Kózboıaýy joq kórinister

«AQSHAMNYŃ» KİTAPHANASYNAN

KİTAP PEN SHAPAN

Jaqynymnyń 70 jyldyǵyn­da sóz sóılep, «árkim baryn be­redi» dep jańa kitabymdy ustat­tym da, ıyǵyna shapan japtym. Bárin baıqap turmyn, jubaıy jalma-jan kitapty daıashylar tamaq qoıatyn ústelge tastaı sal­dy. Shapandy áspettep orap, qa­nar qapqa súńgitti.

Adamzatqa kitap qymbat pa, shapan qymbat pa?

Osy saýal suraý belgisi bop ıilip tur.

TÓRTEÝ MEN ALTAÝ

Sherhan Murtaza Qazaq Tele­radıo korporasıasynda tóraǵa bop turǵan kezderi bir habar júrgizdi (1990–1992 jyldar ara­lyǵy). Beınetaspa aıqyn, biraq daýys kómeski, qalta telefondy qyryq mınýt qulaǵyma taqap ustadym.

Habarǵa qatysýshylar: Ánýar Álimjanov, Qadyr Myrza-Áli jáne Ábish Kekilbaı. Tórteýi tó­bedeı bop tórde otyr. Sheraǵań shamyrqanyp, keri ketip bara jatqan zamannyń zańsyz sebep­terin izdep, ury qaltada qymqy­rylyp bara jatqan baılyqty ózgege qımaı aýyrsyna sóılep, «Al sender, ne deısińder?» dep áriptesterine moıyn burdy. Negizgi taqyryp – qazaqtyń ult retinde ózgelerden oza shabýy ekendigin de basa aıtty.

Ánýar Álimjanov negizi orystildi qalamger, eldegi saıası ahýalǵa jalpylama baǵa berdi.

Qadyr aqyn «Janym – arym­nyń sadaǵasy, arym – malymnyń sadaǵasy» degen qazaq maqalyna «arym – mansabymnyń sadaǵasy» degendi qosar edim. Qazir kásipti jete bilmeıtin bilimsizderdiń mansaby qatty etek alyp ketti. Olar qyzmet úshin ákesin de aıa­maıdy. «Qoı mańyrapty deıdi, soısa qasap soısa eken» dep. Qazir qoı soıa bilmeıtinder qush­hanaǵa dırektor, kúrish pen bı­daıdy ajyrata bilmeıtinder egin sharýashylyǵymen aınalysatyn óńirlerge ákim bop ketip jatyr» dep biraz naqty mysaldar keltirdi.

Sóz Ábish Kekilbaıǵa tıdi. Ábekeń attaı jelip otyryp biraz máseleniń basyn qaıyrdy. Qazaq­tyń tabıǵatty tap basatyn al­ǵyrlyǵyn, bolashaqty boljaǵysh áýlıeligin bárinen ozyq qoıdy. Bir mysal keltirdi. Burynyraqta Túrkimenstanǵa barǵanda sonda munaı tartyp, kólik júrgizip, kúnin kórip júrgen qazaqtardy kórgenin, arada talaı jyl ótip, táýelsizdik alǵasyn jurttyń óz jerinen jumys tappaı shetelge jaldanyp, aýa kóshkenin maıdan qyl sýyrǵandaı mańǵaz otyryp jetkizdi. «Buǵan kim tyıym sala­dy?» degen kúretamyr saýal sol sátte kórermenniń kókeıinde búlkil qaqqany aıdan anyq. Osyndaı asa qabiletti de er minez halyqtyń óz baılyǵyna ózi ıe bola almaýy qandaı minez-qulyq­tan týyndaǵan minimiz eken degen jaýapkershiligi kóp janashyr sózdiń shylbyryn Ábekeń alysqa laqtyrdy. «Du-rys, jón sóz, endi basqalar ne der eken?», – dep júrgizýshi Sheraǵań áriptesterine qarady.

Kóp nárse aıtylyp, ulty­myzdyń búginine baǵa berilip, erteńine arnap taram-taram sy­zyqtar syzyldy.

Tórteý túgel otyr.

Altaý ne der eken?

DIPLOM

Qadyr aqynnyń «Janym – arymnyń sadaǵasy, arym malym­nyń sadaǵasy» degen maqalǵa «arym – mansabymnyń sadaǵasy» degen sózdi qosyp qoısa artyq bolmas edi» dep kógildir ekran­nan aıtqan sózin quptaımyn.

Qazir keıingi jastar ardy mansapqa aıyrbastap jiberdi. Til men halyq dástúri olar úshin ekinshi kezektegi nárse. Báriniń sheteldik dıplomy bar. Tek ózimizdiń «Qasıet» degen qazaqy dıplom qoldaryna tımegen.

ÓMİR MEN ÓLİMNİŃ ARASY

– Bir ólimnen qaldym. Bu jalǵannyń aıyqpas dertine anyq kózim jetti, – dedi 75 paıyz in­detten saýyǵyp, qatarǵa qosyl­ǵan týystaı bop ketken qudaıy qońsym bir mal soıyp, kórshi-qo­lańǵa as berip otyryp. – Jansaq­taý bóliminde jeti adam jatyr­myz. Halim múshkil. Úsh kúnnen keıin kisi tanı bastadym. Betim beri qaraǵan kezde qasymdaǵy shashyna aq kirgen qarıa sóz bas­tap, jón surady.

– Qaı jerdiń qazaǵysyń?

– Syr boıy...

– Rýyń ne, júziń qandaı?

– Qypshaq...

– Seni ólip qala ma dep edim, tirileıin dediń. Ólgende bir qyp­shaqtyń sany azaıar edi.., – dedi.

Men ún-túnsiz aspaly ýkol alýǵa ázirlene bastadym. Eki kún­nen keıin meniń qamymdy jegen qarıa o dúnıelik boldy. Tegin bilmedim, qara jeleńge orap alyp ketti. Qazaqtyń sany bir adamǵa kemidi, ózimiz 13 mıllıon­ǵa áreń jetkende... Sý tamyzyp jatyp ta rýǵa bólinip, aıyqpas dertke shaldyqqan qazaǵym-aı! Oý, dám alyp otyryńdar, meniń tiri kelgenime qýanbaısyńdar ma? – dep jigit aǵasy kóziniń as­tyn sıpady.

SHOQ GÚLDİŃ SHYNDYǴY

Bir kórinis kóńilimdi kúpti qylady.

Kórshi úıdegi respýblıka pro­kýrory Ǵalym Elemesov, jazýshy Saıyn Muratbek eskertkish-taq­talarynyń tusy týǵan kúnderi men ataýly mereke saıyn gúlge tolyp, ólige degen qurmet ómir shirkinge órnek sap jatady. Bul – jaqyn-juraǵat pen oqyrmannyń yqylas-peıili. Solarmen qatar turǵan Farıza (Ońǵarsynova) aqynnyń jansyz beınesiniń tusy tap-taza, tek jańbyr tamshysy­nyń izi ǵana baıqalady. Es­kertkish-taqtanyń astyndaǵy gúl salǵyshta árkez qara torǵaı qo­naqtap otyrady. Marqum Esenǵa­lı týǵan kúninde bir ret gúl sho­ǵyn qoıyp ketkeni e simde. «Farıza, Farızajan, Farıza qyz, Ómirde aqyndardyń bári jalǵyz» dep aýdıtorıada kúńi­renip jyr oqysaq ta óli rýhqa táý etýdi umytyp ketip júrmiz.

Shoq gúldiń shyndyǵy osy.