Kibise jyly tórt jylda bir aınalyp keledi.
Iaǵnı basqa jyldarda 365 kún bolsa, kibise jylynda 366 kún bar. Basy artyq bir kún aqpan aıynyń úlesine tıedi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz 24.kz-ke silteme jasap.
Kúntizbedegi bul ózgeristiń máni nede? Kibise jylynyń qandaı ereksheligi bar? Iaǵnı kirikken kún degen maǵynany beredi.
Qoldanystaǵy Grıgorán kúntizbesinde bir jyldyq kún qozǵalysy 365 kúnnen turady. Biraq is júzinde Jer Kúndi dál 365 kúnde aınalyp ótpeıdi, - deıdi ǵalymdar. Ár jylda kún qaıyrýdan 6 saǵattan artylyp otyrady. Artyq qalǵan saǵattar tórt jylda bir táýlik bolyp kúntizbege qosylady. Bul jáıtti ejelgi mysyrlyqtar men rımdikter de bilgen. Al orta ǵasyrlarda shyǵys ǵalymdary osy máseleni zertteýge erekshe úles qosqan.
«Kibise jyldy esepteýdi turaqtaý ol Shyǵystan bastalady. Seljúk dınastıasynyń sultany Málik shah 1072 jyly bılikke keledi. Óziniń bılikke kelgen kezindegi eń alǵashqy qolǵa alǵan áleýmettik mańyzy bar, saıası mańyzy bar istiń biri ol kúntizbeni eseptep qaıta shyǵarý. Observatorıa soqtyrady. Oǵan Omar Haııam, Ál Bası sıaqty búkil shyǵysqa belgili ǵalymdardy jınap, nátıjesinde kúntizbe jasalyp, kún qozǵalysyna negizdelgen kúntizbe jasalyp, kibise jyldy eseptep shyǵady», - deıdi QazUÝ profesory, etnograf-ǵalym Táttigúl Qartaeva.
El arasynda Kibise jylyna qatysty túrli nanym-senimder bar. Máselen, bul jyly qıylǵan neke sátsiz bolady,-dep yrymdap jatady. Alaıda statısıkaǵa súıener bolsaq, oǵan eshqandaı dálelder joq. Máselen, 2020 jyly Almatyda tirkelgen nekeniń 5284-i sátsiz bolǵan. Al 2021 jyly qosylǵan juptardyń 5281-niń joly ekige aıyrylǵan. Demek, aıtarlyqtaı aıyrmashylyq joq. Sondaı-aq Kibise jylynda tabıǵı apattar jıileıdi dep jatady. Bul da bos nanym. Bıyl Túrkıada bolǵan joıqyn jer silkinisiniń kibise jylymen esh baılanysy joq ekeni aıdan anyq.
«Jastar úılenemin dese, jastar páter alaıyn dep jatsa, orta býyndaǵylar úı salamyn dep jatsa, mynadaı kibise jyly vısokosnyı jyly bolmaıdy degen ondaı bizde eshqandaı qarańǵylyq bolmaý kerek. 24-jyl kele jatyr, men ózim otbasym balalarym úlken úmitpen qarsy alaıyq dep otyrmyz ony. Eshqandaı onyń baılanysy joq», - deıdi tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor Amanjol Qalysh.
Shyǵys jylnamasyna sáıkes, 2024 jyldyń ıesi Aıdahar, bizdińshe Ulý. On eki músheldiń biri Ulý jándik pe, álde jyrtqysh ań ba? Sebebi qazir músheldi beıneleıtin sýretter men eskertkishterde ulý jylynda jumsaq tindi sý jándigi beınelengen. Bul óreskel qate, deıdi etnograf ǵalym Táttigúl Qartaeva.
Qazaq halqy jyrtqyshqa, azýly haıýandarǵa evfemıstik ataý qoldanǵan. Iaǵnı janama, búrkeme ataýlar bergen. Ulý Aıdahardyń janama ataýy, deıdi ǵalym.
«Sońǵy jyldary qazaq kúntizbesindesýda ómir súretin jándik, ıaǵnı zoologıalyq turǵyda mallúskalar tobyna jatatyn ulýdy kórsetip júr, ıaǵnı ýlıtkany kórsetip júr. Bul ýlıtkany kórsetý degen qatelik. Alǵashqy jazba eskertkishiniń biri jyl qaıyrýǵa baılanysty ol Mahmud Qashqarıdyń «Dıýanı luǵat at-túrik» degen eńbegi. Sonda 5-jyldy nek jyly tımsaq jyly dep beredi. Túrki sózdikteriniń barlyǵynda osy nek jyly tımsaq jyly dep beretin jazbasyn ol qazirgi kúngi jyl qaıyrýdaǵy 5-jyl aıdahar jylyna týra keledi dep jazylady. Osy besinshi jylǵa ıe haıýan ol sý haıýany dep jazǵan», - deıdi QazUÝ profesory, etnograf-ǵalym Táttigúl Qartaeva.
Qalaı bolǵanda da jyl ıesiniń sýmen baılanysy bar. Sondyqtan joramalshylar keler jyly qurǵaqshylyq bolmaıdy, jyl tynyshtyqpen, bereke-molshylyqpen ótedi, dep boljap otyr.