It ustaıtyndardyń qaperinde júrýi tıis erejeler bar. Mysaly, kez kelgen ıtpen serýendegen kezde qarǵybaý taǵý mindetti.
Erejeni buzǵany anyqtalǵan jaǵdaıda janýar ıesi Qazaqstan Respýblıkasynyń «Ákimshilik quqyqbuzýshylyqtar týraly» kodeksiniń 311-babyna sáıkes jaýapkershilikke tartylady jáne 3–10 AEK mólsherinde aıyppul salynady, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz
Mektepke deıingi mekemeler jáne mektepterdiń, emdeý mekemeleriniń aýmaǵy men tyıym belgileri qoıylǵan jerlerde ıtpen qydyrýǵa tyıym salynady. Al arnaıy jerlerge serýenge shyqqanda, ıeleri ózderimen birge olardyń nájisterin jınap alatyn arnaýly quraldardy ala júrýi tıis. Sebebi, turǵyndar osy máselege qatysty kóp shaǵymdanady.
Olardyń aıtýynsha, ıtter qansha qolǵa úıretilgen bolsa da qorshaǵan ortany lastap, júrip-turýlaryna yńǵaısyzdyq týdyrýda. Keıde aýlada qojaıyndary olardy beı-bereket jiberip qoıady. Tórtaıaqtylardy qoǵamdyq kólikterde tasymaldaý kóliktiń artqy alańdarynda, jolaýshylardyń mazasyn almaıtyn jaǵdaıda júzege asyrylýy tıis. Itterdiń dekoratıvti túrlerin jáne mysyqtardy sómkede, arnaıy torlarda, konteınerde nemese qolda alyp tasymaldaýǵa bolady. Kóshe qıylystary men magıstraldy joldardan ótken kezde ıttiń ıesi jol-kólik oqıǵalaryn jáne ıtti kóliktiń basyp ketpeýin boldyrmaý úshin moıyn jibin qysqartyp ustaǵany durys.
Másele sheshilip keledi
Bul másele qala basshylyǵynyń da nazarynda. Jaqynda «Aqsham» arqyly aıtamyz» aıdary arqyly bir aýlanyń máselesi sheshildi. «Mamyr-4» yqshamaýdanynyń turǵyndary: «Aýlada búldog, rotveıler, doberman sıaqty ıtterdi jıi baıqaımyz. Tumyldyryqsyz júrgeni bylaı tursyn, keıbiri tipti bos jiberip qoıady. Eń qorqynyshtysy da sol. Aýlada balalar kóp. Qansha qolǵa úıretilgen ıt bolsa da, árbir ana bala úshin ýaıymdaıtyny anyq. Mundaı jaǵdaıda qaıda qaıyrylýǵa bolady? Tártipti kimder jáne qalaı talap etýge bolady?» dep shaǵymdanǵan bolatyn. Gazetimizdiń tilshileri tıisti mekemelerge habarlasyp, máseleniń sheshilý jolyn izdestirdi. Nátıjesinde aýlaǵa arnaıy «Itpen serýendeýge bolmaıdy» degen belgi qoıylyp, turǵyndarǵa jalpylama eskertý jasaldy. Aýla turǵyndary dán rıza. Rasymen, eger halyq óz jaılylyǵy úshin tártipti talap ete bilse, kóp másele ońaı sheshilmek.
Elena FEDOROVA, qala turǵyny:
- It pen mysyq asyraıtyndar olardy balasyndaı kútip-baptap, ýaqytyn bólip arnaıy qydyrtyp jatady. Keıde sol janýarlardyń ıesine «ótip keteıin, ıtińizdi árirek ustaı turyńyzshy», «ıtińiz balamdy tistep almaı ma?» deseńiz, kádimgideı renjip qalatyndar bar. «Dostaryna» sóz de, sógis te jýytqylary kelmeıdi. Ittiń aty ıt qoı, onyń zıany tımegen kúnniń ózinde serýen kezinde óte abaı bolý kerek. Tipti, qojaıyny ony kúnde jýyndyratynyn aıtyp aqtalsa da, ıtte ıesi bile bermeıtin aýrýlar bolýy múmkin. Men sol baıqalmaı juǵatyn aýrýlardan qaýiptenemin.
Maman pikiri:
Qýantar ÁLIHANOV, veterınar,
Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetiniń qaýymdastyrylǵan profesory:
- Jalpy, úı janýarlarynyń barlyǵyna 3 aılyq merzimnen bastap mindetti túrde qutyrý aýrýyna qarsy ekpe jasalýy mindetti. Ony bireý bilse, bireý bilmeıdi. Bilse de nazar aýdara qoımaıtyndar bar. Ári ıeleri ıtterdi teri parazıtteri men gelmıntterinen qorǵaý úshin profılaktıkalyq óńdeý júrgizip otyrýy tıis. Mundaı tekseristiń barlyǵy ıt ıesiniń jaýapkershiliginde. Sondyqtan úı janýarlaryn ýaqytyly veterınarlyq ortalyqtarǵa aparyp, turaqty túrde tekseristen ótkizip otyrý janýar úshin de, adamdar úshin de tıimdi bolmaq. Óıtkeni, ol keıbir qaýipti aýrýlardyń aldyn alady. Óz betinshe turǵyn úıdi pıtomnıkter men panajaılarǵa aınaldyrýǵa jol joq.
Shet elde ıtpen qalaı serýendeıdi?
- Fınlándıada ıtpen serýendeý máselesi kezeń boıynsha sheshilgen. Olarda 2003 jyly ıtterge arnaıy oryndardan basqa jerge kirýge tyıym salatyn zań qabyldanǵan. Keıinnen ıtpen serýendeýge arnalǵan saıabaqtar salý baǵdarlamasy jasaldy. Arnaıy oryndardyń sany bir Helsınkıdiń ózinde júzden asyp jyǵylady. Ol jerde kúnine 200-ge jýyq úı janýarlary serýendeıdi. Jalpy aýdany 4 gektardy quraıtyn saıabaqqa kirý tegin, eshqandaı shekteýler joq.
- Jańa Zelandıada úı janýarlaryn elge ákelýdiń qatań erejeleri bar. Ári munda ıtterdi qoǵamdyq kólikte tasymaldaýǵa múldem ruqsat joq. Tek arnaıy ıtterdiń saıabaǵynda ǵana tumyldyryǵyn sheship, bos jiberýge bolady. Saıabaq tańǵy 7-den keshke deıin ashyq, balalar aýmaqqa tek ata-analardyń baqylaýymen jiberiledi.
- Nú-Iorkte ondaǵan ıt saıabaqtary bar. Onyń ishindegi eń alǵashqysy Tompkınsa alańyndaǵy Dog Run saıabaǵy. It ósirýshilerdiń aqshasymen júzege asyrylǵan joba búginde jerasty júıesi bar úlken jáne kishkentaı ıtterge arnalǵan bólek aımaqtan, úsh ıt baseıninen, ıelerine arnalǵan oryndyqtardan turady. Munda úı janýarlaryna arnalǵan ártúrli is-sharalar ótkiziledi.
- Al Dýbaıda álemdegi eń úlken jabyq ıtter saıabaǵy bar. Halyqaralyq deńgeıdegi saıabaq úı janýarlaryn serýendetýge arnalǵan alań ǵana emes, sonymen qatar ómir súrý múmkindigi, qyzmet kórsetý, ashyq baseın, spa jáne basqa da ıtterdiń jaılylyǵy qarastyrylǵan oryn. Tipti munda ıt jattyqtyrýmen aınalysyp jatqanda, ıesi veb-kamera arqyly prosesti baqylaýǵa bolady.