Konstıtýsıalyq sot 10 qańtarda Konstıtýsıanyń 62-babynyń 4-tarmaǵyn resmı túsindirý týraly № 2 normatıvtik qaýlysyn shyǵardy, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz QazAqparatqa silteme jasap.
«Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 62-babynyń 4-tarmaǵyn resmı túsindirý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıalyq sotynyń 2023 jylǵy 10 qańtardaǵy № 2 normatıvtik qaýlysy
QAZAQSTAN RESPÝBLIKASYNYŃ ATYNAN
Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq Soty, Tóraǵa E.Á.Azımova, sýdıalar A.Q.Eskendirov, Q.T.Jaqypbaev, A.E. Jatqanbaeva, A.Q. Qydyrbaeva, Q.S. Mýsın, B.M. Nurmuhanov, R.A. Podoprıgora, E.J. Sársembaev jáne S.F. Ýdarsev qatysqan quramda óziniń ashyq otyrysynda Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń bir top depýtattarynyń Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 62-babynyń 4-tarmaǵyna resmı túsindirme berý týraly ótinishin qarady.
Baıandamashylar - Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıalyq sotynyń sýdıalary S.F.Ýdarsevtiń jáne B.M.Nurmuhanovtyń habarlaýyn tyńdap, konstıtýsıalyq is júrgizý materıaldaryn zerdelep, halyqaralyq tájirıbeni jáne jekelegen shet elderdiń zańnamasyn taldap, Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq soty
anyqtady:
Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq sotyna 2023 jylǵy 5 qańtarda Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń bir top depýtattarynyń Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 62-babynyń 4-tarmaǵyna resmı túsindirme berý týraly ótinishi kelip tústi.
Ótinish sýbektisi atalǵan konstıtýsıalyq normany túsindirý kezinde mynadaı suraqtarǵa jaýap berýdi suraıdy:
«1. Konstıtýsıanyń 62-baby 4-tarmaǵynyń erejeleri konstıtýsıalyq zańdar Konstıtýsıada kózdelgen máseleler boıynsha qabyldanady, Parlamenttiń Konstıtýsıa mátininde osyndaı dep atalatyn konstıtýsıalyq zańdardy ǵana qabyldaýǵa quqyly ekenin bildire me?
2. Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdentiniń mártebesi men ókilettigin retteıtin normalardy alyp tastaýǵa baılanysty «Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy týraly» Konstıtýsıalyq zańnyń kúshi joıyldy dep tanylýǵa jata ma?».
Negizgi Zańnyń qaralyp otyrǵan normasyn ótinish nysanasyna qatysty túsindirgen kezde Konstıtýsıalyq sot mynany negizge alady.
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 62-babynyń 4-tarmaǵynda «konstıtýsıalyq zańdar Konstıtýsıada kózdelgen máseleler boıynsha ár palata depýtattarynyń jalpy sanynyń keminde úshten ekisiniń kópshilik daýsymen qabyldanady» dep bekitilgen.
Konstıtýsıanyń 92-babyn túsindirý kezinde «Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıalyq zańynyń Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyna sáıkestigi týraly» Konstıtýsıalyq Keńestiń 2000 jylǵy 3 shildedegi № 16/2 normatıvtik qaýlysymen Konstıtýsıa mátininde konstıtýsıalyq dep atalǵan zańdar túbegeıli anyqtalmaǵan delingen.
Konstıtýsıalyq keńestiń bul quqyqtyq ustanymy ótkizilgen konstıtýsıalyq reformalardy eskere otyryp, óz mańyzyn saqtaıdy.
Konstıtýsıalyq zańdardyń bastapqy erejeleri Konstıtýsıanyń birqatar normalarynda qarastyrylǵan. Konstıtýsıalyq normalar konstıtýsıalyq zańdardyń qabyldanýyn tikeleı uıǵarady (2-baptyń 3-1-tarmaǵy, 9-bap, 49-baptyń 4-tarmaǵy, 64-baptyń 4-tarmaǵy, 71-baptyń 6-tarmaǵy, 75-baptyń 4-tarmaǵy, 83-baptyń 4-tarmaǵy, 83-1-baptyń 4-tarmaǵy jáne basqalar).
Sonymen qatar, negizgi zań olar retteıtin qoǵamdyq qatynastardyń erekshe mańyzdylyǵyna baılanysty konstıtýsıalyq zańdardyń negizgi erejelerin qamtıdy nemese 1995 jylǵy Konstıtýsıa kúshine engen kezde qabyldanyp qoıǵan osyndaı zań kúshi bar aktiler negizinde konstıtýsıalyq zańdar shyǵarý múmkindigin bekitedi (3-bap, 41-baptyń 1, 2 jáne 3-1-tarmaqtary, 91-baptyń 1-tarmaǵy, 92-baptyń 1-tarmaǵy jáne basqalar).
