Kıber-djıhad – bul tek qana ınternettegi dinı nasıhat emes, bul — zamanaýı terorızmniń jańa formasy, onda aqparattyq tehnologıalar, psıhologıalyq yqpal, mádenı ıntervensıa jáne sanalyq radıkaldandyrý qatar júredi.
Bul qubylys búginde ulttyq qaýipsizdikke, jastar saıasatyna, qoǵamdyq turaqtylyqqa naqty qaýip tóndirip otyr, dep habarlaıdy aqshamnews.kz.
Kıber-djıhad degen ne?
Bul uǵym ınternet keńistiginde ekstremıstik toptar júrgizetin kelesi is-áreketterdi qamtıdy:
- radıkaldy ıdeologıany taratý (aýdıo, vıdeo, posttar arqyly);
- jańa múshelerdi tartý (ásirese jastar men áleýmettik osal toptardan);
- buqaralyq aqparat quraldary arqyly qorqynysh týdyrý (terrorlyq áreketterdi jarıalaý, úreıli kontent jasaý);
- kıbershabýyldar (memlekettik saıttardy buzý, aqparatty joıý ne burmalaý);
- dezınformasıa taratý, qoǵamda alaýyzdyq týǵyzý.
Kıber-djıhad ıdeologtary zamanaýı tehnıkany tıimdi paıdalanyp, ınternet pen áleýmettik jelilerdi vırtýaldy maıdan alańyna aınaldyryp otyr.
Halyqaralyq tájirıbe: medıamen basqarylatyn radıkaldaný
Batys sarapshylary, sonyń ishinde brıtan profesory Garı Býnt, kıber-djıhadty keń kólemde zerttegen. Onyń «Hashtag Islam» kitabynda kıber-ıslamdyq ortanyń din men dinı bedeldi túbegeıli ózgertetini atap ótiledi.
«Qazirgi zamanda dinı bedel resmı ataqpen ólshenbeıdi. Ony ınternettegi tanymaldyq, tehnıkalyq sheberlik pen aýdıtorıany taný qabileti anyqtaıdy», – deıdi Býnt.
Onyń aıtýynsha, ınternette kez kelgen adam dinı tulǵa bolyp shyǵa alady — bul óz kezeginde qundylyqtardyń burmalanýyna, jańa dinı aǵymdardyń belsendi taralýyna jol ashady.
Qazaqstandaǵy ahýal: kıber-qaýipsizdik jáne aldyn alý
Sońǵy jyldary Qazaqstanda dinı ekstremızmmen kúres baǵytynda eleýli sharalar qabyldandy:
- Tyıym salynǵan uıymdardyń saıttary men akkaýnttary buǵattalyp, ınternet keńistigine monıtorıń júrgizilýde;
- Kıber-polısıa bólimsheleri qurylyp, destrýktıvti kontentpen kúres kúsheıtildi;
- Aqparattyq-túsindirý toptary (ATT) qoǵam arasynda durys dinı ustanymdardy nasıhattaýda;
- Imamdar men teologtar TikTok, Instagram, YouTube platformalarynda sapaly dinı kontent usyna bastady.
Alaıda bul jetkiliksiz. Kıber-djıhad tek memleket pen quqyq qorǵaý organdarynyń emes, jalpy qoǵamnyń, ata-analar men bilim berý júıesiniń birlesken qarsy turýyn qajet etedi.
Jastar — basty nysana
Kıber-djıhadshylardyń eń basty aýdıtorıasy – jasóspirimder men jastar. Óıtkeni:
- Olar ınternette kóp ýaqyt ótkizedi;
- Synı oılaý qabileti áli tolyq qalyptaspaǵan;
- Qoǵamdaǵy ornyn izdeý, ádiletsizdikke reaksıa, emosıalyq turaqsyzdyq – olardy radıkaldy ıdeıalarǵa beıim etedi.
Sondyqtan oqýshylar men stýdentterge arnalǵan medıasaýattylyq kýrstaryn, dinı bilim negizderin, onlaın-qaýipsizdik daǵdylaryn keńinen engizý – búgingi kúnniń talaby.
Sheshim joldary: jan-jaqty tásil qajet
- Aqparattyq qarsy nasıhat dástúrli ıslam qundylyqtaryn túsindiretin sapaly ári zamanaýı formattaǵy (vıdeo, podkast, ınfografıka) kontent qajet.
- Internettegi ımam men teologtardyń rólin kúsheıtý
Onlaın-fatva, dinı keńes berý, tikeleı efır arqyly suraq-jaýap formattaryn keńeıtý mańyzdy. - Kópsalaly yntymaqtastyq
Memleket – BAQ – Din ókilderi – IT mamandar – Psıhologtar – bul qaýipke qarsy áreket etýi tıis birtutas júıe bolýǵa tıis. - Profılaktıka jáne erte dıagnostıka
Radıkaldaný belgilerin erte anyqtaıtyn pedagogtar men áleýmettik qyzmetkerlerdi arnaıy oqytý qajet.
Kıber-djıhad – HHİ ǵasyrdaǵy jańa tıptegi ıdeologıalyq soǵys. Bul soǵys kózge kórinbeıdi, biraq onyń saldary qoǵamnyń ishki tutastyǵyna, jastardyń taǵdyryna jáne eldiń qaýipsizdigine tikeleı áser etedi.
Osy qaýipke qarsy tıimdi kúresý úshin tek tehnıkalyq emes, gýmanıtarlyq, mádenı jáne tárbıelik strategıalar qajet.
Biz aqparattyq maıdanda tek qorǵanýshy emes, belsendi oı qalyptastyrýshy, rýhanı ımýnıtet taratýshy bolýymyz kerek.