Feldsherler taspanews.kz tilshisine Qazaqstanda jedel járdemdi kóbinde negizsiz shaqyrady dep shaǵymdandy.
Qazaqstanǵa birneshe jyl buryn Reseıden kóship kelgen Ekaterına jedel járdem qyzmetine qatysty óz tájirıbesimen bólisti.
– Men Qazaqstanǵa kóship kelgeli birneshe ret aýyrdym. Barlyǵy jeńil jaǵdaılar boldy: dene qyzýy kóterildi, jótel bastaldy. Sondaı sátterde áriptesterim men tanystarym maǵan jedel járdem shaqyrýdy keńes berdi. Bul maǵan árqashan tańqalarlyq edi. «Ne úshin jedel járdem shaqyramyn? Men ólim aýzynda jatqan joqpyn ǵoı», - dep oılaıtynmyn. Birneshe aı buryn ǵana munda adamdardyń jedel járdem shaqyrýǵa múldem basqasha qaraıtynyn túsindim. Olar keıde ózderin «jaǵymsyz sezinse» de, 103-ke qońyraý shala beredi eken. Feldsherlerdiń naǵyz qaýip tónip turǵan naýqastarǵa da, jeńil sebeptermen habarlasyp turǵandarǵa da qalaı úlgeretini maǵan qyzyq, – deıdi Ekaterına.
Ekaterına Reseıdegi jaǵdaıdyń basqasha ekenin atap ótti.
– Reseıde bári basqasha. Eger dene qyzýy 38 gradýstan tómen bolsa, ózińiz emhanaǵa barasyz. Al eger joǵary bolsa, jergilikti dárigerdi úıge shaqyrýǵa bolady. Dáriger qansha ýaqyt qajet bolsa, sonsha kútesiz. Al jedel járdem tek ólim qaýpi bar kezde ǵana shaqyrylady jáne ádette ol aýrýhanaǵa jatqyzýdy talap etedi. Mende úsh kún boıy Kvınke isinýi boldy – bul bet pen tamaqtyń isinýine ákeletin alergıalyq reaksıa. Tórt ret qatty isinip, tunshyǵa bastadym. Tek sodan keıin ǵana jedel járdem shaqyrdym. Ár shaqyrǵanymda medısına qyzmetkerleri aýrýhanaǵa barǵan durys ekenin aıtty, biraq men barǵym kelmedi. Emdeýge jatqyzýdan bas tartý týraly qaǵazǵa qol qoıdym, al feldsherler maǵan jyldam áser etetin dári egip, birneshe mınýtta tynysymdy asha alatyn. Reseıde jedel járdemge shyn qajettilik bolmasa, oǵan habarlaspaıdy, sebebi feldsherler aýyr jaǵdaıda jatqandarǵa kómek kórsetý úshin barsyn dep oılaıdy. Al Qazaqstanda jaǵdaı ózgeshe eken, – dep atap ótti Ekaterına.
Almatylyq Aıjan jedel járdem qyzmetine jıi júginetinin aıtady.
«Keıde etekkir kelgende, úıde aýyrsynýdy basatyn dáriler qalmaı qalsa, jedel járdem shaqyramyn. İshim aýyrǵanda dárihanaǵa barǵym kelmeıdi, al feldsherler árdaıym qajetti dári-dármekpen keledi», – deıdi ol.
Qazaqstandyq dárigerler men feldsherler Taspanews.kz tilshisine jedel járdem shaqyrý júıesiniń oń jáne teris jaqtary týraly aıtyp berdi. Keıde jedel járdemdi jalǵan sebeptermen shaqyratyn jaǵdaılar da kezdesedi, bul qyzmetkerlerge qıyndyq týǵyzady.
Jedel járdemdi negizsiz shaqyrý
Jedel járdem brıgadasynyń feldsheri Vıorel Sadyqov 16 jyldan beri jumys isteıdi.
«Kóptegen negizsiz qońyraýlar túsedi, bizden «dárige resept jazyp nemese emdeý josparyn quryp berýdi» suraıdy. Biz munymen aınalyspaımyz, bul jergilikti dárigerdiń quzyretine kiredi. Keıde óz dárigeri bergen dármekterdi «salyp berýdi» (ıneksıa jasaý, sıstema salý) suraıdy. Sondaı-aq bizdi múldem qajet etpeıtin jaǵdaılarda da shaqyrady. Mysaly, aıaǵyndaǵy súıel túrin ózgertse, saýsaǵyn kesip alsa, tyrnaǵyn syndyrsa degendeı. Mundaı qońyraýlar óte kóp, al osy ýaqytta shyn máninde kómekke muqtaj adam uzaq kútip qalady», – dedi Sadyqov.
