Respýblıkalyq mańyzdy avtojoldardyń 52%-ynyń ǵana jaǵdaıy jaqsy.
Temirjoldar óz áleýetiniń sheginda jumys istep tur. Al Kaspııdiń taıazdanýy eldi teńiz tasymalynan aıyrýy múmkin. Indýstrıa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi halyqaralyq tasymal men tranzıttiń damýyna ne kedergi ekenin atady. Bul týraly Almaty-akshamy.kz Inbusiness.kz-ke silteme jasap habarlaıdy.
Avtokólik salasy
Qazaqstannyń kólik-logıstıkalyq áleýetin damytýdyń 2030 jylǵa deıingi tujyrymdamasy jobasyn ázirleý aıasynda memleket saladaǵy ahýalǵa taldaý júrgizdi.
Nátıjesinde, 2022 jyly Qazaqstanda ortaq paıdalanylatyn avtomobıl joldary jelisiniń uzyndyǵy 96 myń shaqyrymǵa jetkeni anyqtaldy. Sonyń ishinde 24,9 myń shaqyrymy – respýblıkalyq jeli. Qalǵan basym kópshiligi, ıaǵnı 71 myń shaqyrymy – oblystyq jáne aýdandyq mańyzy bar avtomobıl joldary. Joldardyń 8,6 myń shaqyrymy, 34%-y ǵana – I jáne II tehnıkalyq sanattaǵy avtojoldar.
Ásirese, Qaraǵandy, Soltústik Qazaqstan, Shyǵys Qazaqstan, Aqtóbe jáne Aqmola oblystarynyń joldary jóndeýge zárý.
"Avtomobıl joldaryn kútip ustaý jumystaryn jetkilikti qarjylandyrmaý jol salasynyń eń ózekti máseleleriniń biri. 2022 jyly bul maqsatqa búdjetten 29 mlrd teńge bólindi. Bul normatıvtik qajettiliktiń 69%-yn ǵana óteıdi. Aǵymdaǵy jáne ortasha jóndeýlerdi jetkiliksiz qarjylandyrý saldarynan aqaýlardy joıý ýaqytyly jáne tolyq kólemde júrgizilmeıdi, bul jol ınfraqurylymynyń qarqyndy buzylýyna jáne qymbat kúrdeli jóndeýdi qajet etýine soqtyrdy. Jol ınfraqurylymyn damytý jónindegi jobalardy tek memleket qana qarjylandyryp otyr", – dep túsindirdi Indýstrıa mınıstrligi.
Sondyqtan jol qurylysyn qarjylandyrýdyń ózge tásilderin pysyqtaý kún tártibinde ótkir tur. MJÁ, konsesıa tetikteri órken jaıa almady.
Sonymen birge joldarǵa túsetin júkteme eselep artyp barady. Buǵan ishki tasymal naryǵyna basa-kókteı engen reseılik, belarýstik tasymaldaýshylardyń aýyrtpalyǵy qosyldy. Onyń ústine olardyń naqty sany belgisiz.
2022 jyly Qazaqstanda 424 myń (9,4%) otandyq komersıalyq júk avtomobılderi, 214 myń (4,7%) tirkemeler men jartylaı tirkemeler, 68 myń (1,5%) avtobýstar tirkelgen. Jalpy alǵanda, elde shamamen 4,5 mıllıon avtokólik bar. Onyń 3,8 mıllıony nemese 84%-y jeńil avtokólik.
Halyqaralyq júk tasymaldaryna tartylǵan otandyq júk kólikteri ýaqytyly jańartylmaǵandyqtan, tez tozýda. Mysaly, 2017 jyldan beri bul kórsetkish 22%-ǵa artyp, qazirgi kezde 78%-ǵa jetti. Fýralardyń tozýy jáne Eýrazıalyq odaq elderi tasymaldaýshylarynyń belsendi ekspansıasy kesirinen otandyq júk jetkizýshilerdiń halyqaralyq túgil, otandyq naryqtaǵy úlesi 52%-dan 31%-ǵa deıin quldyrady.
