Eńbek adamy
Tolǵanaı Mahambetálı – «Almaty qalasy mýzeıler birlestigine» qarasty Almaty mýzeıiniń ǵylymı hatshysy. Al bul jaýapty qyzmetke deıin atalǵan mýzeıde ekskýrsovod boldy, odan soń kishi ǵylymı qyzmetker atandy. Jas mamannyń Túrkıada Qazaqstannyń mýzeı isi men tarıhı eskertkishterin qorǵaý jumystaryn nasıhattaǵany úshin Qazaqstannyń Túrkıadaǵy elshisiniń atynan; Qazaqstannyń mádenıeti salasyn damytýǵa qosqan úlesi úshin QR Mádenıet jáne sport mınıstriniń jáne Almaty qalasy Mádenıet jáne arhıvter basqarmasy basshysynyń atynan alǵan «Alǵys hattary» bar.
Aýyldan kelgen qyz
Ol – shynshyl, ádil adam kórindi bizge. Shynshyldyǵy sol, qazirgi mamandyǵyna kezdeısoq kelgenin de jasyrmady.
– Sonaý Qyzylordanyń shalǵaı jatqan aýylynan alyp megapolıske endi ǵana mektep bitirip kelgen, oıy da ornyǵa qoımaǵan balada ol tusta mýzeı týraly tereń túsinik, sol salamen baılanysty arman-maqsat qaıdan bolsyn. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúltetiniń Murajaı isi jáne eskertkishterdi qorǵaý mamandyǵyna jıǵan balym qolaıly bolyp turǵan soń, sonda tapsyra salǵan bolatynmyn. Sebebi, grantqa tússem boldy degen oı ǵana turdy sanada sol kezde, – dep rıasyz kúldi Tolǵanaı.
Fakúltette múıizi qaraǵaıdaı tarıhshylar, arheologtar jáne etnograftar sabaq berip, sol baǵyttaǵy túrli taqyrypta dárister tyńdady. Qazaqstan men shet elder mýzeıleri týraly oqyp, tarıhı-mádenı týrızm jaıynda túsinigi qalyptasa bastady. Keıinirek oqytýshylar stýdentterin Almaty qalasyndaǵy mýzeılerge jıi aparatyn boldy. Kórgen, túıgenderin qaǵazǵa túsirtip, sol baǵytta kishigirim eńbekter jazǵyza bastaıdy. Sosyn bakalavrdy bitirgen soń osy Almaty mýzeıine jumysqa kelip, mamandyǵyna kirige bastaǵanyn sezindi. Odan magıstratýraǵa tapsyryp, mýzeıtaný mamandyǵyna degen qurmeti oıanyp, mahabbaty ashylyp, aldyna aıqyn maqsattar qoıa bastady. Árbir kishkentaı isiniń ózinen lázzat alyp, jany rahattanǵan sátteri mamandyq tańdaýda qatelespegenine qýandy. Búginde ár kúnin mýzeısiz elestete almaıtyny da boıamasyz shyndyq.
Qundylyqtar toǵysqan jer
– Mýzeı – bir ǵana sala emes, tarıh deısiz be, mádenıet, ilim-ǵylym, bári toǵysatyn jer. Biz sýretshiler, ádebıetshiler, tarıhshylar, aqyn-jazýshylar, qolónershiler odaǵy, teatr synshylary deısiz be, bárimen bir ýaqytta shyǵarmashylyq baılanysta júretindikten, jeke ózim úshin aıtatyn bolsam, istep júrgen jumystarymdy mańyzdy, elime paıdaly dep sanaý uǵymy, jaýapkershilik salmaǵy turady. Bul – únemi qozǵalysta, únemi izdeniste júretin sala, sonysymen qyzyqtyrady meni. Bul salada dúnıetanymyń keńeıgen ústine keńeıe túsedi. Bilýge qulshyna beresiń, alǵa umtyla túsinesiń. Rýhanı jaǵynan tolysa túsesiń, – dep tebirendi jas maman.
Mýzeı jastary almatylyq oqýshylar arasynda túrli baıqaýlar ótkizip turady. Jasóspirimder «Almaty tarıhyn bilemin» degen taqyryp sheńberinde uıymdastyrylatyn dástúrli is-sharaǵa qatysyp, esseler jazady, óz qıaldarymen, usynys-ıdeıalarymen vıderolıkter túsiredi, Almatynyń tarıhy týraly qyzyqty saýaldarǵa jaýap izdeıdi. Sol arqyly jetkinshekter arý Almatyǵa degen mahabbatyn, tarıhqa, ótkenge degen qurmetin arttyra alsa, bul mýzeılikter úshin úlken jetistik.
Sondaı-aq, olar sheberlik synyptaryn uıymdastyrady. Máselen, «Goncharnyı klýbta» jastardy ónerge baýlý jolǵa qoıylǵan. Onda qolónerdi súıetin qyzdar, bozbalalar qysh qumyralar jasaý qupıasyn meńgeredi. Úırenip qana qoımaı, ejelgi bolsyn, orta ǵasyrlyq tarıhymyz, osy bizdiń jerimizden tabylǵan arheologıalyq oljalar bolsyn, qysh óndirisiniń sol kezdiń ózinde-aq bolǵany, ol qazirgi kúnde de sánde ekeni, tipti qumyralar jasalatyn qarapaıym batpaqtyń ózi densaýlyqqa paıdaly ekeni aıtylyp, olardyń estetıkalyq mańyzy da túsindiriledi.