Sadyqov sondaı-aq «aılakerlikpen» shaqyrýshylardyń da bar ekenin atap ótti. Mysaly, jumysqa nemese oqýǵa barmaýdy sheshse, qajetti qujattardy jazyp berý úshin jedel járdemdi shaqyrady.
«Kóbinese 16 men 25 jas aralyǵyndaǵy qyzdar etekkir kelgende jedel járdem shaqyrady. Osyndaı jaǵdaılarda aıyppul salynsa, meniń oıymsha, másele sheshiler edi. Kópshilik aıyppul salynatynyn bilip, artyq shaqyrýlardan bas tartar edi», – dep túsindirdi Sadyqov.
Bes jyl jedel járdem feldsheri bolyp jumys istegen Ernur da áriptesimen kelisedi.
«Bizdiń jumysymyzda qıyndyqtar kóp, keıde tipti tamaqtanýǵa da ýaqyt joq. Bıkste (sterılızasıalyq konteıner – red.) keıde dári-dármekter taýsylyp qalady. Olardy toltyrý úshin stansıaǵa barý qajet, biraq oǵan da keıde kirgizbeıdi», – deıdi Ernur.
Feldsherdiń aıtýynsha, ótinishteri kóp brıgadalar barlyq naýqasqa ýaqytynda baryp úlgermeıdi.
«Adamdar 2-3 saǵattap kútip qalady. Sondyqtan biz kelgende, ashýǵa býlyqqan naýqastardan sóz estip, keıde tipti qol kótergender de boldy. Biz janjaldy boldyrmaýǵa, jaǵdaıdy túsinistikpen qabyldaýǵa tyrysamyz, sebebi brıgada quramynda kóbinese tek bir ǵana adam bolady. Ol nashaqorlarmen, maskúnemdermen nemese psıhıatrıalyq esepte turǵan adamdarmen kezdesýden qaýiptenedi», – dep atap ótti medısına qyzmetkeri.
Ol keıbir feldsher qyzdarǵa qaýip tóngen jaǵdaılar týraly da aıtty: «Myltyqpen qoqan-loqqy jasap, qol kóterý, pyshaqpen qorqytý sekildi oqıǵalar da bolǵan».
«Bizdiń qyzmetkerler saq júrýge májbúr, ásirese qyzdar úshin qıyn. Sondyqtan brıgadalar sanyn kóbeıtip, eki feldsher birge qyzmet etetindeı sharalar qoldaný qajet. Bul bizdiń tarapymyzdan da jumys pen kórsetiletin kómektiń sapasyn arttyrýǵa yqpal eter edi», – dep túsindirdi ol.
Feldsher jedel járdemdi medısınaǵa qatysy joq sebepter boıynsha shaqyratyn jaǵdaılardyń da bar ekenin rastady.
«İshimdik iship alyp, urys shyǵarǵanda bizdi shaqyratyndar bar», – dedi ol.
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bastamasy
Jaqynda Densaýlyq saqtaý mınıstrligi «Ashyq NQA» saıtynda joba jarıalady. Jobada jedel járdemniń barlyq pasıentterge táýlik boıy qyzmet kórsetpeıtinin qarastyrady, sebebi «bul tıimsiz shara».
Joba mátinine sáıkes, jedel járdemge túsetin qońyraýlardy shuǵyldyǵyna qaraı tórt sanatqa bólý usynylǵan:
1. Birinshi sanat – ómirine tikeleı qaýip tónip turǵan naýqastar.
2. Ekinshi sanat – ómirine qaýip tónýi múmkin naýqastar.
3. Úshinshi sanat – densaýlyǵyna qaýip tóngen naýqastar.
4. Tórtinshi sanat – ómiri men densaýlyǵyna qaýip tónbegen naýqastar.
Tórtinshi sanattaǵy qońyraýlarǵa jedel járdem táýlik boıy emes, jumys kúnderi tańǵy 8:00-den keshki 18:00-ge deıin, senbi kúni saǵat 8:00-den 12:00-ge deıin qyzmet kórsetedi, al jeksenbi kúni múldem shyqpaý qarastyrylǵan.