Bul rette tasymal naryǵyndaǵy tabys artýda. Júk aınalymy úsh esege jýyq artyp, 173,5 mlrd tonna-shaqyrymǵa jetti. Tasymaldanǵan jolaýshylar sany da 11,1 mıllıardtan 23,8 mlrd adamǵa deıin eki eseden astam kóbeıdi. Bul jumys aýqymyn jatjurttyq tasymaldaýshylar ıgerip jatyr.
Temirjol kóligi
Temirjol kóligi barlyq júk aınalymynyń jartysyn, al eksporttyq jáne tranzıttik júkterdiń basym bóligin tasymaldaýdy qamtamasyz ete otyryp, Qazaqstan ekonomıkasynda asa mańyzdy ról atqarady.
Tipti konservatıvti boljam boıynsha 2030 jylǵa qaraı temirjolmen tasymaldaýdyń kólemi 13%-ǵa ulǵaıady jáne 326 mıllıon tonnaǵa jetedi. Onyń ishinde tranzıt 44%-ǵa ósip, 30 mln tonnany quraıdy.
Qazaqstanda temirjoldar jelisiniń tyǵyzdyǵy tómen. Shamamen 1000 sharshy shaqyrymǵa 6 shaqyrym temirjoldan keledi. Kóptegen ólkeler temirjolmen qamtylmaǵan. Sońǵy 25 jylda 2,7 myń shaqyrym jańa temirjol jelileri salyndy: bul óńirlerdi ózara baılanystyrýǵa jáne tranzıttik marshrýttardy ońtaılandyrýǵa múmkindik berdi.
Sonymen qatar halyqty temirjol jelilerimen qamtý kórsetkishi boıynsha Qazaqstan qazirdiń ózinde Eýropalyq Odaq elderin basyp ozdy. Qazaqstanda 1 mln turǵynǵa 816 km, al EO boıynsha ortasha eseppen – 451 shaqyrymnan keledi. Bul Uly daladaǵy halyqtyń azdyǵynan.
Qazaqstanda temirjoldardyń jalpy uzyndyǵy búginde 16 myń shaqyrym. Bul jóninen respýblıka álemde 19-orynda tur.
Alaıda kóptegen temirjol jelileriniń júktemesi shekten tys joǵary jáne ótkizý qabilettiliginiń shegine taıady. Sondaı-aq ótkizý qabilettiligi tómen, tar ýchaskeleri artýda. Jalpy uzyndyǵynyń 16%-ynan asty.
Buǵan qosa, magıstraldy joldardyń jalpy uzyndyǵynyń tórtten bir bóligi ǵana elektrlendirilgen. Elektrovoz teplovozǵa qaraǵanda jyldam júıtkıtini belgili. Olardyń júris joly qysqa bolǵandyqtan temirjoldarymyzdyń ótkizý qabileti qazaqstandyq júk jóneltýshilerdiń suranysyn da tolyq kólemde qanaǵattandyra almaı otyr. Mınıstrliktiń baılamynsha, eksporttyq jáne tranzıttik konteınerlik tasymaldar kóleminiń eselep artýy ótkizý qabileti shektelgen ýchaskeler sanyn kúrt ulǵaıtýy múmkin.
Magıstraldyq lokomotıvterdiń ortasha tozýy 70%, manevrlik lokomotıvterde – 75%-dy quraıdy. Iaǵnı QTJ paıdalanatyn 10 lokomotıvtiń orta eseppen 7-siniń tozyǵy jetken.
Kólik tasymaly salasynyń damýyna vagondardyń tozýy da teris yqpal etýdy. Jańalaryn satyp almaı, 2025 jyldyń sońynda jalpy vagon parki 121 myń, 2030 jyldyń sońyna qaraı 101 myń birlikke deıin azaıady. Eń kóp qysqarý jartylaı vagondarda (mınýs 21,5 myń), sısternalarda (-5,5 myń) jáne jabyq vagondarda (-2,8 myń) boljanady.
