aýdandar men oblystyq mańyzy bar qalalardyń ákimderin saılaý bastaldy
Bıyl 1 tamyzda jańa saıası kezeń bastaldy. Onyń shymyldyǵyn ádettegideı Memleket basshysynyń el halqyna Joldaýy ashty. Bul jolǵy Joldaýda ekonomıkalyq salaǵa mán berildi. Dese de, saıası reformalardyń jalǵasy bolatyn bastamalar da aıtyldy. Ondaǵy basty jańalyq – saılaý júıesine qatysty ózgerister. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev aýdan men oblystyq mańyzy bar qalalardyń ákimderin saılaýdy engizýdi usyndy. Iaǵnı halyq tıisti eldimekenniń ákimin tikeleı saılaıdy degeni. Bul azamattardyń memleketti basqarý isine tikeleı aralasýyna jol ashady.
Saıası áralýandyqsyz mádenıet bolmaıdy
Saıası mádenıet qalyptasý úshin saıası áralýandylyq qajet. Túsinikti tilmen aıtar bolsaq, tańdaý bolýy kerek. Sebebi, tańdaý erkindigi bolsa sizde talǵam qalyptasady. Al talǵam mádenıettilikti qalyptastyrady. Mysaly, bazarǵa bardyńyz delik. Alma alǵyńyz keldi. Bazardyń búkil sórelerinde bir sorttaǵy almalar. Baǵasy, túri, túsi men dámi birdeı. Sizde tańdaý erkindigi joq. Bastapqyda almalardyń bári tátti bolýy múmkin. Alaıda, ýaqyt ótken saıyn onyń dámi buzyla bastaıdy. Sebebi, satýshylar taýaryn báribir alady dep, onyń sapasyn túsirip jiberedi. Keńes úkimetindegi saıası júıede týra osylaı boldy. Birpartıalyq júıe ýaqyt óte kele saıası daǵdarysqa ushyrady. Saıası partıalar ósýi úshin básekelestik qajet. Olar uzaq ýaqyt boıy óz-ózine báseke bola almaıdy.
Bul jaǵdaı táýelsiz elimizdiń alǵashqy damý kezeńinde baıqaldy. 30 jyldan astam birpartıaly júıe qalyptasty. Keıbir saıasattanýshylar muny «birjarym» partıaly júıe dep te ataıdy. Ótken jylǵy ishki saıası daǵdarystan soń eldegi jaǵdaı ózgerdi. Saıası reformalar qarqyndy júzege asa bastady. Búkilhalyqtyq referendým ótip Prezıdent bıligi qysqaryp, ókilettik merzimi uzardy. Bıylǵy Parlament májilisiniń saılaýynan soń zań shyǵarýshy organnyń saıası bedeli ósti. Májiliste jańa bılik partıalary paıda boldy. Bıylǵy Joldaýdan soń Úkimettiń ózi atqaratyn jumysyna saıası jaýapkershiligi artty.
Osylaısha bir jarym jyldan astam ýaqytta bılik tarmaqtarynda júıeli ózgerister jasaldy. Dese de, mundaı ózgeristerden búgin nátıje bola qoımas. Ol úshin bılik pen halyqtyń eti úırenýi kerek.
Birtindep tikeleı demokratıaǵa kelemiz
Ata Zańda elimizdiń ózin demokratıaly memleketti ornyqtyrýshy retinde bekittik. Al demokratıa qandaı basqarý formasy? Árıne, halyq bıligi. Halyq ol bılikti tikeleı nemese ókilderi arqyly júzege asyrady. Ony júzege asyrýdyń basty joly – saılaý.
Azamattyq qoǵam biraz ýaqyttan beri jergilikti atqarýshy bıliktiń barlyq satysyna saılaý ótkizýdi usynyp keledi. Azamattardyń oblystar men respýblıkalyq mańyzy bar qalalar ákimin saılaıtyn ýaqyt ta keledi. Alaıda, oǵan asyqpaı, birtindep kelgen jón. Tómen deńgeıden bastap bıliktiń gorızontaldy ınstıtýttary kezeń-kezeńimen lıberaldanady. Osylaısha halyqta ǵana emes, memlekettik ınstıtýttarda da saıası mádenıet qalyptasady.
Jergilikti atqarýshy bıliktiń basshysy ákim. Ákimderdi tikeleı saılaýǵa qatysty bastamany Qasym-Jomart Toqaev alǵash ret 2020 jylǵy Joldaýynda usynǵan bolatyn. Osy ýaqytqa deıin aýyldyq okrýgter ákimderin saılaý ótkizildi. Endi saılaý júıesindegi reformalardyń ekinshi kezeńi bastaldy. Bıylǵy Joldaýda Memleket basshysy aýdan men oblystyq mańyzy bar qalalardyń ákimderin saılaýdy engizýdi usyndy.
Ózin-ózi usynǵandar belsendi
Prezıdenttiń bastamasyn júzege asyrý maqsatynda 14 qyrkúıekte aýdandar men oblystyq mańyzy bar qalalar ákimderiniń saılaýyn uıymdastyrý jáne ótkizý máseleleri boıynsha QR OSK otyrysy ótti. Zań boıynsha tıisti ákimshilik-aýmaqtyq birliktiń tizimin 17 oblystyń máslıhattary bekitedi. Bekitilgen tizim boıynsha pılottyq negizde ótetin 45 aýdan men oblystyq mańyzy bar qalalar belgili boldy. Olar:
- Abaı: Kýrchatov q., Abaı aýdany;
- Aqmola: Yrǵyz, Qobda, Oıyl aýdandary;
- Almaty: Balqash, Jambyl aýdandary;
- Atyraý: Isataı, Qyzylqoǵa aýdandary;
- SHQO: Altaı, Glýbokoe aýdandary;
- Jambyl: Jýaly; Turar Rysqulov aýdandary;
- Jetisý: Kerbulaq, Sarqan aýdandary;
- BQO: Bókeı ordasy, Qaratóbe, Tasqala aýdandary;
- Qaraǵandy: Prıozersk q., Aqtoǵaı, Osakarov aýdandary;
- Qostanaı: Rýdnyı q., Altynsarın, Denısov, Qarabalyq, Fedorov aýdandary;
- Mańǵystaý: Beıneý aýdandary;
- Pavlodar: Aqtoǵaı, Jelezın, Sharbaqty aýdandary;
- SQO: Esil, Mamlút, Tımırázev aýdandary;
- Túrkistan: Báıdibek, Maqtaaral, Sozaq, Shardara aýdandary;
- Ulytaý: Ulytaý aýdany.
Saılaý kúni retinde 5 qarasha bekitildi. 10 qazanda, saǵat 18.00-de úmitkerlerdi tirkeý ýaqyty aıaqtaldy. Ortalyq saılaý komısıasy 164 úmitker tirkeldi dep málimdedi. Olardyń ishinen 69 úmitkerdi saıası partıalar usynsa, 95 úmitker ózin-ózi usyndy. Iaǵnı úmitkerlerdiń 58%-y ózin-ózi usynǵandar. Bul saıası partıalar jumysyna syn bar degen sóz. Dese de, ózin-ózi usynǵandardyń ishinde de partıa músheleri bolýy múmkin ekenin eskergen jón.