Qazir álemdik saıası sarapshylar dúnıejúzinde násildik sıpattaǵy tolqýlardyń keńinen týyndap kele jatqanyn aıtady. Jańa jyl bastalǵaly beri AQSH-ta polısıanyń qataldyǵy men násildik kemsitýshilikke qarsy narazylyk aksıalary jańa tolqýlarǵa ulasyp otyr. Qazirgi kúnderi Nú-Iorktiń, sondaı-aq, Oklend jáne Berklı sekildi qalalarda bul tolqýlar jergilikti bılikke baǵynbaı toqtaýsyz qaqtyǵystarǵa ulasyp barady.
Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan toleranttylyqtyń bizge tán násildik kod ekendigine kýá. Islam dininde barlyq negizderdiń negizi, bastapqy alǵyshart jannyń izgi nıetinen týyndaıtyny anyk. Iman uıyǵan Paıǵambarymyz Muhammed ǵ.s. múminderge kórshilermen jaqsy qarym-qatynas jasaýdyń, adamdarǵa meıirimdilik tanytýdyń, týysqandyk qatynasty úzbeýdiń mańyzdylyǵyn eskertedi. Shyn máninde Allataǵalada barlyq iste jumsaqtyqty jaqsy kóredi. Alla Elshisi musylman emester óziniń ómirine birneshe ret qaýip tóndirgenine qaramastan, olarǵa árdaıym keńpeıildilik tanytyp kelgen.
Islam qazirgi álemde soǵyspen, qaqtyǵystarmen jáne lańkestikpen baılanystyrylady. Aqyl-oı jáne sanaǵa baǵyttalǵan shabýyl óz degenin jasap keledi. Islamǵa degen belgisiz úreı bar. Alaıda árbir sanaly adam dinı senimine, mamandyǵy men ultyna qaramastan, bul Islam dininiń negizgi mánin joıatyn, burmalanǵan túsinik ekenin bilgende ǵana álemde tynyshtyq ornaıdy. Ózderin Islam dinin ustanýshylar dep kórsetken adamdardyń zorlyq-zombylyqtary, qatygezdikteri, basqa din ókilderine basqynshylyq qatynastary týraly málimetter keıbir turǵyndar qatarynyń Islam jáne musylmandar týraly qate túsinikteriniń qalyptasýyna sebep bolǵany aıdan anyq. Alaıda, qatygezdik, basqynshylyq, tózbestik tanytýshylardyń maqsattary men pıǵyldarynyń dinge esh qatysy joq ekenin este saqtaǵanymyz abzal. Saıası maqsattardy kózdegen adamdar pıǵylynyń astamshyldyǵy júrekterdi ýlap, qoǵamda búlik týdyrýda.
HİH ǵasyrdyń 1880 jyldary ómir súrgen fransýz jazýshy-romanshysy Jozef de Gobınonyń: «Eger dinı senimdi saıası qajettilikten ajyratsaq, Islamnan asqan tolerantty din bolmas edi» degen sózin alǵa tartsaq ta bolar edi.
Islamdy terorızmmen qatar qoıýdyń basy – HH-shy ǵasyrdyń toqsanynshy jyldary bastaldy. Qyrǵı-qabaq soǵystan keıingi álemdik saıasat pen halyqaralyq qatynastardaǵy tynyshtyq kóptegen saıasatkerlerdiń aqyl-oıynda úreı týdyrdy. Máselen, kezinde AQSH prezıdenti bolǵan úlken Býsh: «Biz Qyrǵı-qabaq soǵysta jeńiske jettik, alaıda biz ózimizdiń «qarsylastarymyzdy» joǵalttyq, onyń ústine, biz syrtqy saıasatymyzdy órge súırep turǵan ulttyq uıysý faktoryn da joǵalttyk» degendi baıqaýsyzda aıtyp saldy.
Adamzat balasy beıbit zamanǵa endi ǵana qol jetkizdi dep otyrǵan HHİ ǵasyrda álem elderinde terorızm, ekstremızm sıaqty qubylystardyń etek alýy kim-kimdi de alańdatpaı qoımaıdy.
Lankestik áreket jasaýshylar el tańdamaıdy. Sheteldik telearnalardy qaraǵanda, keıbir elderde meshitter men metrolardy da jaryp jiberip jatady. Jolaýshylar poıyzdaryna kúshti jarylys qoıyp, beıbit adamdardy qyryp salyp jatqandaryn da kórip otyrmyz. Lańkestik áreketter beıbit turǵyndarǵa tek qana qasiret ákelýde.
