Qasymjomart Ergeshov oıy kóńilge qonymdy, sózi tushshymdy, kórkem de kelisti, naqyshty da nusqaly sóılep, danagóıligimen buqarany baýrap, sulý da syrly áńgimesimen támám jurtty tyńdata bilgen kópti kórgen kónekóz qarıa bolatyn. El men jerdiń ótken tarıhy men turmys-tirshiligin, salt-dástúrin, ádet-ǵurpyn, rýlardyń shyqqan tegin jaqsy biletin shejireshi edi. Ózi qara qyldy qaq jarǵan shynshyl, betke bastyra aıtatyn týrashyl, parasat-paıymy joǵary kisi boldy. Bolashaqty boljaı alatyn, sheshendik qasıetiniń arqasynda ony aýyl adamdary «Jaryqtyq Jomekeń» dep te atady. Hat tanyp, qalam ustaı almaǵanymen, tarıhqa tereń boılaıtyny qatarlastaryn árkez tánti etetin. Kez kelgen taqyryptan jan-jaqty habardar atamyz radıoqabyldaǵyshtan kúndelikti jańalyqtardy jibermeı tyńdaıtyn. Ul-qyzdaryna gazet aldyryp, oqytyp otyratyn. Balalary taqpaqtap aıtqan epostyq, jyr-dastandardy da uıyp tyńdaıtyn.
Qasymjomart Ergeshov 1908 jyly Qyzylorda oblysy Shıeli aýdany Ortaqshyl aýylynda aýqatty otbasynda dúnıege kelgen. Ákesi Ergeshbaı Orta júz-Tory qypshaq-SHashty onyń ishinde Shegirden taraǵan tekti urpaqtyń ókili bolǵan, rý, aǵaıyn, el arasyndaǵy daý-damaılardy bura tartpaı, ádil tórelik jasap, máseleni dál sheship otyrýǵa bılik etken. Qorasy qoıǵa, órisi úıir-úıir jylqyǵa, tabyny túıeler men sıyrlarǵa toly bolyp, bir aýyldy asyrap otyrǵan baılyǵy bolǵan. Qasymjomarttyń anasy 16 qursaq kótergenimen, 8-i shetinep, jeti qyz, bir uly qalady. Ergeshbaı ata tuıaǵym jalǵyz bolmasyn dep atyn eki uldyń esimi Qasym-Jomart dep yrymdap qoıypty. Qasymjomart óte zerek, alǵyr, oıly, óte qarapaıym, qaıyrymdy, qolyndaǵy baryn ózgelermen bólisetin atyna zaty saı jomart jáne týrashyl, birsózdi, márt bolyp erjetti. Músápir-miskinderge, kemtarlarǵa kómek kórsetýdi ómir boıy óziniń azamattyq boryshy sanaǵan. Ergeshbaı atanyń anasy, Qasymjomart atamyzdyń ájesi «osy jalǵyzymnan aırylyp qalmaıyn» dep bes ýaqyt namazyn qaza qylmaı, Alladan amandyǵyn tilep, kúnde bir bas mal qudaıy beredi eken. Ergeshbaı ata otbasynda inisi Mamataımen uldan ekeý bolyp ósedi. Sonaý zulmat, asharshylyq jyldary aýyl halqyn jáne aǵaıyn-týmalardy aman alyp qalý úshin Ergeshbaı ata Mamataıdan bólinip, Jambyl oblysy Shý aýdany Qosqudyq aýylynda turatyn ápkesiniń qasyna baryp ornyqsa, Mamataı inisi qalǵan týystarymen Ózbekstanǵa ketedi. Qasymjomarttyń Shý óńirinde ákesi qaıtys bolady. Ol kisiniń asyn beremin degende anasynan aırylady. Ashtyqtyń kesirinen maly taran-tarajǵa túsip urlanyp, tonalady. Uly Otan soǵysy bastalǵanda Qyzyl Armıa qataryna óz erkimen attanady. Muraǵattaǵy derekterge sáıkes, áskerge 1942 jyldyń 10 maýsymynda Jambyl oblysy Shý aýdandyq áskerı komısarıtyna shaqyrylyp, tizimge 26-shy bolyp enedi. 26-shy shańǵyshylar polkiniń quramynda bolyp, keıinnen atqyshtar brıgadasyna aýystyrylady. Talaı ret qıyn saparlarǵa shyǵyp, jaýapty tapsyrmalardy oryndaıdy. Belorýssıanyń Mınsk, Borısov, Vıtebsk qalalaryn, Bránsk ormany arqyly Reseıdiń birneshe qalasyn jaýdan azat etýge qatysady. Pýlemetshi bolyp, pýlemetin súıretip jaıaý Polshaǵa deıin barady.
