Búgingi tańda depressıa órship turǵan syrqattar qatarynda atalyp júr. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetinshe, qazir álemde depressıaǵa shaldyqqan naýqastar sany 250-350 mln shamasynda bolyp tur. Al atalǵan syrqattyń Qazaqstanda taralýy ortasha álemdik deńgeıden de asyp túsken kórinedi. Bul týraly ranking.kz saıtynda jazyldy. Atalǵan derekkózge júginsek, depressıanyń taralýy jóninen elimiz 180 memlekettiń arasynda 93-nshi oryndy enshilepti.
Jalpy, depressıa sýısıdke aparyp soqtyrýy jóninen álemde 1-orynǵa shyqqany belgili. Júrek-qan tamyrlary aýrýlary men juqpaly aýrýlardy únemi óksheleýmen kele jatqan ol, búginde tipti olardy basyp ozǵan syńaıly. Ásirese ekonomıkalyq deńgeıi men turǵyndarynyń ál-aýqaty tómen el turǵyndarynda depressıalyq sındrom jıi baıqalatyny jáne ony bastan ótkergenderdiń 65-85 paıyzy arnaıy kómekke júginbeıtini aıtylýda.
Ádette, depressıa jaǵdaıyndaǵy adam óz-ózin kinálaý, ózin qor seziný, eshkimge kereksiz, eshteńege jaramsyz, túkke alǵysyz sanaý sıaqty sezimderdi bastan keshedi. Kóp jaǵdaıda osy dármensiz kúıinen qysylǵandyqtan da, ony bireýge aıtýdy, kómek suraýdy uıat sanaıdy. Budan bólek, óziniń depressıalyq jaǵdaıda júrgenin ańǵarmaıtyn, tipti ne sebepti saly sýǵa ketip, eńsesin kótere almaı júrgenin túsinbeıtin jandar da jetip artylady. Adamnyń mundaı jabyǵyńqy, toryǵýly kúıi jalpy alǵanda «depressıa» retinde sıpattalǵanymen, onyń da túr-túri, satylary bar ekenin kópshiligimiz bile bermeımiz ras. Al onyń belgileri, túrleri qandaı? Oǵan ne sebep? Eń bastysy, qalaı aldyn alýǵa bolady?..
Osy «depressıada júrmin» degen sózdi sońǵy ýaqytta shynymen de tym jıi estımiz. Al ondaı adamnan jaǵdaı suraı qalsańyz, ol kóńil kúıiniń joq ekenin, eshteńege zaýqy soqpaıtynyn, qyzyqpaıtynyn aıtady, oıynyń shashyrańqy ekenine, zeıinin shoǵyrlandyra almaıtynyna qynjylady, óz-ózine degen senimi joǵalǵanyn, ózin tómen sanaıtynyn baıqaısyz, jaqsylyqtan úmittenbeıtinin, bárinen toryqqanyn, túńilgenin sezesiz. Qysqasy, eshteńeni qalamaıdy, eshteńe istegisi kelmeıdi, oǵan eshteńe qajet emes. Bul, birinshiden, kúızelis; ekinshiden, óz-ózine degen senimniń joǵalýy. Al «kúızelis» degenniń ózi ne?» degende, mamandar «adamnyń ózi aınalysatyn qyzmetinde belsendiligin joǵaltýy arqyly kórinetin jáne sonyń saldarynan týyndaıtyn máselelerdiń shıelenisýine alyp keletin sındrom» degen uıǵarymǵa kelgen. Iaǵnı, apatıa sıaqty, kúızelis te – depressıanyń bastapqy satylarynyń biri. Mundaıda adam ózi buryn aınalysqan, jaqsy kórgen nárseleriniń bárinen lázzat alýdan qalady. Buryn kıno kórgendi, konsertke barǵandy nemese dostarymen aralasqandy unatqan bolsa, qazir oǵan múlde zaýqy soqpaıdy. Budan bólek, adamnyń jady, zeıini, sóz sóıleýi tárizdi aqyl-oı prosesterimen baılanysty fýnksıalarynyń tıimdiligi de tómendeıdi.
Kúızelistiń taǵy bir erekshe ári qaýipti belgisi – adam únemi jaǵymsyz, jaman oılarǵa berile bastaıdy jáne onyń barlyǵy árqashan tek ózine qatysty bolady. Kúızelistegi adam «jumysym jaman» dep aıtpaıdy, «men jamanmyn», «men durys isteı almaı júrmin», «qolymnan eshteńe kelmeıdi» dep, ózi týraly únemi jaǵymsyz oıda júredi. Bir jaǵynan, munyń bári sharshaǵandyqtan bolar dep óz-ózin jubatýǵa da tyrysady. Biraq mamandar sharshaý degen adamnyń shamadan tys jumys istep, qatty tıtyqtaýy ekenin aıtady, al kúızelisti birdeńege qatty mazasyzdaný, jabyrqaý, toryǵý belgisi retinde sıpattaıdy. Endi osy nemen baılanysty degende, bul adam óziniń aldyna qoıatyn erekshe standarttardan, mindettemelerden týyndaıtynyn meńzeıdi. Iaǵnı kim bolsa da áldebir jetistikke jetýge, óz-ózin dáleldeýge tyrysady, belgili bir ortadaǵy óziniń mańyzyn sezingisi keledi. Biraq oǵan qol jetkizý ylǵı da múmkin bola bermeıdi jáne onyń saldary adamdy óziniń sol ortadaǵy bedeli, biliktiligi, abyroıy týraly keleńsiz, teris oılarǵa jeteleıdi. Mamandar oǵan jol bermes úshin adam ózine shamadan tys, artyq mindetteme almaýy tıistigin eskertedi. Demek birdeńeni josparlaǵanda múmkindigińizdi baǵamdamastan, 100 paıyzdy bylaı qoıyp, tipti «men bul nárseni 110 paıyzǵa júzege asyramyn» dep ýáde etseńiz – bul erteń ózińizge artyq bas aýrýy bolyp jabysýy múmkin.
Adamnyń resýrstyq múmkindigi, belsendiligi sheksiz emes. Ókinishke qaraı, biz sharshaǵan aǵzanyń qalpyna kelýi úshin demalys qajet ekenin eskere bermeımiz. Árqashan ýaqytymen uıyqtaý, tamaqtaný jáne sportpen aınalysý kúndelikti daǵdyǵa aınalýy shart. Sonymen qatar júıeli oılaýǵa, oılanýǵa kómektesetin kognıtıvti tehnıkalarǵa júginýdiń de kómegi kóp. Bul oraıdaǵy eń abzaly – kitap oqý men medıtasıa jasap úırený bolsa kerek. Kúızelis – psıhoemosıonaldyq ahýal desek, ony adam óziniń erik-jigeri, ómirge, ózine degen durys kózqarasy, qarym-qatynasy, óz-ózine senimdiligin arttyrýy arqyly jeńe alady. Asqynǵan jaǵdaıda ol bara-bara klınıkalyq kúıge, ıaǵnı depressıaǵa aýysady. Al odan psıholog, psıhoterapevt sıaqty arnaıy mamandar kómeginsiz shyǵý ekitalaı.
Qalaı bolǵanda da, biz robot emespiz, adambyz. Jalyǵý, jabyǵý, toryǵý, taryǵý sıaqty adamǵa tán sezimderdiń, kóńil kúıdiń eshqaısysy bizge jat emes. Ol – kimniń de bolsyn basynan ótetin jaǵdaı. Tek ómir osymen bitpeıtinin, ár qıyndyqtyń artynda bir jeńildik, bir jaqsylyq bar ekenin túsiný, úmit úzbeý mańyzdy.