Joldaý bolashaǵymyzdyń jarqyn bolýy úshin joldanyp jatyr degen nıettemiz
Men bylaı dep oılaımyn. Joldaý kerek. Bul memlekettik búdjet bekitilip jatqan shaqta joldandy. Demek, aldaǵy jyldyń baǵyt-baǵdary, jasalatyn isteri aıqyn degen sóz. Demek, qazynadan arnaıy qarjy bólinip, jańa jobalar júzege asyrylmaq. Sonyń bir dáleli, bala kútimimen otyrǵan analardyń 1 jasqa deıingi tólemi 1,5 jasqa deıin tólenetin boldy. Bul da durys! Ana úıde otyryp, balasyn jetildiredi. Kórshi Ózbekstanda 3 jasqa deıin bala kútimine aqsha bólinedi. Álbette, onyń da óz erejeleri bar. Burynnan beri osy nárseni bizge de endirý kerek degendi aıtyp kelemiz. 2006 jyly ózimizdiń Qazaq eline Ózbekstannan qonys aýdardyq. Sol shaqtarda osy máseleni kótergenbiz. Sonda maǵan atqa minerler «1 jasqa deıin tóleımiz, eger muqtaj bolsa, 3 jasqa sozamyz» dep edi. Munysy aqylǵa qonymdy. Ágárákı, onsyz da dáýleti tasyp tursa, oǵan qalǵan 2 jyl qarjy shyǵyndaýdyń ne qajeti bar? Sol sebepti, álgi tólenetin aqshany naq kúnkórisi azdaý jandarǵa bólgen jón ǵoı dep túıdim.
Taǵy bir aıta ketetin dúnıe, ol Ulttyq qordyń hal-ahýaly tóńireginde bolmaq. Iaǵnı balalarymyz el qazynasyna túsken tabystan óz nesibesin almaq. Bul da óz dárejesinde iske asqaly tur. Osynyń mehanızmine kóbirek kóńil bólsek dep edim. Dálirek aıtqanda, Ulttyq qorda shamamen 55 mıllıard AQSH dollary shamasynda qarajat bar. 2014 jyldary 90 mıllıard tóńireginde qarjy bolǵan. Sońǵy 2-3 jyldaǵy pandemıa, qarjylyq daǵdarys, derjavalardyń teketiresi, t.b. jaǵdaıattar kúrdeli joldarǵa ákelip otyr. Iaǵnı osyndaı keleńsizdikterge qaramastan, Qazaqstan óziniń Ulttyq qordaǵy qarajatynyń 50%-yn balalardyń esebine aýdarmaqshy. Osy tusta bir kiltıpan týyndaıdy. Bizde 162 olıgarh bar. Sonda olardyń da balasyna berile me, álde qalaı bolmaq?! Birneshe kúnde 2-3 myń dollar shyǵyndaıtyndarǵa qarjy salýdyń qısyny joq dep bilemiz. Mine, sol jaǵyn aıqyndaǵan abzal.
Álgi 162 baı-baǵlannyń qolynda túsimizge kirmeıtin baılyq bar. Olar álemdik deńgeıdegi aýqattylar sanatyna jatady. Asa baı-manaptar ár balaǵa 18 jasqa deıin quralatyn 6 myń dollarǵa qarap qalǵan joq. Tipti kerek te emes. Jáı aıtalyq, 40% halqymyzdyń turmysy túzý dep alaıyq. Eger osy toptaǵylardyń tabysy 100 myń dollardan asyp jatsa, onda olarǵa da munyń qajeti bolmaıdy.
Dúnıejúzilik banktiń saraptaýynsha, jer júzinde 1,2 mln muqtaj januıanyń bar ekeni anyqtaldy. Kórdińiz be?! Osydan soń túıtkildiń oty qaıda mazdap jatqanyn baǵamdaı berińiz. Mine, osyndaı áleýmettik kómekke muqtaj otbasylar jeterlik. 7-8 balasyn qolyna alyp, úlken megapolısterde úısiz-kúısiz qanshama otbasy júr? Ata-anasynyń tapqany qant-shaıdan artylmaıdy. Kedeıshilik qamytyn kıgenderdi eskermesek bolmaıdy. Sebebi, bala-shaǵasynyń nesibesi bolady dep, dúnıege 10-nan asa sábı ákelip jatqan kóp balaly analar qanshama? Ondaı jandar - naǵyz ekonomıkanyń draıveri. Demografıalyq ósim bar jerde, básekelestik artady, Otandy qorǵaıtyn oǵlandar týylady. Biraq osynyń túıinin tarqatatyn júıeli mehanızmdi tezdetip tabý kerek.
Biz popýlısik qadamǵa barmaıyq. Sizderge mundaı soqpaqtan shyǵýdyń jolyn aıtaıyn. Jappaı baı-shonjar, qarajaty óz basynan asyp turǵandarǵa shyǵyndalǵansha, naǵyz áleýmettik osal toptardy anyqtap, kóp balaly otbasyǵa, áleýmettik az qamtylǵandarǵa jáne múgedek jaǵdaıda jetilip kele jatqan januıalardyń balalaryna qarjy aýdaryp otyraıyq. Sonda álgi 6 myń birneshe jyl boıy jınalyp, 60 myń dollarǵa jetedi. Kámelet jasyna tolǵan soń, úı alýǵa, oqýǵa túsýge, densaýlyǵyn emdeý syndy túrli nársege jumsaıtyn bolady. Osyny rettep, qadaǵalaıyq. Máselen, 2023 jyldan 18 jyl eseptesek, 2041 jyl bolady. Sonda oǵan deıin jınalǵan qarjy qunsyzdanyp ketpeı me, sol jaǵyn da ázirden qarastyrǵan abzal. Al biraq kóterilgen bastama durys. Eń bastysy, «ógizdi de óltirmeı, arbany da syndyrmaı», osyndaı syndarly shaqtan aman-esen ótip ketkenimiz jón.
Daıyndaǵan Oljas MURATBEKULY.