Almatyda alaıaqtardyń keń taralǵan sqemalary ataldy
QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń Qarjy qyzmetterin tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý Departamentiniń ókilderi Almaty qalasynyń Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetiniń brıfıńinde alaıaqtyqtyń keń taralǵan ádisteri men qarjylyq qaýipsizdiktiń negizgi erejeleri týraly aıtyp berdi, dep habarlaıdy almaty-akshamy.kz.
Departament dırektory Aleksandr Terentevtiń aıtýynsha, ótken 2023 jyly elimizde 21,6 myńǵa jýyq alaıaqtyq tirkelgen. Atap ótilgendeı, sońǵy jyldary áleýmettik ınjenerıanyń zamanaýı ádisterin qoldana otyryp, ınternet-alaıaqtyq jaǵdaılary jıilep ketti.
«Alaıaqtyq - bul ózimshil nıetpen jasalǵan aldyn ala oılastyrylǵan qylmys. Basqasha aıtqanda, bul múlikti ıemdený jáne materıaldyq paıda alý úshin úshinshi tulǵanyń senimin teris paıdalaný. Qylmystar úshin baptar boıynsha jaza aýyr ákimshilik nemese qylmystyq jazalardy kózdeıdi, QR QK 190-baby», - dedi A. Terentev.
Qarjy alaıaqtary azamattardyń banktik shottary men aqshalaryna qol jetkizý úshin jeke jáne tólem derekterin ıemdenýdi maqsat etedi.
Sarapshy atap ótkendeı, tehnologıalar damyǵan saıyn alaıaqtyqtyń túrleri men ádisteri jetildirilýde. Osylaısha, qarjy salasyndaǵy alaıaqtyqtyń kelesi túrleri bar:
- ınternettegi alaıaqtyq (fıshıng);
- ınternette satyp alý kezinde aldaý;
- bank kartalaryn paıdalaný boıynsha alaıaqtyq;
- qarjy pıramıdalary;
- dıpfeıkter;
- azamattarǵa qońyraý shalý arqyly alaıaqtyq jasaý.«Qarjy alaıaqtarynyń motıvi bir: qylmyskerler azamattardy aldaý arqyly qolma-qol aqshany urlaý nemese nesıe alý arqyly óz qarajattaryn alady. Shabýyldaýshylar bastapqyda jábirlenýshilerden aqsha men basqa da múlikti alýǵa eshqandaı quqyqtyq negiz joq ekenin biledi», - dep atap ótti ÓKQ spıkeri.
Internettegi alaıaqtyq nemese fıshıng alaıaqtyqtyń keń taralǵan sqemalarynyń biri. Bul ádis alaıaqtarǵa paıdalanýshyny aldap, ózderi týraly jáne olardyń kartasy týraly qupıa aqparatty ashýǵa múmkindik beredi. Zıankester belgili qazaqstandyq bankterdiń nemese ekonomıkanyń túrli sektorlaryndaǵy kásiporyndardyń jalǵan saıttaryn jasaıdy jáne olardyń atynan azamattardyń elektrondyq mekenjaılaryna konkýrstarmen, saýalnamalarmen jáne syılyqtarmen tartymdy usynystar jiberedi.
Fıshıngtik saıtqa kóshken jaǵdaıda paıdalanýshylarǵa derbes derekterdi engizý usynylmaıdy. Alaıaqtyq saıttarǵa ótýge múmkindik bermeıtin senimdi antıvırýstyq baǵdarlamany ornatý qajet. Aqparatty tek resmı saıttarda tekserý usynylady.
Kóbinese alaıaqtar ınternette satyp alý kezinde yqtımal qurbandardy aldaıdy. Olar saýda alańdary men habarlandyrý saıttarynda satýshylar nemese satyp alýshylar retinde áreket etýi múmkin. Olardyń maqsaty - jábirlenýshini fıshıngtik saıtqa baǵyttaý (naqty saıt retinde jasyrylǵan jalǵan) nemese jalǵan derektemeler boıynsha tóleýge májbúr etý. Mundaı saıtta engizilgen barlyq derekter (parólder, bank kartalarynyń nómirleri, tólqujat derekteri jáne t.b.) alaıaqtarda bolady.
Internette satyp alý kezinde:
- tek qorǵalǵan ınternet-paraqshada tólem jasańyz;
- «fıshıngke» qarsy antıvırýstyq baǵdarlamany ornatyńyz;
-ınternet-bankke kirý úshin logın men paróldi, sondaı-aq tólemdi rastaý kodyn habarlamaý;
- ınternettegi satyp alýlarǵa aqy tóleý úshin arnaıy karta jasańyz jáne onda kóp aqsha ustamańyz;
- kartadan tólemder men aýdarymdar týraly SMS-habarlamalar ornatý.
Alaıaqtyqtyń taǵy bir keń taralǵan túri - bank kartalarynan qarajat urlaý. Bul rette, alaıaqtar qyzmet kórsetý jáne saýda salasynyń qyzmetkerleri bolýy múmkin.
