq sheńberden shyǵý úshin tómendegi keńesterdi usynady:
-
jaýapkershilikti birtindep bólisý;
-
erine senim bildirip, shaǵyn isterden bastaý;
-
"bárin ózim isteımin" degen oıdan arylý;
-
ashyq sóılesip, shekara qoıý.
"Kúshik kúıeý" dep kúıeýin kinálamas buryn áıelderge de oılanyp kórý mańyzdy: "Men nege dál osyndaı adamdy tańdadym?" degen suraq qoıyńyz. Kóp jaǵdaıda adam óz balalyq jaraqatyna uqsas adamdy beısanaly túrde izdeıdi. Sondyqtan uzaq merzimdi terapıadan ótip, ishki senarılerdi túsiný - eń durys jol. Eger er adam ózgergisi kelmese, ony kúshpen ózgertý múmkin emes: ne qabyldaý, ne óz jolyńdy tańdaý kerek" ,- dedi psıholog Ulmeken Sándibekqyzy.
Aıta keteıik, buǵan deıin Darıǵa Badyqovanyń burynǵy kúıeýi Darhan Musaev suhbat berip, jelide qyzý talqyǵa túsken edi.