Tileýhan ÁBİLDAEV,«Áleýmettik medısınalyq saqtandyrý qory» Almaty qalalyq fılıalynyń dırektory
Halyq saýlyǵyn saqtaý – óte kúrdeli jáne kóp shyǵyndy qajet etetin proses. Bul proseste mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesiniń atqarar róli zor. J alpy, bizdiń megapolıste MÁMS júıesin iske asyrý qalaı júrip jatyr? Qandaı ózgerister, qandaı qıyndyqtar bar? Osy jáne ózge de suraqtarǵa Medısınalyq saqtandyrý qorynyń Almaty fılıaly dırektory Tileýhan ÁBİLDAEV jaýap berdi.
– Tileýhan Shildebaıuly, medısına jaıly sóz bolǵanda MÁMS-ti aınalyp ótý múmkin emes. Júıe engizilgeli beri medısınalyq kómektiń qoljetimdiligi artty deýge bola ma?
– Búginde Qazaqstannyń densaýlyq saqtaý salasyn medısınalyq saqtandyrýsyz elestetý múmkin emes. Elimizde MÁMS júıesiniń engizilgenine bıyl tórtinshi jyl. Keıingi birneshe jylda salada bolǵan jetistikterdiń basym bóligi MÁMS júıesimen tyǵyz baılanysty.
Bıyl medısınaǵa bólingen búdjet pen osydan tórt jyl burynǵy búdjettiń arasyndaǵy aıyrma jer men kókteı. Mysaly, 2023 jyly Almaty qalasy boıynsha medısınalyq kómekke 303 mlrd teńge qarastyrylǵan. Onyń 158,6 mlrd teńgesi – memleket tarapynan bólinetin kepildendirilgen tegin medısınalyq kómek paketine, 144,4 mlrd teńgesi – mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý paketine tıesili. Iaǵnı, aldyńǵy jyldardy aıtpaǵanda, bir ǵana bıyldyń ózinde qalanyń densaýlyq saqtaý salasy búdjeti qosymsha 144,4 mlrd teńgemen tolyǵyp otyr. Onyń ishinde siz ben bizdiń salalyq mamandardan alǵan konsýltasıalarymyz, ádette baǵasy 20-30 myńnan kem turmaıtyn kompúterlik tomografıa, magnıtti-rezonanstyq tomografıa, reabılıtasıa qyzmeti, túrli qymbat operasıalar men analızder, ekstrakorporaldy uryqtandyrý, júkti áıelder men 18 jasqa deıingi balalarǵa kórsetiletin josparly stomatologıalyq kómek syndy taǵy da basqa qyzmetter bar. Mysaly, ótken 9 aıda Almaty turǵyndaryna MÁMS paketi sheńberinde kórsetilgen túrli qyzmetterge 105,6 mlrd teńge tólendi. Bir qaraǵanda bul jaı ǵana san bolyp kórinýi múmkin. Shyn máninde, saqtandyrylǵan azamattar qaltasynan shyǵatyn shyǵyndy qysqartyp, osyndaı qyzmetterdi paıdalanyp otyr.
– Degenmen naýqastar tarapynan túsetin shaǵym azaımaı tur. Buǵan ne deısiz?
– Qordyń mańyzdy mindetiniń biri – pasıentter quqyǵyn qorǵaý. Osy maqsatta birneshe keri baılanys kanaly ashylǵan. Azamattar medısınalyq kómek der kezinde kórsetilmese nemese sapasyna kóńili tolmasa Qoldau 24/7 mobıldi qosymshasy, Qordyń fms.kz resmı saıty nemese 1414 biryńǵaı baılanys ortalyǵy arqyly shaǵym qaldyra alady. Barlyq shaǵym mindetti túrde qaralyp, sheshimin tabady.
