«Kúsh arqyly beıbitshilikke umtylys»

Avtor Perdehan SHÁMSHIEV, sarapshy
04:41, 26 sáýir 2024

Derekkóz: «reuters.com»

Saraptama

Baıden mańyzdy zańdarǵa qol qoıdy: Tiktok shektelip, odaqtastarǵa kómek berilmek...

20 sáýirde AQSH-tyń Ókilder palatasy basym daýyspen daýly zań jobalaryn qabyldady. 23 sáýirde 4 zań jobasyn Senat ta maquldady. Al 24 sáýirde zańdarǵa AQSH Prezıdenti Jo Baıden qol qoıdy. Qujattarda Ýkraına, Izraıl men Úndi-Tynyq muhıty aımaǵyna kómek kórsetý, sondaı-aq, ulttyq qaýipsizdik máseleleri qamtylǵan. Atalmysh zań jobalary qabyldanǵaly beri Qaznette Ýkraınaǵa kómek pen Tiktok-ty shekteý týraly jobalar ǵana talqylanyp jatyr. Alaıda, qabyldanǵan zańdardyń aýqymy biz oılaǵannan da keń eken.

Tar jol, taıǵaq keshken zańdar

AQSH – álem boıynsha ishki qoǵamdyq-saıası úderisteri eń kúrdeli el. Onda zań bir mezette qabyldanbaıdy. Uzaq ýaqyt talqylaýdy talap etedi. Sebebi, partıalar, prezıdent pen kongres arasynda shynaıy saıası báseke ótedi. Mundaı tar jol, taıǵaq keshken zańdar qataryna Ýkraına, Izraıl men Úndi-Tynyq muhıty aımaǵyna kómek kórsetý, sondaı-aq, ulttyq qaýipsizdik máseleleri kiredi.

TikTok áleýmettik jelisine shekteý qoıý máselesin sonaý 2020 jyly eks-prezıdent Donald Tramp kótergen. Sol kezde sot zańdy tulǵalardyń quqyǵyn shekteý, áleýmettik jelilerge qysym degen sebeptermen «prezıdenttiń bastamasy zańsyz» dep úkim shyǵarǵan. 4 jyldyq talqylaýdan soń osy bastama qoldaý tapty. Aınalasy 9 aı ishinde TikTok-tyń ıesi ByteDance kompanıasynyń aktıvteri jeke menshikke satylmasa, áleýmettik jeli kelesi jyldan bastap shekteledi. Biraq TikTok-tyń AQSH-taǵy ókilderi sotqa júginemiz dep málimdep otyr. Eki partıa da TikTok-qa baılanysty ortaq pikirde ekenin eskersek, olardyń bul nıeti júzege aspaıtyn sıaqty.

Qabyldanǵan 4 zańnyń ishinde búdjeti jaǵynan eń kóbi – Ýkraınaǵa kómek bolyp otyr. 61 mlrd dollarǵa jýyq qarjy Ýkraınaǵa kómek retinde berilmek. Onyń 23,2 mrld dollary amerıkalyq qarýmen jabdyqtaýǵa, 11,3 mlrd dollary aımaqtaǵy AQSH-tyń áskerı operasıalaryna jumsalady. AQSH-tyń onda áskerı bazasy joq. Sondyqtan Ýkraına, Shyǵys Eýropa, onyń ishinde Estonıanyń áskerin daıyndaý kózdelýde.

Sonymen qatar, AQSH Izraılge 26,38 mlrd, Úndi-Tynyq muhıty aımaǵyndaǵy Taıvan men ózge de odaqtas elderge 8,12 mlrd dollar bólmek.

Qabyldanǵan sońǵy qujat «XXI ǵasyrda kúsh arqyly beıbitshilikke qol jetkizý» Zańy dep atalady. Zań jobasynyń avtory Maıkl Tomas Makkol. Respýblıka partıasynyń múshesi. Prezıdenttikke úmitker Donald Tramptyń partıalasy. 2005 jyldan beri Tehastyń 10-saılaý ýchaskesinen Ókilder palatasynyń múshesi. 2023 jyly Syrtqy ister boıynsha Ókilder palatasynyń tóraǵasy atandy.

Zań jobasy mynadaı syrtqy saıası máselelerdi qamtyǵan:

prezıdentten fentanıl satatyn transulttyq uıymdarmen baılanysy bar shet eldik tulǵalardyń (jeke jáne zańdy) menshigin buǵattaýdy talap etý;

prezıdentke Reseıdiń sýverendi aktıvterin Ýkraınanyń shyǵyndaryn óteý jáne ony qalpyna keltirý maqsatynda tárkileý men baǵyttaýǵa ókilettik berý;

AQSH-ǵy uıymdarǵa ByteDance, Ltd., TikTok nemese ózge de uıymdar basqaratyn veb-saıt, qosymshalardy taratýǵa, qoldaný nemese jańartýǵa tyıym salynady;

Brokerlerge AQSH-tyń azamattarynyń jeke málimetterin shet eldik qarsylas memleketterge berýge tyıym salynady;

Irannyń munaıyn eksporttaýdy qoldaıtyn porttardy, munaı óńdeıtin zaýyttardyń sheteldik ıeleriniń múlkin buǵattaý, vızasyn shekteý arqyly sanksıa qoıý;

Irannyń raketa baǵdarlamasyn qoldaıtyn shetel azamattarynyń múlkin buǵattaý, vızasyn shekteý arqyly sanksıa qoıý;

HAMAS-qa nemese Palestınalyq jıHad qozǵalysyna materıaldyq qoldaý kórsetken shet memleketterdiń múlkin buǵattaý arqyly sanksıa qoıý;

Iranmen baılanysy bar sheteldik ónimderdiń eksportyn retteý;

«Tiri qalqandy» paıdalanatyn sheteldik tulǵalarǵa qarsy sanksıa qoıý boıynsha Prezıdent ókilettigin arttyrý;

Kaptagonnyń zańsyz aınalymyna qatysýshy sheteldik tulǵalardyń vızasyn shekteý jáne múlkin buǵattaý arqyly sanksıa qoıý;

AQSH-tyń qarjy mekemelerinen Iran lıderlerine tıesili belgili bir shottardy jabýdy talap etý;

AQSH-tyń qarjy mekemelerine Irannyń munaı eksportyn qoldaıtyn Qytaıdyń qarjy mekemelerimen baılanysqa tyıym salynady.

Munyń bári neni bildiredi?

Aldaǵy qarashada ótetin saılaýda kim jeńse de, atalmysh zańnyń oryndalýyna jaýapty bolmaq. Iaǵnı basshy aýysqanymen, AQSH-tyń syrtqy saıasaty ózgermeıdi.

4 zańdy bir-birinen bólek dep emes, birtutas qujat dep qabyldaǵan jón. Bári de AQSH-tyń syrtqy saıasatyna baǵyttalǵan. Ýkraınaǵa kómek Reseıdi álsiretýge, Úndi-Tynyq muhıty aımaǵyna (Taıvan, Japonıa, Aýstralıa) kómek Qytaıdyń aımaqqa yqpalyn tómendetýge baǵyttalǵan.