Alaıda, kóp uzamaı QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń resmı ókili Áıgerim Orazalıeva vedomstvonyń Telegram-kanalynda jańa sharalardyń kóbisi durys túsinilmegenin aıtty. Jedel járdem qyzmetinde eshqandaı ózgeris bolmaıdy.
«Burynǵydaı, 103 nómirine qońyraý shalǵan barlyq naýqastar sanatyna qaramastan tolyq kólemde medısınalyq kómek alady. Sonymen qatar, jedeldikti arttyrý úshin tórtinshi sanattaǵy pasıentterge jumys ýaqytynda alǵashqy medısınalyq-sanıtarlyq kómektiń mobıldi brıgadalary barady», – dedi ol.
Onyń aıtýynsha, keshki jáne túngi ýaqytta, sondaı-aq demalys kúnderi barlyq sanattaǵy naýqastar jedel járdem brıgadalarynyń nazarynda bolady.
«Osylaısha, halyq úshin eshteńe ózgermeıdi, eshbir qońyraý nazardan tys qalmaıdy, al pasıentterge qyzmet kórsetýdiń jedeldigi men sapasy jaqsarady», – dep qorytyndylady Áıgerim Orazalıeva.
«Merziminen buryn»
«Densaýlyq» Zańdy tulǵalar birlestiginiń dárigeri jáne basshysy Baqyt Túmenova «Ashyq NQA» saıtynda ornalasqan Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bastamasyn «merziminen buryn jasalǵan shara» dep atady. Onyń aıtýynsha, jedel járdem qyzmetindegi artyq jumysty bólip, retteý durys qadam, alaıda bul azamattardyń densaýlyq salasyndaǵy quqyǵyn buzý arqyly júzege aspaýy tıis.
Dáriger egde jastaǵy azamattardyń qazirgi Densaýlyq saqtaý júıesin jıi synǵa alyp, ony «tegin» jáne barlyǵyna qoljetimdi keńestik júıemen salystyratynyn atap ótti. Shyndyǵynda, medısınalyq kómek eshqashan tegin bolǵan emes. Keńes dáýirinde bul kómek búdjet arqyly qarjylandyrylyp, JİÓ-niń orta eseppen 6%-yn quraıtyn. Táýelsizdik alǵannan keıin Qazaqstanda medısınaǵa bólinetin qarjy JİÓ-niń 4%-yn quraǵan, al qazirgi ýaqytta bul kórsetkish 3%-ǵa da jetpeıdi. Al damyǵan elderde densaýlyq saqtaý salasyna bólinetin qarjy JİÓ-niń 9%-na, al AQSH-ta 15-17%-ǵa deıin jetedi.
«Meniń oıymsha, joba avtorlary jeksenbi kúnderi feldsherler shyqpasa, bul júktemeni edáýir azaıtyp, asa aýyr naýqastarǵa barý úshin ýaqyt únemdeýge jáne aqshany únemdeýge ákeledi dep oılaǵan. Alaıda bul shara eń álsiz toptaǵy, sozylmaly aýrýlary bar jáne jedel járdemge jıi júginetin adamdardy nazarsyz qaldyrýy múmkin. Bul ásirese egde jastaǵy adamdar, aýrýǵa shaldyqqan múgedekter jáne sozylmaly derti bar naýqastar úshin qıyn bolar edi», – dep túsindirdi Túmenova.
Ol osy sanattaǵy naýqastardyń esebinen jedel járdem júktemesin azaıtyp, asa aýyr naýqastarǵa barý úshin ýaqyt únemdeý múmkin ekenin aıtty. Alaıda, bul naýqastardy zıandy azaıtý baǵdarlamasy aıasynda óz betimen áreket etýge saýattandyrý kerek.
«Mysaly, egde jastaǵy adamda júrektiń ıshemıalyq aýrýy bar delik. Ol óziniń jergilikti dárigerine baryp, ambýlatorlyq baqylaýda bolyp, turaqty túrde qaralyp turýy kerek. Ambýlatorlyq dárigerdiń joldamasy bolsa, arnaıy mamandandyrylǵan medısına qyzmetkerinen keńes alady. Eger osy pasıentke aýrýy týraly jan-jaqty túsindirilse jáne onyń órshýi kezinde ne isteý kerektigi naqty aıtylsa, mysaly, qan qysymy kenetten kóterilgende nemese tómendegende, ol qandaı sharalar qoldanýy qajet ekenin biletin edi. Alǵashqy dári-dármek ne bolýy kerek, kelesi qadam qandaı, jedel járdemdi qashan dereý shaqyrý qajet degen suraqtarǵa naqty jaýap alsa, onyń jaǵdaıy aıtarlyqtaı jaqsarar edi», – dep túsindirdi dáriger.