Qazir Amerıka, Batys Eýropa memleketteri, Izraıl jáne Reseı «terorızm» jáne «ıslamızm» sózderin jıi qoldanady. Ony keıingi jyldary osy alpaýyt elderdiń qas-qabaǵyna qarap, solardyń yǵyna jyǵylýǵa beıim, ózderin táýelsizdik aldyq dep jarıalaǵan jekelegen memleketter de qaıtalaýǵa qumar. Jalpy, qanquıly terrorlyq uıymdardy HH ǵasyrdyń bas kezinde sıonıs evreıler oılap tapqan.
Izraıldiń tuńǵysh premer-mınıstri Ben-Gýrıon evreı memleketi jarıalanbaı jatyp-aq, 1947 jyly «Arab koalısıasynyń eń osal tusy Lıvan. Mysyrdaǵy arabtardyń jasandy basymdyǵyn Lıvan arkyly kúl-parshysyn shyǵarýǵa bolady. Ol jerde hrıstıan memleketin qurý kerek. Biz ondaı memleketpen odaqtas bolar edik. Osydan keıin Transıordonıany dúmbiniń astyna alyp, Sırıany, Mysyrdy, Port-Saıdty, Aleksandrıany, Kaırdy bombalap, burynǵy ketken ata- babamyzdyń kegin qaıtarar edik»,-dep kóksepti. (I. Iaroslavsev. V chem obvınáetsá sıonızm).
Bizdiń búgingi terorızm týraly túsinigimiz jańa fenomen, alaıda ıslamdy zorlyq-zombylyqpen qatar qoıatyn «orıentalıstik» túsinik san ǵasyrlyq tarıhka ıe. Jalpy, «orıentalıstik túsinik» túbirimen alǵanda Shyǵysqa, jekeleı alǵanda ıslamǵa qatysty jaǵymsyz ári jıyntyq shablondardan qurylǵan birjaqty oılaý júıesin bildiredi. «Shyǵystyq despotızm», «ıslam qylyshtyń dini» syndy jaǵymsyz, úreı týǵyzatyn uǵymdar «naǵyz «orıentalıstik» shablondardyń birden-bir uǵymy bolyp negizsiz qalyptasyp qalǵan.
Terror sózi – latynsha úreı, qorqynysh degen uǵymdardy bildiredi. «Vıkıpedıa» ashyq ensıklopedıasyna súıensek, lańkestik, terorızm saıası-áleýmettik sebepterge baılanysty jeke adamǵa, kópshilikke nemese memleketke qysym jasaý, úreı týǵyzý maqsatynda qasaqana jasalatyn qylmystyq is-áreketti kórsetedi. Sońǵy kezderi álemniń ár shalǵaıynda túrli qaqtyǵystar oryn alýda. Olardyń keıbiri qoldan jasalýda. Ásirese, sońǵy jyldary qaraqurylyqta túrli sıpattaǵy basbuzarlyqtar oryn alýda. Keıbireýler osy oqıǵalardan terorızmniń sarqynshaqtaryn kórgisi keledi. Máselen, buǵan deıin Malıdiń soltústigindegi biraz qalalardy basyp alǵan fanattardyń taǵylyq áreketteri týraly estisek, keıin olardyń IýNESKO-nyń tizimine alynǵan eki mavzoleıdi qıratqany týraly habar tarady. Malıdiń soltústigin basyp alyp, ondaǵy taǵylyq tártip ornatyp jatqan «Ansardın» toby («Senim sarbazdary») ataqty «Ál-Kaıda» lańkestik tobymen sybaılas kórinedi-mys. Mundaı kezde ony uıymdastyrýshylar ıslam qundylyqtaryn eske alýdy da umytpaıdy.
Tımbýktý qalasynda ǵana IýNESKO tizimine kirgen 16 nysan bar eken. Bular musylman áleminiń maqtanyshy. Al ıslam fýndamentalısteri ony qıratyp jatyr-mys. Qaladaǵy 60 jeke kitaphanalarda 700 myńdaı ejelgi koljazbalar bar kórinedi. Bul jerde olardyń dinı ustanymdarynyń durys-burystyǵyn dáleldep jatýdyń qajeti shamaly. Basqany bylaı koıǵanda, Allanyń úıi meshitterge shabýyldy kórsetýde sol ıslam jaýlary óz ynǵaılaryna qaraı sátti paıdalanýǵa tyrysýda.
