Pandemıa men qarjylyq daǵdarys ómirimizge kóp ózgeris engizdi – biz kóp nárseden bas tartýǵa májbúr boldyq, shyǵynnyń da jańa túrleri paıda boldy. Demek, qarjylyq turǵydan ádetterimizdi ózgertetin ýaqyt jetti.
Qazirgi adamdarǵa synaq kóbirek berilgen sıaqty. Defolt, pandemıa, lokdaýn - bir daǵdarys ekinshisine ulasyp jatyr, mundaı jaǵdaıdy bizdiń ata-anamyz túsinde de kórgen emes. Sonymen qatar, úırenshikti ómir salty bizdiń kóz aldymyzda ózgerýde. Ipoteka, nesıe kartalary, tutynýshylyq nesıeler jáne ınvestısıa sıaqty quraldardy meńgerýge týra keldi. Ózińizdi mıkroqarjylyq uıymdar, pıramıdalyq sqemalar, banktik alaıaqtyq jáne t.b. sıaqty qaýipterden qorǵaýyńyz kerek. Ne isteı alasyz, amal joq, osy ómirge laıyq beıimdelý kerek. Demek, otbasylyq búdjetti saqtaý turǵysynan qarjylyq ádetterińizdi qaıta qaraýǵa tıissiz.
Stressten qorǵaný erejeleri
1. «Qaýipsizdik jastyqshasyn» jasańyz
Aldaǵy kúnińizdi oılap, aqshanyń bárin jumsaı bermeı, jınap úırenińiz. Ásirese, bankten alǵan nesıelerińiz bolsa. Óıtkeni bank sizdiń qaryzyńyzdy keshirmeıdi. «Nesıe demalystaryna» da arqa súıeýdiń qajeti joq. Bul bank tarapynan jasalǵan qaıyrymdylyq aksıasy emes. Paıyzy báribir eseptele beredi jáne siz ony keıinirek bankke báribir qaıtarasyz. Onyń ústine, «nesıelik demalystar», ókinishke qaraı, nesıe tarıhyna da keri áser etedi. Bul - sharasyzdyqtan ǵana baratyn qadam. Al eger demalys alýǵa májbúr bolmasańyz, almaı-aq qoıǵanyńyz abzal. «Qaýipsizdik jastyǵy» qandaı bolýy kerek? Eń kem degende nesıeńizdi 2-3 aı tóleı alatyn somadaǵy aqsha. Al eń jaqsy, senimdi «jastyq» - sizdiń alty aılyq jalaqyńyzdyń somasy.
2. Otbasy búdjetin retke keltirý
Eger siz kartamen tólem jasaýǵa daǵdylanǵan bolsańyz, sońǵy aılarda aqshańyzdyń ne úshin jumsalǵanyn qoldanbadan qarańyz. Ony sanattarǵa bólińiz: azyq-túlik, saıahat, komýnaldyq qyzmetter, kıim men aıaq kıim, oıyn-saýyq, kofe. Qolma-qol tólegen bolsańyz, aqshanyń qaıda jumsalǵanyn este saqtańyz jáne jazyp júrińiz. Oılanatyn kez keldi: qaı shyǵyndy qysqartýǵa bolady, eger qysqartsańyz, qansha aqsha únemdeı alasyz? Mysaly, siz aı saıyn kofe men táttilerge 15-20 myń teńge jumsaıtynyńyzdy kórdińiz. Bul - sizdiń nesıe kartańyz boıynsha tólemińizben birdeı soma. Bul - sizge berilgen belgi. Qarjylyq qıyndyqtar týyndaǵan jaǵdaıda, táttilerden bas tartyp, nesıeńizdi osy aqshamen tóleýińizge bolady.