Bránsk ormanynda bolǵan urysta mınanyń jaryqshaǵy qolyna tıip, shyntaǵyn julyp áketedi. Sodan úsh táýlik jatsam kerek. O dúnıege attanyp kettim ba dep oıladym. Baıaǵy Alladan amandyǵymdy tilep, kúnde bir mal qudaıy beretin, sońǵy tyshqaq laǵy qalsa da, men úshin soıǵan ájem oıatyp jiberdi. Qozǵalýǵa shama joq, ábden jaýrap, topyraqqa tastaı kómilip qalǵanmyn. Bir qolym joq, jan sezbeıdi. Kózimdi topyraqtan áreń arshydym. Joǵary jaqtan kishkene ǵana sańylaýdan jaryq túsip turǵandaı. Soǵan qaraı umtylyp-umtylyp, bir qolymmen topyraqty arshyp-arshyp, ábden álim qalmady. Shaıqasta shep alǵa qaraı jyljı beredi. Jaýyngerlerdiń artqa qaraýyna mursha joq, ilespeı qalǵandaryn kóbine óldige sanaıdy. Oq tıip, mert bolǵandary qala beredi. Meni de mına jarylyp, snarád jaryqshaqtary tıgende, óldige sanasa kerek, elge qaraly qaǵaz jiberipti. Sodan dám-tuzym taýsylmapty, úsh kúnnen keıin urys alańynda kómilip qalǵan jaýyngerlerdi izdep, túgendegende meni taýyp alady. Ol kezde jerdiń betine bir qolymmen tyrmysyp shyǵyp qalǵanmyn. Soǵystyń sońǵy kúnderin Polshada ótkizdim. Uzaq emdelip, 1946 jyly elge oralyp, úıine kelse, aǵaıyndary jyldyq asyn berip jatady. Sonyń ústinen túsedi. Meni kórip, bári eseńgirep qaldy, aýylda qalǵan kelinshegim kúderin úzip, turmysqa shyǵyp ketipti. Bul ákem aıtqan estelikterdiń biri ǵana. Áńgimeni áriden qozǵap, júıe-júıesimen dáıekti aıtatyn. Biraq biz bala ekenbiz, ákemiz máńgi janymyzda júretindeı kóbin jazyp almappyz.
Qasymjomart Ergeshovtyń qan maıdanda kórsetken erligi eskerýsiz qalmaı, «Qyzyl Juldyz», «Otan soǵysy» ordenimen, «Erligi úshin» jáne basqa da birneshe medaldarmen marapattalǵan. Keskilesken shaıqasta erjúrektiligi úshin efreıtor ataǵyn ıemdenip, «Alǵys hat» alǵan. Jeńistiń ár jyldary aýyldyq, aýdandyq, oblystyq keńesterden kóptegen mereıtoılyq tósbelgiler taǵatyn.
Uly Otan soǵysy jáne eńbek ardageri Qasymjomart aqsaqaldyń ataq-dańqynyń asqaqtaýyna jary Aıshattyń qosqan úlesi zor boldy. Anamyz qara jumystan qaıyspaıtyn, qaımyqpaıtyn óte eńbekqor, isker, týrashyl, eshkimniń ala jibin attamaǵan adal, judyryqtaı júreginen jylýlyq uıalaǵan meıirimdi, aǵaıyn-týys, otbasy arasyndaǵy yrysty úıirip, kórgen kózge únemi aıdaı shattanyp júretin aqjarqyn kisi edi. Onyń qadaı salǵan ár taly tamyrlanyp, mol jemis beretin alyp aǵashqa aınalatyn. Ákem men anamyz 1946 jyly shańyraq kóteripti. 1947 jyly tuńǵyshtary Joldas dúnıege keledi. Biraq qundaqtaǵy nárestege kóz tıip, erte shetinep ketipti. Jalpy anamyz 10 qursaq kóteripti, sonyń tórteýin shaqalaq kezinde jer qoınaýyna bergen. Ata-anamyz bes qyz, bir ul tárbıelep ósiredi. Ákemiz ár balasynyń atyn erekshe yrymdap, úlken mán-maǵynamen ózi qoıǵan. «Men ushy-qıyry joq úlken bir sara jolǵa tústim» dep kópten súıinshi suratqan sábıiniń esimin Sara qoıady. «Ol dańǵylda maǵan aqyl, es, parasat kerek» dep odan keıingi qyzyn Aqyl, «sara jolda qaltańda aqsha bolǵan durys eken, baqytymyz asyp, dáýletimiz tasysyn» degen nıetpen úshinshi perzentiniń atyn Altyn atapty. Abyz aqsaqal úshin budan keıingi qýanyshtyń jóni bólek, orny erek. 1954 jyly Aısha anamyzdyń alpys eki tamyryn ıitip, ómirge shekesi torsyqtaı ul keledi. Ákemiz endi abaılap júreıin ári ulym hákim Abaıdaı qazaqtyń birtýar perzenti atansyn dep atyn Abaı qoıady. Ózim tańdaǵan sara jolymda kógimde kúnim kúlimdep, túńligimnen aı sáýlesi nuryn shashsyn degen aq tilekpen Abaıdan keıingi qyzdarynyń atyn Aıymsha, Aıbala ataıdy. Ata-anamyz bar balasyn qanattyǵa qaqtyrmaı, tumsyqtyǵa shoqtyrmaı ósirdi. Joǵary bilim alýlaryna barlyq jaǵdaı jasady. Estýimshe, Sara ápkem mektep tabaldyryǵyn alǵash attaǵanda ákem qatty qýanypty. Sol jyly aýylǵa ulttyq buıymdar jasaıtyń qolóner sheberi kelgen eken. Ustany úıine shaqyryp alyp, Sara apama arnap, sandyq jasatyp, buıymǵa aty-jónin jazdyrypty. Sheber ketkennen keıin úlken bir is tyndyrǵandaı, shalqasynan túsip bir kerilip alyp, jastyqqa jaqsylap jantaıyp turyp qyzyna qarap, «oqyshy ne dep jazypty» dep máz-meıram bolady. «Ergeshova Sara» dep oqıdy. Atamyz «Joq, qatesiz, durystap oqy» dep qaraıdy. Ápkemiz taǵy da «Ergeshova Sara» deıdi. Ákemiz túsinbeı, basyn shaıqaıdy. Shyr-pyr bolǵan anamyz «Balalardyń týý týraly kýálikteriniń bárinde Ergeshova, sizdiń jeke bas qujatyńyzda tegińiz osylaı jazylǵan ǵoı»,- deıdi. Janym ákem sonda ǵana soǵysqa keterde saýatsyzdyq saldarynan orystar úıretken bes árippen Ergeshov dep qol qoıǵany esine túsip, Ergeshbaıdyń Ergeshke, óziniń Qasymjomarttan Jomartqa qysqarǵanyn sol sátte biraq bilipti.