Mine, qatarynan birneshe jyl boıy Palestına men Lıvan, Iemen halqy zardap shegýde. Ótken jyly Germanıanyń Drezden qalasynda ıslam qozǵalysyna qarsylardy jaqtaýshylardyń aksıasy bolyp ótti. Saksonıa jerindegi shahar kóshelerine bir mezgilde 18 myń adam shyqty. Ózderin «Kári qurlyqtyń ıslamdanýyna qarsy eýropalyq patrıottar» qozǵalysyn qoldaýshylar dep ataǵan bul top zannamaǵa ózgeris engizý arqyly elge syrttan bosqyndardyń ásirese, musylmandardyń basyp kirýlerine tosqaýyl qoıýdy talap etýde. Jalpy, bul 2022 jylǵy jeltoqsanda bastalǵan edi. Sodan beri munda 21 ret qarsy sherý ótkizilgen.
Fransıa astanasy Parıj qalasynda ıslam qozǵalysyna qarsylykka qatysty taǵy bir aýyr oqıǵa oryn aldy. Ol Parıjdiń ortalyǵyndaǵy Charlie Hebdo satıralyq aptalyq jýrnalynyn redaksıasynda boldy. Quqyq qorǵaý organdarynyń málimetinshe, Kalashnıkov avtomaty, men granatomet asynǵan belgisiz eki adam basylym ornalasqan ǵımaratqa kirip kelip, redaksıa alqasynyń jıynyn ótkizip jatqan jýrnalıserge qaraı oq jaýdyrǵan. Oqıǵa ornynda 12 adam mert bolǵan. «Charlie Hebdo» jýrnaly buǵan deıin Muhammed Paıǵambardy mazaqqa aınaldyrý jóninde birazdan beri belsendilik tanytyp kelipti. Janjalmen atyn tanytýdy kózdegen jýrnal 2006 jyly dattyń «Jullands-Posten» únparaǵynda jaryq kórgen Paıǵambar týraly saıqymazaq sýretti kóshirip basýdan bastaǵan. Basylym 2012 jyly «Musylmannyń kinásizdigi» atty fılmniń shyǵýyna baılanysty Eýropanyń kóptegen qalalarynda jappaı tártipsizdik jasalyp jatqan kezde taǵy osyndaı birneshe karıkatýra jarıalap jibergen. Musylman elderinde AQSH elshilikterine shabýyl keń aýqymda órship bara jatyr. Lıvıada bastalǵan bul áreket qazir Afrıka, Azıa qurylyǵynda óris alǵany sonsha, ol tipti Eýropany koıyp, basqa dindi Avstralıaǵa deıin jetip otyr. Barlyq jerde AQSH-ty aıyptaǵan uran, ǵımarattardy qıratý, polısıamen qaqtyǵys oryn alýda.
Munyń ózi ótken jyldardaǵy «Arab revolúsıalaryn» eske túsiredi. Kezinde Týnıste bastalǵan kóterilis ile-shala basqa elderge aýysqan bolatyn. Bul joly Lıvıanyń Bengazy qalasynda bastalǵan elshilikke shabýyl kelesi kúni Egıpettiń, Iemenniń astanalarynda jalǵasty da, kóp keshikpeı ol búkil arab dúnıesin sharpydy. Bengazydaǵy áreketten tórt amerıkalyq dıplomat qaza tapsa, on lıvıalyk mert boldy. Musylman elderindegi AQSH-qa karsylyq áreketteri bul elderde «Musylman páktigi» degen fılmniń ınternette kórsetilýinen bastalǵan. Onda musylmandardyń senimi men ar-ojdanyn qorlaıtyn faktorlar bar. Qazir sol fılmdi kim jasady degenge eshkim jaýap bere almaýda. Bir nárse anyq. Ony ıslamnyń jaýlary jasady. Al ıslam álemi oǵan kóner emes. Reıter agenttigi ony alǵashqyda Florıda shtatynda turatyn pastor Terrı Djons qarjylandyrypty dese, keıin ony jasaǵan pornorejısser Robert Braýnell degen dep shyqty. Al ıdeıasyn bergen Sem Besıl degen kórinedi. Qalaı degende de, bul fılmniń qazirgi kúnde ıslam áleminde dinge degen kózqarastyń qandaı ekenin bilgennen keıin olar ony qolǵa almaýy tıis edi. Buǵan deıin Danıada Muhammed Paıǵambarǵa qatysty karıkatýranyń jarıalanýyna baılanysty jáne Aýǵanstanda Quran kóshirmesiniń órtelýi qandaı shý týdyrǵanyn eskerýi tıis bolatyn. Jalpy, birde-bir musylman eli dúnıejúzilik soǵysty bastap kórgen emes. Násildi kemsitýshilik fashızm men aparteıd sıaqty qasiretti kubylystar esh ýaqyttada ıslam memleketterine tán bolǵan emes.