2022 jylǵy 5 maýsymda Qazaqstan halqy memlekettik bıliktiń birden-bir bastaýy retinde (Konstıtýsıanyń 3-babynyń 1-tarmaǵy) óz bıligin tikeleı respýblıkalyq referendým arqyly júzege asyra otyryp (Konstıtýsıanyń 3-babynyń 2-tarmaǵy), Respýblıkanyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasynyń mártebesi men ókilettigin, olardy konstıtýsıalyq zańmen reglamentteý múmkindigin, Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq Keńesine ǵumyr boıy músheligin, sondaı-aq onyń arnaýly artyqshylyqtaryn – mártebesiniń ózgermeýin, qatarynan eki retten artyq Prezıdent bolyp saılanýǵa shekteýdiń qoldanylmaýyn Konstıtýsıadan alyp tastady (Konstıtýsıanyń 2022 jylǵy 5 maýsymdaǵy respýblıkalyq referendýmǵa deıingi redaksıasynyń 42-baby 5-tarmaǵynyń ekinshi bóligi, 46-babynyń 4-tarmaǵy, 71-babynyń 1-tarmaǵy, 91-babynyń 2-tarmaǵy).
Budan basqa, 2022 jylǵy konstıtýsıalyq reformamen zań shyǵarmashylyq prosesiniń tártibi ózgertildi jáne 2023 jylǵy 1 qańtardan bastap konstıtýsıalyq zańdardy Parlament onyń Palatalarynyń birlesken otyrysynda keminde eki oqylym ótkize otyryp, qabyldaıdy (Konstıtýsıanyń 53-babynyń 1-1) tarmaqshasy jáne 62-babynyń 6-tarmaǵy).
Konstıtýsıalyq sot «Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti-Elbasy týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń derbestendirilgen Konstıtýsıalyq zańynyń áreket etýiniń konstıtýsıalyq-quqyqtyq negizderin jáne Konstıtýsıadan Respýblıkanyń tuńǵysh Prezıdenti týraly basqa da atap ótýlerdi alyp tastaǵan 2022 jylǵy 5 maýsymdaǵy respýblıkalyq referendýmnan keıin osy Konstıtýsıalyq zańnyń qoldanystaǵy zańnamada saqtalýy Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń jańalanǵan redaksıasymen kelispeıdi, dep paıymdaıdy.
Zańdar jáne ózge de normatıvtik quqyqtyq aktiler, eger olar Respýblıka Konstıtýsıasyna sáıkes kelse, Qazaqstan Respýblıkasynda qoldanylatyn quqyq bolyp tabylady (Negizgi Zańnyń 4-babynyń 1-tarmaǵy). Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti Respýblıkanyń eń joǵary ókildi organy retinde zań shyǵarý bıligin júzege asyrý kezinde atalǵan konstıtýsıalyq talaptyń saqtalýyn qamtamasyz etýi tıis.
Konstıtýsıalyq sot, normatıvtik quqyqtyq aktiniń áreket etýiniń konstıtýsıalyq-quqyqtyq negizderi toqtatylǵan jaǵdaıda, bul aktiniń quqyqtyq taǵdyry sheshilýi kerek, dep esepteıdi.
Baıandalǵannyń negizinde, Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 72-baby 1-tarmaǵynyń 4) tarmaqshasyn, «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq soty týraly» 2022 jylǵy 5 qarashadaǵy Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıalyq zańynyń 23-baby 3-tarmaǵynyń 1) tarmaqshasyn, 49-babynyń 6-tarmaǵyn, 55-58, 62-baptaryn jáne 65-baby 1-tarmaǵynyń 2) tarmaqshasyn basshylyqqa alyp, Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti bir top depýtattary ótinishiniń nysanasyna qatysty Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıalyq soty
qaýly etedi:
1. Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 62-babynyń 4-tarmaǵyn konstıtýsıalyq zańdar Konstıtýsıada tikeleı kózdelgen máseleler boıynsha qabyldanady, biraq bul Konstıtýsıa mátininde osyndaı dep atalǵan konstıtýsıalyq zańdar onymen túbegeıli anyqtalǵan degendi bildirmeıdi dep túsiný kerek. Osy deńgeıdegi zańnamalyq aktilerden olardyń retteý máseleleri Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasynan alynyp tastalǵan konstıtýsıalyq zańdar shyǵarylyp tastalýy tıis.
2. 2022 jylǵy 5 maýsymdaǵy respýblıkalyq referendýmda bildirilgen, Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasynan 46-baptyń 4-tarmaǵy men ózge de normalardy alyp tastaý týraly Qazaqstan halqynyń erkine negizdele otyryp, qazirgi ýaqytta Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıalyq zańynyń Qazaqstan Respýblıkasynda qoldanylatyn quqyqta saqtalýyna quqyqtyq negizder joq dep taný qajet, osyǵan baılanysty onyń kúshi joıyldy dep tanylýǵa jatady.
3. Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasy 74-babynyń 3-tarmaǵyna sáıkes normatıvtik qaýly qabyldanǵan kúnnen bastap kúshine enedi, Respýblıkanyń búkil aýmaǵynda jalpyǵa birdeı mindetti, túpkilikti bolyp tabylady jáne shaǵymdanýǵa jatpaıdy.
4. Osy normatıvtik qaýly qazaq jáne orys tilderinde resmı respýblıkalyq baspasóz basylymdarynda, quqyqtyq aqparattyń biryńǵaı júıesinde jáne Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıalyq Sotynyń ınternet-resýrsynda jarıalansyn.