«Aqshańyzdy urlaý úshin alaıaqtarǵa: sizdiń kartańyzdyń nómiri, ıesiniń aty-jóni, jaramdylyq merzimi, PIN kody, artqy jaǵyndaǵy kartanyń túpnusqalyǵyn tekserý kody, bir rettik qupıa sózdi (tólemdi rastaý SMS-habarlama) bilse jetkilikti. Alaıaqtar bankomatqa oqý qurylǵysy men beınekamerany ornatý arqyly qajetti aqparatty ala alady. Qaskúnem sizdiń kartańyzdy kem degende bes sekýnd ustap-aq, ondaǵyt aqparatqa qol jetkize alady jáne ol kafe nemese dúken qyzmetkeri bolýy da múmkin», - dep tolyqtyrdy A.Terentev.
Bank operasıalaryn jasaý kezinde alaıaqtardyń qurbany bolmaý úshin sarapshy kelesi keńesterdi usynady:
-qoǵamdyq WI-Fi arqyly bank operasıalaryn jasamaý;
-mobıldi bank pen SMS-habarlamalardy qosý;
- ınternet arqyly satyp alý kezinde eshkimge SMS-ten qupıa kodty habarlaýǵa bolmaıdy;
- kartany nazardan tys qaldyrmańyz.
Sondaı-aq, ÓKQ spıkeri alaıaqtardyń azamattardyń senimine, sarapshylardyń atyn jamylyp, áleýetti qurbandardy qarjy pıramıdalaryna qalaı tartatynyn aıtty.
«Qarjy pıramıdalary-salymshylar jańa qatysýshylardyń jarnalary esebinen ǵana kiris alatyn ınvestısıalyq júıeler. Olar mıkroqarjy uıymdary, ınvestısıalyq jáne basqarýshy kásiporyndar, onlaın - kazıno retinde jasyrylady. Kóptegen elderde, sonyń ishinde QR-da qarjy pıramıdalaryn qurý qylmystyq túrde jazalanady», - dedi sarapshy.
Agenttikte Fingramota.kz saıty júrgizilýde, onda qarjylyq pıramıda belgileri bar jobalardyń tizimi jarıalanady. Osylaısha, qarjy pıramıdasynyń eń mańyzdy belgisi-ARRFR lısenzıasynyń bolmaýy. Kelesi belgilerdiń bolýy alaıaqtyq sqemany da beredi:
- kepildendirilgen artyq tabys týraly ýáde
- menshikti negizgi quraldar men aktıvteri joq jańa kompanıa
- aldyn ala jarnalar
- ınvestısıalyq qyzmettiń bulyńǵyr tujyrymdary
- shartta uıymnyń ınvestor aldyndaǵy mindettemeleri naqty jazylmaǵan
- sizden jańa klıentter, basqa salymshylardyń qarajaty esebinen tólemder suralady.
Sonymen qatar, alaıaqtar «Dıpfeık» tehnologıasyn adamnyń beınesin qoldan jasaý jáne ony bastapqy bıometrıalyq sáıkestendirýden ótý úshin paıdalaný arqyly paıdalanady. Ári qaraı, alaıaqtar arnaıy shotqa aqsha alyp, tipti jábirlenýshiniń atyna nesıe beredi.
Sarapshy atap ótkendeı, mundaı qylmystyń qurbandary bereshek týraly keıinirek, ádette nesıe boıynsha keshiktirý bolǵannan keıin biledi.
Ózińizdi osyndaı alaıaqtardan qorǵaý úshin jeke basyn kýálandyratyn qujattardy eshkimge bermeýge jáne kepilge qaldyrmaýǵa keńes beriledi. Sondaı-aq áleýmettik jelilerde óz qujattarynyń fotosýretterin, jeke aqparatty jarıalamaý. Messendjerler arqyly beıtanys nómirlermen beıne baılanysqa túspeńiz.
Alaıaqtyqtyń taǵy bir keń taralǵan túri azamattarǵa qońyraý shalý arqyly aldap-arbaý. Telefon alaıaqtary qazaqstandyq qarjy ınstıtýttarynyń abonenttik nómirlerin qaıtalaýǵa múmkindik beretin SIP-telefonıany paıdalanady, azamattarǵa bankter nemese Quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń atynan qońyraý shalady.
«Eger sizge banktiń qaýipsizdik qyzmetkeri qońyraý shalyp, sizdiń shotyńyzǵa alaıaqtyq shabýyldary jasalǵanyn aıtyp qorqytsa, nesıe alýdy usynsa nemese bankomat arqyly aqsha alýdy surasa, telefondy qoıa salyńyz. Aqparatty qaıta tekserý jáne bank kartasyn buǵattaý úshin banktiń call-ortalyǵyna óz betińizshe qońyraý shalyńyz», - dep eskertedi sarapshy.
Sonymen qatar, aqsha týraly sóılesetin beıtanys adamdarǵa senbeý jáne jeke málimetterin, kartochka derektemelerin: tólem kartasynyń artynda kórsetilgen úsh tańbaly kodty, PIN-kodty, jaramdylyq merzimin habarlamaý usynylady.