Islam jek kórýdiń emes, súıispenshiliktiń dini. Sondyqtan ol adamzat balasyna jat áreketterdiń bárin aıyptaıdy. Qazir búkil Batys álemi ıslam qundylyqtaryna qarsy keń kólemdegi nasıhat jumystaryn júrgizýdi qolǵa alyp otyr. Bul maqsatta saıası ıdeologıalyq mobılızasıa júrgizýde. Olar adamzat balasy paıda bolǵannan bastap, eń qundy sanalyp kelgen ıslam sharıǵattaryn qabyldamaýǵa, mektepterde Qasıetti Quran jáne hadıs ilimderi men prınsıpterinen dáris alýǵa qarsylyq bildirýge shaqyrýda. Munan biz musylmandardyń aqyl-oı bezbenine iritki salyp, mıyn shaıqaltýǵa degen áreketiniń shirik oıyn kóremiz. Ártúrli deńgeıdegi bilim berý oshaqtaryna arnaıy baǵdarlamalar daıyndap, olardy arab ıslam elderine taratýdy jáne ony qabyldaýdy májbúr etýdi qolǵa alyp otyr. Bul maqsatta olar arab elderine habar taratatyn ǵaryshtyq júıeler men radıo tolqyndaryn paıdalanýda. Osylaısha AQSH óz saıasatynyń yqpalyna baǵynbaıtyn arab rejımin kúshtep ózgertýge barynsha kúshin salýda.
Islam ósıetterine saı jáne qasıetti Quranǵa sáıkes ádildik, keńesý jáne teń quqylyq basqarýdyń negizi bolyp sanalady. Sondyqtan ony ózgertem deý- Batys elderi tarapynan jasalyp otyrǵan zorlyq-zombylyq bolyp tabylady. Sol sebepti olar osy ýaqytqa deıin ózge elderge jasaǵan qarsy nasıhattary úshin álem halqynan keshirim suraýy tıis.
Islam eshbir elge, dinge dushpandyǵy joq, ol qashanda beıbit ómirdi jaqtaıdy. Komýnızm joıylgan soń, Batys álemi ıslamdy jańa dushpan retinde kóre bastady. Bular demokratıa, damý jolyndaǵy basqa da búkil adamzat mádenıeti qoldanyp júrgen ıslamdy qorlaýda.Bir Allahqa sený adamzattyn kózqarasyn kúndelikti tirshiliktin sheńberinen keńirek keńistikke jeteleıdi, adamzatty qurmetteýge, jappaı halyqqa erkin ómir súrý zańdylyqtaryn moıyndaýǵa jetkizedi.
Modernızm adamzatqa kóptegen tabys alyp keldi, biraq Allahty esten shyǵardy. Osydan kelip, jaýyzdyq, terror keń qanat jaıdy. Búgingi tańda adamzatty alalaý, meıirimsizdik, qyryp-joıý sharshatyp otyr. Sondyqtan qazirgi álem ıslam dininiń eń asyl qundylyqtaryna zárý. Islamda hahtyń barlyq sıpattarynyń ishinde onyń rahman men rahım (keshirim men meıirim) sıpattary basty nazarda ustalady. Demek, ıslam atymen jasalǵan tar óristi, qorqynysh týdyratyn nárseniń bári ıslamǵa jat. Islamdaǵy eń basty maqsat-syılastyk pen senimdilik. Fransıanyń jýrnalynda da Muhammed Paıǵambarymyz saıqymazaqqa aınaldyrylǵan. Ol jáne qoldan jasaldy. Bul arqyly olar ıslamnyń eń qasıetti qundylyktaryna tıisti. Basylym qyzmetkerleri tipti osy áýelde Karl Marksti de kelemejdeýge bolady desti. Olaı bolsa, Muhammedti nege bolmasqa degendeı syńaı tanytty. Shynynda da sóz, baspasóz bostandyǵyn jeleý etip, aýa jaıylýǵa, oıyńa ne kelse, sony isteýge, aqyr sońynda musylmandardyń dinı nam-senimin mazaqqa aınaldyrýǵa kim quqyq beripti. Bul naǵyz arandatýshylyq qadam ekendigi kúmán týǵyzbaıdy.