Asharshylyq kezinde bas saýǵalap ketken týystar keıinnen bir-birin izdep taýyp, Ergeshbaı ata jáne Mamataı ata urpaqtary 1961 jyly tamyz aıynda Qyzylorda oblysy Shıeli aýdany sol kezdegi Jemis-jıdek, qazirgi Almaly aýylyna kóship keledi. Aty aıtyp turǵandaı, bul aýyl sol kezderi jer jánnaty ispettes edi. Jemis-jıdek, kókónis, dándi daqyldyń kóptegen túri ósiriledi: júzim, alma, almurt, shıe, órik, qaýyn, qarbyz...ne kerektiniń bári tabylatyn. Sharýashylyqta sol kezderi 200 ga alma baǵy, 100 ga júzimdik bolsa, 200 ga jerge baqsha egildi. 500 tonnalyq jemis-jıdek saqtaıtyn tońazytqyshy bolyp, jyl boıy aýdan halqyn sapaly jemis-jıdek túrlerimen qamtamasyz etse, jemis óńdeý sehy arqyly jylyna mıllıon banka konservlengen jemister shyǵarylyp, tosap qaınatylatyn, kókónisterden salat jasalyp, qaýyn, qarbyzdan djem daıyndalyp, búkil respýblıkany qysy-jazy tátti ónimdermen qamtamasyz etetin. Tipti shetelge de eksporttalyp, satylatyn. Qasymjomart ákem men Aıshat anamnyń iskerligi men ismerligi kópti tań qaldyratyn. Eńbekpen eseıip, ósip-óngen jandar kindiginen taraǵan urpaǵyna, búkil aýylǵa ǵıbratty isterimen úlgi kórsetti. Tipti anamyzdyń aýyr qara jumystan beli búkireıip te qaldy. Eren eńbekteri elenip, talaı joǵary marapatqa, tósbelgilerge ıe boldy. Sovhoz búdjetinen jeke úı salyp berdi. Aıshat anamyzdyń aty-jóni Qyzylorda oblysynyń «Qurmet kitapshasyna» altyn árippen jazyldy, eki márte Aýdandyq Keńes depýtaty bolyp saılandy, Lenınniń týǵanyna 100 jyldyq medalimen marapattaldy, QazSSR Joǵarǵy Soveti Prezıdıýmynyń «Qurmet gramotasy», «Óz kásibiniń sheberi» dıplomy, eki ret «Eńbek ardageri» medalimen, «5 jyldyqtyń júldegeri» belgisimen nagradtaldy.
Ákemiz 1980 jyly 9 maýsymda 72 jasynda, anamyz 2005 jyly 83 jasynda dúnıeden ozdy. 9 mamyr – Jeńis kúnine qarsy teledıdardan Ekinshi dúnıejúzilik soǵys týraly fılmder kórsetip jatsa, ákemiz jerge zyńyldap túsip kele jatqan bombanyń daýysyn estigende tańdaıyn qaǵyp, basyn shaıqap, «endi adamzat tarıhynda mundaı jantúrshigerlik shaıqas bolmasyn, bizdiń basymyzdan ótken qasiretti Allam jastarǵa, urpaqqa kórsetpesin» dep otyratyn.
Táýba. Urpaqtary ata-anadan alǵan tálimderin kókeılerine ónege etip qondyra alǵan zerek jandar búginde tamyryn tereńge jaıǵan máýeli báıterek ispetti respýblıkanyń barlyq aımaqtarynda halyq sharýashylyǵynyń túrli salalary boıynsha eseli eńbek etip, beınettiń zeınetin kórip otyr.
Áke, Ana. Jatqan jerlerińiz jánnatta, topyraqtaryńyz torqa bolsyn!
Ergeshov Abaı Jomartuly