Turǵyndar kóbine emhanaǵa barǵanda talon kútý, bazanyń istemeı qalýy sekildi máseleler týyndaıtynyn aıtyp shaǵymdanyp jatady. Mundaı shaǵymdar medısınalyq qyzmet sapasyn jaqsartýǵa kómektesedi. Mysaly, bizdiń fılıal bir jylda medısınalyq kómek, onyń sapasyna qatysty 5 myńǵa jýyq shaǵym qaraıdy.
Saraptap qarasaq, Qordyń barlyq máseleni sheshýge quzyry jete bermeıdi. Mysaly, kóptegen pasıent konsýltatıvtik-dıagnostıkalyq qyzmetterdi sarsylyp kóp kútemiz dep shaǵymdanyp jatady. KT/MRT syndy dıagnostıkalyq tekserýler jaǵynan problema joq, biz bul máseleni jańa klınıkalardy jumysqa tartý arqyly sheship otyramyz. Alaıda salalyq mamandar tapshylyǵy máselesin Qor sheshe almaıdy. Al bul óz kezeginde alystaǵy aýyl turmaq, Almaty syndy úlken qaladaǵy medısınalyq kómektiń qoljetimdiligine tikeleı áser etetin másele ǵoı. Dáriger maman daıarlaıtyn bir emes, birneshe oqý orny bar qalada mundaı problema týyndaýy qısynǵa kelmeıdi.
Medısına uıymdarynyń menedjmentine, sonyń ishinde emhanalar men stasıonarlarda jumystyń uıymdastyrylý deńgeıine qatysty shaǵymdar kóp. Dáriger qabyldamady, dóreki sóıledi degen sıpattaǵy shaǵymdar da bar. Ondaıda tekseris júrgizilip, rastalǵan jaǵdaıda aıyppul salynady.
– Jeke klınıkalardy jumysqa tartamyz dep qaldyńyz. Biraq kópshilik jekemenshik emhanaǵa baryp qaralýǵa bolatynyn bile bermeıdi. Qazir olardyń úlesi qansha?
– Memlekettik emes medısına uıymdarynyń saqtandyrý júıesine qatysýyna zańmen jaǵdaı jasalǵan. Jalpy, saqtandyrý júıesine jekemenshik klınıkalardyń qatysýy salada básekelestik týdyrady. Medısınalyq bıznes azamattar densaýlyǵyn qorǵaýǵa, kómek sapasy men qoljetimdiligin arttyrýǵa, memlekettik emdeý mekemeleriniń júktemesin tómendetýge edáýir septigin tıgizedi.
Bir aıta keterligi, MÁMS boıynsha qyzmet kórsetetin jekemenshik emhanalar sany da jyl sanap artyp keledi. Mysaly, bıyl Almaty qalasynda 232 medısına uıymy Qormen jumys isteıdi. Sonyń 144-i – jekemenshik. Saqtandyrý júıesi tolyqqandy engizilgen tórt jyl ishinde jeke klınıkalar kórsetetin qyzmet spektri de aıtarlyqtaı artty. Búginde bizben jumys isteıtin bıznes nysandary jalpy praktıka dárigerilerimen, salalyq mamandarmen jabdyqtalǵan, gemodıalız, ekstrakorporaldy uryqtandyrý, medısınalyq ońaltý, pozıtrondy-emıssıondyq tomografıa, magnıtti-rezonanstyq jáne kompúterlik tomografıa syndy taǵy da basqa qyzmetter kórsetedi.
– Qor medısına uıymdary kórsetken kómek sapasyn tekserip, kemshilikterge jol bergen jaǵdaıda aıyppul salyp otyratynyn bilemiz. Osy jaıynda tolyǵyraq aıtyp berseńiz.
– Qor – halyqqa kepildendirilgen tegin medısınalyq kómek jáne MÁMS paketteri sheńberinde kórsetilgen medısınalyq qyzmetterge aqy tóleıtin qarjy operatory. Sonymen qatar kórsetilgen qyzmet sapasyn tekseredi. Jalpy, bul ekeýi bir-birimen astasyp jatqan, tyǵyz baılanystaǵy dúnıeler. Halyqqa kórsetilgen qyzmet aqysyn tólemes buryn aldymen onyń sapasyn tekseremiz. Qujattar arqyly rastalǵan, medısınalyq kómek kórsetý standarttary men klınıkalyq hattamalarǵa saı kórsetilgen qyzmettiń ǵana aqysy tólenedi.
