Birqatar etnograf-tarıhshylar qypshaqtarda shyrsha merekesi bolǵanyn, Jańa jyldyń – kóshpendilerdiń baıyrǵy meıramy ekenin jazyp júr. Ejelgi altaılyqtar shyrsha merekesin 25-jeltoqsanda, Kúnniń Túndi «jeńgen» kezinen bastap toılaǵan.
Ómirdiń syry da, qupıasy da kóp. Nebir ǵulama nesheme jyldan beri kún-tún qatyp ter tógip júrgenimen jaratylystyń zańdylyǵyn áli bir júıege túsirgen joq. Óıtkeni – tirshilikte zańdylyqtar óte kóp. Bir oqıǵany nemese qubylysty bir ultqa, ıakı bir halyqqa telip qoıýǵa áste bolmaıdy. Aıtalyq, ǵasyrǵa jýyq ýaqyttan beri qazekeń orys halqymen birge Jańa jyl meıramyn toılap kele jatyr. Bul meıramdy álemniń ózge elderi de (ár mezgilde bolsa da) merekelep júr.
Qalyptasqan uǵym boıynsha, Jańa jyl, ıaǵnı,1-qańtar – Isa paıǵambardyń týǵan kúni. Búkil hrıstıan álemi osylaı dep túsinedi, osylaı dep toılaıdy. Ol toıyna «Rojdestvo Hrıstova» dep at bergen. Orystar pravoslav seniminde bolǵandyqtan, burynǵy Iýlıan kúntizbesi boıynsha, jeltoqsannyń 25-i Isanyń týǵan kúni dep toılaıdy. Al, ejelgi altaılyqtar bolsa, 25 jeltoqsanda Shyrsha merekesin toılaǵan. Sebebi, osy kúnnen bastap kún túnnen oza bastaıdy. Óriske ketken maldyń jaıylý merzimi uzarady. Olar muny Kúnniń Túndi «jeńgen» kezi dep eseptegen. Búkil tirshiligi tórt túlikke táýeldi kóshpendi halyq úshin bul úlken qýanysh, úlken mereke sanalǵan.
«...Men, bir qyzyqty pikir aıtaıyn. Osy Jańa jyl toıy arysy Eýrazıanyń ejelgi kóshpeli skıf-saqtarynyń, bergisi búgingi túrki halyqtarynyń, onyń ishinde, qazaqtardyń da baıyrǵy meıramy dep esepteımin».
– Jaıy jannatta bolǵyr, ǵylym doktory, belgili etnograf-tarıhshy ári jazýshy Aqseleý Seıdimbek Jańa jyldyń kóshpendiler meıramy ekendigi týraly osylaı dep jazyp ketipti. Ǵalym-qalamgerdiń bul pikirin V. V. Sıbýlskııdiń «Lýnno-solnechnyı kalendar stran Vostochnoı Azıı», M. Ysqaqovtyń «Halyq kalendary», H. Ábishevtiń «Aspan syry» atty kitaptaryndaǵy derekter de joqqa shyǵarmaıdy.
Bul az desek, myna derekke nazar aýdaraıyq. Murat Ádjiniń «Qypshaqtar» kitabynda jańa jyl túnindegi «úlde men búldege» bólengen shyrsha merekesiniń İ-Petr patshadan kóp áride bolǵany, túrkilerdiń de óz dáýirinde bul meıramdy toılaǵany baıandalady.
Kitaptyń «Shyrshalar merekesi» taraýynda zertteýshi bul oıyn naqty mysaldarmen aıqyndaıdy. Babalarymyz malymen janyn baǵyp, ósip-ónip otyrǵandyqtan da eń aldymen sol tórt túliktiń jáıin jasaǵan. Qazaq pen qazaq kezdeskende «mal-jan aman ba?» deýi osy sózimizdiń bir dáleli emes pe? Óıtkeni, mal aman bolsa, jan da aman, ómir de, tirshilik te ilgeri qaraı óz jolymen júre beredi. Osyny saıyn dalanyń danasy ári ıesi qazaqtar bilgen. Bulaısha amandyq-saýlyq bilisý de birer ǵasyrdyń bederindegi jaǵdaı emes, kóneden kele jatqan sálemdesý tártibi bolsa kerek.
Babalarymyz shyrshany úılerine ákelip,butaqtaryna neshe túrli ásem shúberekter baılap, sonan soń dóńgelene qol ustasqan qalpy shyrshany aınalyp: «Tún ketip, Kún kelsin» dep án salatyn bolǵan. Uzaq jyl zerttelip, zerdelenip jazylǵan kitapta osylaısha baıandalady....
Qysqasy, sol derekterge den qoıǵanda, Jańa jyl taza kóshpendilerdiń meıramy ekenin moıyndaýǵa májúr bolasyń.
Jańa jyldy qaqaǵan qańtarda qarsy alý – I- Petrden kele jatqan ádet. Dinı kúntizbe boıynsha Isanyń týǵan kúni qańtardyń 1-i emes, odan 6 kún buryn atalyp ótedi. Reseıde jańasha jyl sanaý da sol mezgilden bastalǵanǵa uqsaıdy. Bir aıta ketetin másele, Eýropaǵa bul meıram jersindi. Buǵan Eýropa elderi Aıaz ata, shyrsha, shyraq jaǵý degen sıaqty ózderiniń etnografıalyq reńkterin berip, baıytty. Sodan búgingi kúni múldem tanymastaı ózgerip, eýropalyq meıram bolyp shyǵa keldi. Biraq, bul teńgeniń bir jaǵy. Onyń ekinshi jaǵy bar emes pe? Eýropalyqtardyń, onyń ishinde orystardyń da, Jańa jylǵa erekshe mán berip, onyń jyldan jylǵa kóriktene túsýine atsalysýy bizdiń babalarymyzdyń, ıaǵnı qypshaqtardyń, Shyrsha merekesiniń tarıh tasasynda qalyp qoımaı álemdik sahnaǵa shyǵýyna jol ashty.
Qańtardyń basynda keletin Jańa jyldy toılaımyz ba, álde toılamaımyz ba, degen eki ushty pikir sońǵy ýaqytta jıi aıtylyp júr. Ásirese, jyldyń sońyna qaraı osyndaı «kúbir-kúbir» áńgimeler estilip qalyp jatady.
Bul merekeniń tamyry tym tereńde ekenin, qazaqqa da qatysy bar ekenin joǵaryda aıttyq. Sondyqtan da Jańa jylǵa dinı mán-maǵyna bermeı, babalar merekesi retinde jáne bir jylǵy tirshiligimizge esep beretin, keleshek maqsat-mindetterimizdi belgileıtin úmit pen senim merekesi retinde atap ótken, bul merekeniń kóshpendiler paıymymen baılanysty ekendigin eskergen jón.
Biz Jańa jyldy toılaǵanda bodandyqtan emes, burynnan qanymyzda, dástúrimizde bar bolǵandyqtan toılap júrmiz. Keıingi jastarǵa muny túsindirýimiz kerek.
Osy oraıda jańa jyldy «Shyrsha merekesi» dep toılasaq, al «Naýryzdy» Jylbasy dep toılasaq, nur ústine nur bolar edi degen usynys aıtqym keledi. Shyndyqqa týra qaraıtyn kez kelgen sıaqty.