Qoryqqan birinshi judyryqtaıdy demekshi, qazirdiń ózinde Ulybrıtanıanyń qarsy barlaý qyzmeti Batys elderin yqtımal degen terrorlyq shabýyldardan aldyn-ala saqtandyryp otyr. Barlaý uıymynyń aıtýynsha, Batys elderine bolashaqta «Islam memleketi» men «Ál-Kaıda» sodyrlary tarapynan qaýip týyndaýy múmkin-mis. Ekstremıster Batys elderi turǵyndaryna keń aýqymdy shabýyldar daıyndaýda, deıdi aǵylshyndyk brıtandyq qarsy barlaý qyzmetiniń basshysy. Biz «Ál-Kaıda» terrorshylar tobynyń Sırıada Batys elderine qarsy shabýyldar daıyndap jatqanyn bilemiz. Áriptesterimizben birlesip qoldan kelgenniń bárin jasap otyrǵanymyzǵa qaramastan, biz barlyq shabýyldardyń aldyn ala almaımyz, deıdi ol. Osy oraıda «Islam memleketi» sodyrlarynyń 2019 jyldyń jazynan beri Iraktyn soltústigi men batysynda aıtarlyqtaı aýmaqty basyp alǵanyn alǵa tartqan halyqaralyq koalısıa kúshteri olardyń shabýyldaryn toqtatý úshin áýe sokkylaryn jasap keledi. Munyń bári qoldan jasalǵan saıasat. Onyń túpki máninde ıslamdy álsiretý jatyr. Barlyq memleketter de birinshi kezekte óz eliniń tynyshtyǵyn qorǵaýdy kózdeıtini aqıqat. Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan danalyǵy toleranttylyqtyń bizdiń ultqa tán násildik kod ekendigine kýá.
Osy kezeń aralyǵynda elimizde kóptegen zańdar qabyldandy. 1999 jylǵy 13 shildede «Terorızmmen kúres týraly» Zań qabyldandy. Ol Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy lańkestikpen kúresý joldaryn, memlekettik organdar men uıymdardyń qyzmetter tártibin, sondaı-aq, azamattardyń quqyqtary, mindetteri men kepildikteriniń quqyqtyq jáne uıymdastyrýshylyk negizderin belgilep berdi.2000 jyldyń 10 shildesinde «Terorızm men ekstremızm belgileriniń aldyn alý jáne jolyn kesý jolyndaǵy sharalar týraly» Qazaqstan Prezıdentiniń Jarlyǵy shyqty. Prezıdent tapsyrmasy boıynsha «Terorızmmen kúres máseleleri jónindegi keıbir zań aktilerine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zan jobasy daıyndalyp, ol zań 2002 jyly kabyldandy. 2012 jyly Memleket basshysy zańsyz jolmen alynǵan kiristerdi zańdastyrýǵa jáne terorızmdi qarjylandyrýǵa karsy is-qımyl máseleleri boıynsha zańnamany jetildirýge baǵyttalǵan zańǵa qol qoıdy.
2012 jyly qazan aıynda Qazaqstan Parlamenti «Keden odaǵynyń kedendik shekarasy arqyly qolma-qol aqsha qarajatyn jáne (nemese) aqsha kuraldaryn ótkizý kezinde qylmystyq jolmen alynǵan kiristerdi zańdastyrýǵa (jylystatýǵa) jáne terorızmdi qarjylandyrýǵa qarsy is-qımyl týraly shartty ratıfıkasıalaý týraly» Zań qabyldady. 2024 jyly da jańa turpattaǵy zań sharalary qabyldandy. Munyń bári bizdiń qaýipsizdigimizge jaýap beredi. Búgingi tańda jahandaný prosesi júrip jatqanda, syrtqy kúshterdiń áseri mol sezilýde. Sondyqtan buǵan asa saqtyqpen qaraǵan abzal. Ózimiz birikpeı, ózge el eshqashan bizdi jarylqamasy anyq.