Teńiz kóligi
Qazaqstanda Aqtaý jáne Quryq porttarynyń ótkizý qabileti Kaspıı mańy memleketteriniń kólik ınfraqurylymyna táýeldi. 2018 jyldan beri Kaspıı arqyly qazaq munaıynyń shamamen 90%-y reseılik Mahachkala portyna jóneltilip keledi. Tek shaǵyn kólemi ǵana Ázerbaıjannyń Sangachal termınalyna tasymaldanady. Alda jaǵdaı ózgerýi múmkin. 5 jeltoqsanda Reseı munaıyna batystyq shekteýler kúshine enedi. Qazaqstan balamaly baǵyttardy damytý aıasynda, Jerorta teńizi men Parsy shyǵanaǵy naryǵyna tikeleı shyǵý úshin Ázerbaıjan porttaryna jóneltiletin munaı kólemin arttyrýda.
"Kaspıı teńizi deńgeıi jylyna shamamen 6-7 santımetrge tómendep barady. Sonyń kesirinen porttarda kemelerdiń shógýi problemalary týyndaýda. Saldarynan qazirdiń ózinde júk kótergishtigi 12 myń tonna munaı quıýǵa jetetin kemeler, ıaǵnı tankerler tek 70%-ǵa júktelýde. Bul keme qatynasy kompanıalaryn ekonomıkalyq shyǵynǵa soqtyryp jatyr", – dep túsindirdi Indýstrıa mınıstrligi.
Kaspıı teńizindegi bir baǵytty da Batys shektep tastady. Qazaqstannyń Iranmen swap operasıalar týraly sharttary halyqaralyq sanksıalardyń engizilýine baılanysty 2010 jyldan beri toqtatyldy. Biraq sanksıaǵa azyq-túlik ilikpegen. Iran baǵytynda astyqtyń iri júk jóneltýshisi – "Azyq-túlik korporasıasy" AQ. Kompanıa Aqtaý jáne Amırabad portyndaǵy astyq termınaldaryn damytýǵa nıetti.
Iranǵa qarsy qaıtalama sanksıalardyń engizilýine baılanysty qazaqstandyq týy bar kemeler osy baǵytta júkterdi tasymaldaýdy doǵardy. Bul otandyq tasymaldaýshylardyń shamamen 2 mln tonnany quraǵan teńiz tasymaldarynyń úlken naryǵyn joǵaltýyna ákeledi.
Al Ázerbaıjan baǵytynda júkterdi tepe-teń negizde tasymaldaý kezinde qazaqstandyq jáne ázirbaıjan týlarymen júzetin kemeler jumyldyrylǵan. Alaıda Qazaqstannyń saýda flotynyń quramynda paromdar joq. Saldarynan, bul salada Ázerbaıjannyń ASCO kompanıasy monopolıske aınaldy.
Kaspııdegi Aqtaý, Quryq, Baký/Alát, Batýmı, Potı teńiz porttarynyń aǵymdaǵy múmkindikteri Reseıdi aınalyp ótetin Transkaspıı baǵytyndaǵy tasymaldy ázirge tek 9 mln tonnaǵa arttyrýǵa múmkindik beredi. Onyń ishinde 7 mln tonnasy munaı jáne sýsymaly júkter (kómir, metal, ken), al qalǵany 100 myńǵa deıin konteınerler (2,7 mln tonna). Transkaspıı baǵytynda biryńǵaı kóliktik-logıstıkalyq tizbekti qurý jumystary 2030 jylǵa qaraı muny eki esege deıin arttyrýǵa tıis.
Indýstrıa mınıstrliginiń málimetinshe, orta merzimdi perspektıvada teńiz tasymalyn ulǵaıtý port ınfraqurylymyn jańǵyrtýdy jáne saýda flotyn mamandandyrylǵan kemelermen, paromdarmen, konteınerlik kemelermen, tankerlermen tolyqtyrýdy talap etedi.
Bul rette paromdar qurylysyna "búdjettik kredıt berý" túrinde memlekettik qoldaý kórsetý qajet. Óıtkeni paromdyq tasymaldar joǵary tabysty sektor emes. Biraq onyń strategıalyq mısıasy bar. Ol syrtqy saýdany ózge elderge táýeldilikten, júk naryǵyndaǵy ahýaldyń kúrt aýytqýynan qorǵaıdy, otandyq eksporttaýshylar úshin tasymal múmkindikterin keńeıtedi. Tutastaı alǵanda el ekonomıkasy úshin mýltıplıkatıvtik áser beredi.