Onyń aıtýynsha, adamdardy qaýipti jaǵdaılardyń aldyn alý sharalarymen aqparattandyrý qajet. Eger belgili bir aýrýǵa tap bolsa, qandaı ómir saltyn ustaný kerek, qandaı dıetany tańdaý kerek, sportpen aınalysý, zıandy ádetterden arylý týraly keńes berý mańyzdy.
«Eshteńe ózgermeıtini jaman»
Túmenova dárigerler men pasıentterdiń Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bastamasyna daıyn emes ekenin atap ótti.
«Densaýlyq saqtaý mınıstrliginde aýrýdy basqarý baǵdarlamasy qabyldanǵan. Bul baǵdarlama boıynsha belgilengen dáriger sozylmaly ınfeksıalyq emes aýrýlary bar ár naýqas úshin jeke emdeý josparyn ázirleýi kerek (júrektiń ıshemıalyq aýrýy, qaterli isik, qant dıabeti, ókpeniń sozylmaly obstrýktıvti aýrýy jáne t.b.). Jaqynda júrgizilgen tekserý bul jaqsy baǵdarlamanyń tıisti deńgeıde júzege aspaǵanyn kórsetti», – dedi dáriger.
Ol sondaı-aq Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń «jedel járdem jumysynda eshteńe ózgermeıdi» degen málimdemesine óz pikirin bildirdi.
«Eshteńe ózgermeıtindigi jaqsy emes, sebebi jedel járdem qyzmetinde kóptegen sheshilýi tıis máseleler bar. Bul problemalar, eń aldymen, medısınalyq kómektiń bastapqy kezeńiniń álsiz jumysymen jáne pasıenttermen profılaktıkalyq jumys ótkizýdiń tómen sapasymen baılanysty», – dep atap ótti Túmenova.
Dáriger Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń deregin keltirdi: adam densaýlyǵynyń 10%-y medısınalyq qyzmetke júginýge, 20%-y genetıkaǵa, taǵy 20%-y ekologıaǵa, al 50%-y ómir saltyna baılanysty.
«Iaǵnı, adamnyń densaýlyǵy óz qolynda jáne medısına qyzmetkerlerine emes, ózine baılanysty. 2018 jyly Astanada ótken MSAK boıynsha Almaty deklarasıasynyń 40 jyldyǵyna arnalǵan DDU konferensıasynda Astana deklarasıasy qabyldandy. Onda MSAK damytý strategıasy basty nazarǵa alyndy. Qujat saý adamnyń densaýlyǵyn saqtaýdy negizgi mindet dep jarıalady. Bul aýrýdyń aldyn alý ıdeıasyn basymdyqqa alýdy bildiredi jáne ár adam óz densaýlyǵy úshin jaýapkershilikti seziný kerek, densaýlyq sapasyn baqylap, óz dene prosesterin basqarýdy úırenýi kerek degendi bildiredi. Al medısına qyzmetkerleri bul máselede kómek kórsetýi jáne úıretýi kerek. Bir qyzyǵy, Avısenna pasıentterine: 'Biz úsheýmiz: Sen, men jáne dert. Sen kimniń jaǵyndasyń, sol jeńedi' degen eken. Biz de dertke shaldyqqandardyń densaýlyǵyna áserin azaıtýǵa bar kúshimizdi salýymyz qajet», – dedi Túmenova.
Onyń pikirinshe, osyndaı jaǵdaıda jedel járdem qyzmeti «sapaly» bolmaq.
«Sonda ota jasaý, transplantasıa qajettiligi sırek bolyp, jedel járdemge júkteme azaıar edi. Qarajat ta únemdeler edi. Aqshany profılaktıkaǵa, densaýlyqty qadaǵalaýǵa baǵyttaý qajet, sonda aýyr jaǵdaılar týyndamas edi, pasıentterdiń de qarjysy únemdelip, qymbat em alý qajettiligi týyndamas edi...» – dep qorytyndylady dáriger.