3. Nesıelik kartalardan qutylyńyz.
Olardy múmkindiginshe tez jaýyp tastaýǵa tyrysyńyz. Bul da - sizdiń búdjetińizdi quldyratatynnyń biri. Nesıe kartasyndaǵy aqshany alý ońaı jáne qoljetimdi. Olardy jumsaý da ońaı. Biraq tóleıtin kezde qınalasyz. Nesıe kartasyn únemi qaryzǵa batpaı, bankke artyq paıyz tólemeı paıdalana alatyn uqypty adamdar sanaýly ǵana. Ol úshin úlken tózimdilik pen ózin-ózi baqylaý ónerin meńgerý kerek. Kópshilik úshin "nesıe kartasy joq bolsa, problema da joq" degen ereje jumys isteıdi.
4. Jınaqtap úırenińiz
Únemdeı almaıtynyńyzdy únemdeıtin eshteńem joq dep aqtamaı-aq qoıyńyz. Bul bar bolǵany jaı syltaý ǵana. Shyn máninde, kez kelgen búdjetti ońtaılandyrýǵa bolady. Tipti bolmasa, úıge tekseris júrgizip, eski balalar zattaryn, oıynshyqtardy, paıdalanylmaǵan qurylǵylardy (shyryn syqqysh, nan pisiretin pesh, frı qýyrǵysh – shkafta paıdalanylmaıtyn ne bar?) satýǵa qoıyńyz jáne kem degende osynyń aqshasyn saqtap qoıyńyz. Jalpy, únemdeýdi ádetke aınaldyrý kerek. Tabysyńyzdyń kem degende 10% jınaqqa salýǵa ádettenińiz. Bul erteńgi kúnińizge degen senimdilik beredi.
5. Jınaqtaryńyzdy durys saqtaı bilińiz
Aqshańyzdy úsh valútamen - teńgemen, eýromen, dollarmen saqtap jınaǵanyńyz oryndy bolady. Bul valúta baǵamynyń aýytqýy týraly alańdamaýǵa múmkindik beredi. Bir valútanyń kýrsy quldyrap ketse, sizde ekinshisi bar. Ýaıymdamaı, tynysh uıyqtaı alasyz. Eýro óse me, álde dollar óse me, ony eshkim bilmeıdi. Biraq eger siz valútaǵa baılanysty aqsha jumsaýdy josparlap otyrsańyz, onda aqshany birden soǵan arnap jınaýǵa bolady. Mysaly, siz jazda jóndeý jumystaryn jasaǵyńyz keledi deıik. Qurylys materıaldarynyń baǵasy mindetti túrde valútaǵa baılanysty, sondyqtan aqshany eýromen nemese dollarmen jınaǵanyńyz durys. Shetelge saıahattaý men demalyp kelýdi josparlasańyz da, solaı etkenińiz jón.
6. «V» josparyn quryńyz.
Daǵdarys pen qarjylyq qıyndyqtardan qorqýdyń ornyna, eger osylaı bola qalsa, ne isteımiz dep otyrý oılaný kerek. Mysaly, kóktemde siz ıpotekaǵa páter aldyńyz deıik. Al kúzde daǵdarys bastaldy. Jumyssyz qalýdan qorqýyńyz ábden qısyndy, óıtkeni sonyń kesirinen nesıeńizdi tóleı almaı, páterińizden aıyrylatynyńyzdy bilesiz. Biraq depressıaǵa túsýdiń ornyna kúıeýińizben nemese basqa týystaryńyzben qorqynyshyńyzdy ortaǵa salyp, sabyrmen talqylasańyz, odan shyǵýdyń joly da tabylady. Mysaly, siz bylaı oılanyp, sheshim qabyldadyńyz: eger birdeńe bolsa, fast-fýdqa jumysqa bara turaıyn, onda árdaıym jumysqa adam alyp jatady. Al eki (nemese odan da kóp) jalaqy mindetti túrde ıpotekalyq tólemińizge jetkilikti bolýy kerek. Ýaıymyńyz azaıyp, birden júgińiz jeńildep sala beredi. «V» jospary aqylǵa qonymsyz bolyp kórinse de, ol kem degende, stressti jeńildetýge jáne jaı ǵana kóńilińizdi tynyshtandyrýǵa kómektesedi.