– Bizdiń jetkinshekterdiń osyndaı biz uıymdastyryp júrgen is-sharalar arqyly Otanǵa degen sezimin bıiktete tússe, ózderiniń jalpy azamattyq boryshyn, ózin osyndaı rýhanı baı eldiń tulǵasy, ajyramas bir bólshegi retinde sezine alsa, judyryqtaı júrekterine sondaı sezimdi uıalata alsaq, sol meniń jeńisim der edim, – deıdi Tolǵanaı «ómirdegi maqsat-muratyń qandaı» degen saýalymyzǵa.
Altyn emes, alǵys arqalaǵyn
Biz Tolǵanaımen áıgili bulbul ánshimiz Roza Baǵlanovanyń kórmesin uıymdastyrý is-sharalarymen júrgen qarbalas sátinde tildestik. Ol qandaı kórme bolmasyn, soǵan janymen, júregimen kirip ketetinin baıqadyq. Óıtkeni ol óz isin súıedi.
– Iá, biz jeke tulǵalar ómirinen túrli kórmeler uıymdastyryp turamyz. Máselen, kózi tiri Asanáli Áshimov aǵamyzdyń jeke kórmesi joǵary deńgeıde ótti. «Dos-Muqasan» ansambliniń 55 jyldyǵyna arnalǵan kórmede ózińiz de boldyńyz. Zýhra Jumatovanyń da kórmesi biz sekildi jastarǵa shabyt syılady. Televızıa maıtalmany marqum Nurtileý Imanǵalıulynyń jeke kórmesin de uıymdastyryp, el alǵysyna bólendik. Endi Roza Baǵlanovanyń, Beısen Quranbektiń kórmesin ashýdy josparlap otyrmyz. Olar ómirden iz-túzsiz ótip ketken jáı adamdar emes, olar bizdiń tarıhty jasaýǵa atsalysyp ketken, atsalysyp júrgen bıik kisiler. Al kórermenderimiz sol tulǵalar ǵumyr keshken jyldardy bir sátke bolsa da sezinip qaıtsa eken dep tileımiz. Olardyń qolynyń taby qalǵan zattardy, qymbat buıymdaryn ustap kórýdiń ózi biz úshin qýanysh. Bizge turaqty kelip turatyn kórermenderimizdiń «osy senderdiń mýzeılerińniń aýrasy jaqsy» degen bir aýyz iltıpatynyń ózi bizdi, jastardy alǵa jeteleı túsedi, – deıdi Tolǵanaı Nurtýǵanqyzy.
Meniń babam!
Tolǵanaı Stambýlda mýzeı isi, kórmelerdi uıymdastyrý, kóne jádigerlerdi saqtaý jáne mýzeıge kelýshilerdi basqarý boıynsha trenıńten ótken. Ózimizde, ıaǵnı Almatyda uıymdastyrylǵan «Mýzeı salasyndaǵy jańa trendter jáne aqparattyq tehnologıalar men normatıvtik-quqyqtyq qujattardy paıdalaný tásilderi» semınar-trenıngi de jas mamanǵa biraz baǵdarsham bolǵany anyq. Al Djagıellon ýnıversıtetinde ótken sheteldik ǵylymı is-tájirıbe oǵan bizge qandaı jańashyldyqtar ákelýge bolady degen oıǵa jeteledi. Máselen, ol ózge memleketterde eksponattardy, qordy buzbaı, búldirmeı saqtaý júıesiniń óte jaqsy damyǵanyna qatty qyzyǵady. Sondaı-aq, ol jaqtaǵy «Mýzeı dostarynyń klýby» degen tyń jobany bizge de engizý kerek dep oılaıdy.
– Sonaý bir úrkinshilik jyldary ata-babalarymyz qýǵyn-súrginge, konfıskasıalaýǵa ushyryp, bar jıǵan mal-múlki tartyp alynyp, materıaldyq mádenıetimizden qanshalyqty aırylyp qalǵanymyzben, bizdiń mýzeıler qory jutań emes, qaıta óte baı. Ata-ájelerimizden jetken, kezinde janashyr aǵaıyn-jurt ákelip ótkizgen koleksıalar jetip artylady. Máselen, kádýilgi tis, tyrnaq, qulaq tazalaıtyn qarapaıym ǵana shaǵyn turmystyq buıymdardyń ózi bizde yqylym zamanda-aq órkenıettiń bolǵanyn dáleldeıdi. Jalpy, ıslam dini bizge eýropadan buryn kelgen ǵoı. Sondyqtyn tis tazalaýdyń ózin eýropalyqtar eń alǵash musylmandardan úırengen degen derekter bar. Sonymen qatar, bizdiń qazaq ultynyń ómir súrý daǵdysynyń ajyramas bólshegi bolǵan kúmis buıymdarynyń da ózindik fılosofıasy, mán-mańyzy qandaı deseńizshi! Mine, sonyń bári meniń kókeıime maqtanysh sezimin uıalatady, sonshalyqty tekti, bilimdi, ozyq oıly babalardyń urpaǵy ekenime shattanamyn. Iá, bizdiń ata-babalarymyz sonshalyqty baı mádenıetke, órkenıetke ıe boldy. Biz sol qundylyqtardy, jádigerlerdi mýzeıler arqyly urpaqtan urpaqqa arasyn úzip almaı jetkizip otyrsaq, mısıamyzdyń oryndalǵany, – dedi jas keıipkerimiz bizben qoshtasar sátte.
Ulttyq hám rýhanı qundylyqtar qasıetin jan júregimen qadirleıtin otanshyl qarakóz qyzdyń áli talaı bıikke shyǵaryna senemiz.