– MÁMS arqyly tıesili qyzmetti kórsetpegen klınıkaǵa qandaı jaza qoldanylady?
– Eger emhananyń nemese aýrýhananyń jumys barysynda kemshilik jibergeni rastalǵan jaǵdaıda aıyppul salynady. Mysaly, bıyl birinshi jartyjyldyqta Almatydaǵy medısına uıymdarynyń 95 myńnan astam qyzmetti túrli kemshiliktermen kórsetkeni belgili boldy. Olarǵa 629 mln teńgeden astam aıyppul salyndy. Kemshilikter ambýlatorlyq-emhanalyq kómek, konsýltatıvtik-dıagnostıkalyq qyzmetter barysynda oryn alǵan.
Monıtorıń barysynda klınıkalar negizinen emdeý protokoldarynan aýytqý, qyzmet baǵasyn negizsiz qymbattatý, kórsetilmegen qyzmetti kórsetildi dep qosyp jazý syndy kemshilikterge jol berip jatady. Qyzmet kórsetýden negizsiz bas tartqan, kórsetilmegen qyzmetti kórsetildi dep jazǵan emdeý mekemelerine atalǵan qyzmet qunynan 300% aıyppul salynady. Qaıtaryp alynǵan soma medqyzmettiń basqa túrlerine jumsalady.
– Osy másele jaıly áleýmettik jelide, ásirese Feısbýkta kóp jazylady. Buǵan qandaı faktorlar áser etip otyr dep oılaısyz?
– Bul jerde máseleniń bir ushy qarjyǵa kelip tireledi. Dári-dármekpen qamtý da, qyzmet baǵasyn negizsiz ósirý de, kórsetilmegen qyzmetti kórsetildi dep qosyp jazý da, qyzmet kóleminiń shekten asyp ketýi de qarjylyq tártiptiń tómendiginen, emdeý mekemelerinde tıisti menedjmenttiń joqtyǵynan týyndaıtyn keleńsizdikter.
Sonymen qatar, sıfrlandyrýdyń durys júrgizilmeýi, ınternet jyldamdyǵynyń tómendigi, júıede jıi bolatyn tehnıkalyq aqaýlar da sebep. Keıde medısına qyzmetkerleri jumysbastylyǵyna baılanysty qyzmetti aqparattyq júıege keshiktirip engizip jatatyn jaǵdaılar da bolady.
Jalpy, qosyp jazý jyldan jylǵa azaıyp keledi. Sebebi qazir halyq bárin kórip otyrady, óz quqyǵyn jaqsy biledi. Qazirdiń ózinde «Damýmed» syndy mobıldi qosymshaǵa tirkelip, qosyp jazý faktilerin baıqaǵan jaǵdaıda Qorǵa shaǵymdanyp otyratyn azamattar barshylyq. Bul óz kezeginde kórsetilmegen qyzmetti kórsetildi dep qosyp jazý faktilerin qysqartýǵa septigin tıgizeri anyq.
Sonymen qatar, aldaǵy ýaqytta Qor osynyń aldyn alý maqsatynda eki deńgeıli monıtorıń engizip, klınıkalarǵa qoıylatyn talaptardy zań arqyly kúsheıtýdi kózdep otyr. Bolashaqta ár pasıent kórsetilgen qyzmetti QR-kod arqyly rastaıtyn bolady. Ázirge bul nobaıly joba retinde Astana, Almaty qalalary men Soltústik Qazaqstan oblysynyń keıbir klınıkalarynda qoldanysqa engizildi.
– Suqbatbergenińiz úshin raqmet!