Almatyda ǵylymı-tájirıbelik konferensıa ótti
Joshy ulysy, Altyn orda tarıhyna degen qyzyǵýshylyq Batys elderinde de joǵary deńgeıde. Bul týraly búgin Almatyda ótken halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferensıada belgili boldy. Abaı ýnıversıtetinde ótken ǵylymı jıynǵa Kanada, Japonıa, Túrkıa jáne Germanıa syndy elderden tarıhshy ǵalymdar qatysty.
Joshy ulysynyń 800 jyldyǵyna arnalǵan konferensıa taqyryby «Joshy ulysy: tarıhy, murasy jáne taǵylymy» dep ataldy. Jıynǵa qatysqan otandyq jáne sheteldik ǵalymdar Joshy ulysynyń (Altyn Ordanyń) tarıhnamasy men derekkózderin taldap, ortaǵasyrlyq dańyqty memlekettiń etnosaıası, ekonomıkalyq jáne mádenı tarıhyna qatysty jańa kózqarastaryn ortaǵa saldy.
Ǵylymı talqy jıynynyń minberinde t.ǵ.d., akademık Hankeldi Ábjan ult tarıhynyń otarlyq kezeńde zardap shekken tarıhı sanasy jáne qazirgi tarıh ǵylymynyń mańyzy týraly toqtalyp ótti. Akademık otarlyq kezeńniń eń negizgi zardaptaryn úshke bólip qarastyrdy: Ashtyq pen soǵys, qýǵyn-súrgin, terıtorıanyń tarylýy, bul úsh tarıhı zardaptyń izderi qazirgi ultymyzdyń ón-boıynan kórinip turǵanyn, ony joıý úshin ǵylymǵa jáne jastarǵa kóńil bólý kerek ekenin jetkizdi.
Konferensıa minberinde Ankara ýnıversıtetiniń profesory, tarıhshy, ortaǵasyrlyq tarıh mamany Abdýlla Gúndogdý Joshy ulysy men Anadoly túrikteri arasyndaǵy qarym-qatynas týrasynda qyzyqty baıandamasyn jasady.
Jıynda Joshy ulysynan Qazaq handyǵyna deıingi kezeńge qatysty tarıhı derekter de taldandy. Bul taqyryp boıynsha Kanadanyń Toronto ýnıversıtetinen kelgen ǵalym Djú-Úp Lıdiń baıandamasy kópshiliktiń qyzyǵýshylyǵyn oıatty. Degenmen, tarıhymyzǵa qatysty keıbir máselelerde ózimizge meılinshe túsinikti, dástúrli keıbir uǵymdar sheteldik ǵylymı orta úshin sonshalyqty kúrdeli, ári kúńgirt tarıhı derek retinde qarastyrylatyny da belgili boldy. Aıtalyq, ortaǵasyrlyq memleketterdiń keıde bıleýshilerdiń atymen atalýy, taqtyń nemese shańyraqtyń úıdiń kenjesine qaratylýy syndy dástúrli uǵymdar sheteldik ǵylymı ortalar úshin sheshýi qıyn jumbaqtarǵa para-par.
Deı turǵanmen Djú-Úp Lı profesor Joshy ulysyna qatysty birqatar tyń derekterdi de ortaǵa saldy. Joshy ulysyndaǵy túrli halyqtardyń tarıhyna qatysty derekterdi aıta kelip, sóz sońynda óziniń negizgi ǵylymı qorytyndysyn keltirdi. Iaǵnı Djú-Úp Lı myrza «Qazirgi qazaqtar – Joshy ulysynyń eń negizgi murageri/ The morden Kazakhs are the most representative desendants og the Jochid ulus» degen ǵylymı tujyrymǵa kelgen.
Budan soń japon ǵalymy Hıroıýkı Nagamıne arab jazýymen saqtalǵan Joshy ulysyna qatysty derekterge taldaý jasady. Ári ondaǵy keıbir jańsaq pikirlerge toqtaldy. Ǵylymı aınalymda ózge bir eldiń nemese jerdiń ataýy retinde atalyp júrgen keıbir ataýlar shyn máninde ár túrli kezeńdegi Joshy ulysyna qatysty bop keletinin Nagamıne myrza óz baıandamasynda naqty dáleldermen túsindirdi.
Ál-Farabı ýnıversıteti Tarıh fakúltetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń meńgerýshisi t.ǵ.d. prfessor Bereket Káribaev Altyn orda dáýirinen jetken, qazirge deıin tilimizde, aýyz ádebıti men jazba ádebıetinde qoldanylyp júrgen keıbir támsilder men mátelder týraly toqtaldy. Aıtalyq, «Din Ózbekten qalǵan» nemese «Nar moıyny Berdibekteı kesildi» degen syndy támsil sózderdiń astarynda Joshy ulysy, Altyn orda kezeńindegi tarıhı oqıǵalardyń jatqanyn taldap berdi.
Jıyn sońynda Kanadadan kelgen ǵalym Djú-Úp Lıden birer aýyz sóıledi.
«Anyǵynda men Kanadaǵa Koreıadan qonys aýdardym. Onda meniń taqyrybymdy zerttelip jatyr. Negizi bul bir ǵana Kanada ne Torontoǵa emes, AQSH, Eýropa bolsyn jalpy Batys elderine de qyzyq taqyryp. Torontoda kóne túrki tili jáne soǵan uqsas taqyryptar zerttelip kelgen, bazasy bolǵasyn sonda kóbirek qarastyrylyp jatyr. Olar qazirgi Qytaı, Reseı jáne Qazaqstan syndy memleketterdiń qalyptasýyna Joshy ulysy jáne soǵan qatar ulystardyń úlken áseri bolǵandyǵy sebepti osy taqyrypqa qyzyǵýshylyq tanytady», – dedi ǵalym.
Aıta keteıik, bıyl elimizde Joshy ulysynyń 800 jyldyǵy atalyp jatyr. Tarıhtaǵy bul aıbyndy memleket bizdiń terıtorıamyzdyń birtutas bir memlekettiń quramynda qalyptasa bastaǵan kezeńimen tikeleı qatysty. Jáne Altyn ordany bıleýshiler men Qazaq handyǵy tikeleı jalǵasymyn tapqyn, bir sózben aıtqanda alyp Altyn orda, jalpy Joshy ulysynyń zańdy murageri retinde álemde qazaqtar atalyp jatyr. Bundaı dańqty tarıhyn taný, tarıhı sanany jańǵyrtý qazirgimiz úshin de asa qajetti.
