Biz ádette «balany – jastan» deımiz jáne erte bastan berilgen tárbıeniń jemisti bolatynyn bilemiz. Biraq osy «tárbıe» degendi kim qalaı túsinedi, sondaı-aq tárbıelegende balaǵa qandaı qasıetterdi sińirýge, ne úıretýge tyrysamyz?..
Taıaýda áleýmettik jelide kózime túsken bir vıdeo eriksiz tań qaldyrdy. Oınap otyrǵan 2-2,5 jas shamasyndaǵy qytaı bala ákesi tamaqqa shaqyrǵan boıda ornynan ushyp turyp, janyndaǵy arbaǵa oıynshyqtaryn bir-birlep salyp jınastyryp, ony shettegi ornyna aparyp qoıdy. Vanaǵa baryp, qoljýǵyshtyń astynan oryndyǵyn shyǵardy, soǵan shyǵyp turyp sýdy aǵyzyp, qolyn áýeli bir shaıqap aldy, sosyn sabyndap bolǵansha óshire turyp, bolǵan soń qaıta aǵyzyp jýdy. Qaǵaz maılyqpen súrtinip, oryndyqty ornyna qaıta qoıdy. Peshtiń janynan óziniń tamaǵyn alyp, ústelge keldi. Dastarhandaǵy kespe men kotletti uzyn taıaqshamen alyp, ákesine salyp berip, sodan keıin baryp óz tamaǵyn jeýge kiristi.
Muny kórgender vıdeo astyna: «Qandaı aqyldy bala!», «osyndaı erekshe tárbıeli balalar qaıdan shyǵady?», «kishkentaı kezinen bastap-aq qalaı myqty tárbıelegen!», «bala emes, naǵyz altyn!», «jurttyń balasy degen osy», «bizge qytaı men japon jastarynyń ıntellektýaldyq deńgeıine jetý qaıda!», «tártip – ult bolmysyn qalyptastyrýdaǵy mańyzdy qundylyq. Bul bala ósirip otyrǵan ár otbasyǵa sabaq bolýǵa tıis» degen jazbalar qaldyrypty.
Bir qaraǵanda, maǵan bul óte sırek jaǵdaı nemese arnaıy daıyndalǵan kórinis sıaqty bolǵan. Oń-solyn áli tanyp úlgermegen búldirshinniń sonshalyqty aqyldy, uqypty bolýy, tártipke boıusynýy, óz basyn alyp júrýi, óz-ózine qyzmet ete alýy múmkin emesteı kóringen. Sebebi bizde 2-3 jastaǵy baldyrǵan túgili, oń-solyn tanyǵan, mektep jasyndaǵy balalardyń ózi – kóp jaǵdaıda saldyr-salaq, uqypsyz. Aıtqanyń bir qulaǵynan kirip, bir qulaǵynan shyǵyp ketetin aqpaqulaq ekeni ras. Soǵan qarap «shynymen-aq, jurttyń balasy qalaı bárin bilip týady?» dep oılaıtyn edik.
Jaqynda bir jeńgemiz Qytaıdaǵy týystarynyń shaqyrtýymen sol jaqqa baryp qaıtty. Bir aıǵa jýyq qonaq bolyp, Qulja men Tekesti armansyz aralaǵan jeńgeıdiń áńgimesinen kóp suraqtyń túıini sheshilgendeı boldy. Ózi ustaz bolǵandyqtan da, ol kórshi eldegi oqý-bilim, tárbıe máselesine kóp nazar salǵan ǵoı. «Bala tárbıesinde bizdiń Qytaıdan úırenetin nársemiz kóp eken. Mysaly, bizdiń balalar baqshada, negizinen, oınap, uıyqtap, tamaq jep, múltfılm kórip qaıtady. Ata-ana balasyn mektepke deıingi mekemelerge kóp jaǵdaıda «úıde qaraýsyz qalmasyn» degen maqsatpen beredi. Al Qytaıda baqshaǵa baratyn 3 jas pen 6 jas aralyǵyndaǵy búldirshinder erte jastan eńbekke tárbıelenedi», – deıdi jeńgeı.
Aıtýynsha, aıdahar elindegi balabaqshada balalar óz tamaǵyn ózi pisirip, óz ydysyn ózi jýatyn kórinedi. Kip-kishkentaı qyzdar qamyr jaıyp, uldar kotlet jasap, túrli taǵamdar ázirleıdi. Endi bir mezette sebet óredi, toqyma toqıdy, kıim tigedi, útik, balǵa, kúrek sıaqty basqa da quraldardy qoldanyp, jumys isteýge mashyqtanady. Ár bala ózine unaıtyn sharýamen aınalysady. Ne istese de barlyǵyn tárbıeshiniń baqylaýymen balalar ózderi isteıdi. Nátıjesinde búldirshinderdiń qol motorıkasy jaqsy damıdy, qımyl qozǵalysy jetiledi, este saqtaý qabileti artady. Balalar tańerteń kúndelikti jattyǵý jasaıdy, sýret salady, shahmat, basketbol oınaıdy. Ýaqyt qyzyqty ótetindikten, ár bala baqshaǵa qýana-qýana barady. Al bizde she?.. Tańerteń balany baqshaǵa aparýdyń ózi bir – muń. Týra jaýdyń qolyna túsetindeı jylap-eńirep esti shyǵarady jáne onysy beker de emes. Bala erkindikti qalaıdy, al bizdiń qasań tárbıe júıesi odan áldeqaıda alshaq jatyr.
Jalpy, qalaı degenmen de, balany eń áýeli óz ómirine qajetti daǵdylarǵa mashyqtandyrý kerek ekeni aqylǵa qonady. Oń-solyn tanytpaı jatyp árip úıretip, kóbeıtý kestesin jattatqannan eshkim danyshpan bolyp ketpeıdi. Osy oraıda, bizge mektepke deıingi mekemelerdegi bilim-tárbıe júıesin qaıta qarap, balalardy jastaıynan eńbekke baýlý, bolashaqta óz basyn ózi alyp júre alatyndaı, derbestikke, jaýapkershilikke tárbıeleý asa mańyzdy.