Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetiniń brıfıńine genetık-dáriger, genetıkalyq zerthananyń qyzmetkeri Madına Elıasova qatysty, ol DNQ-nyń biregeıligi, atatekti anyqtaý synaqtary jáne genetıkalyq faktorlardyń ártúrli aýrýlarǵa áseri týraly aıtty, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Sarapshy jyl saıyn búkil álem boıynsha 3 qyrkúıekte DNQ biregeıliginiń ashylý kúni atap ótiletinin eske saldy. 1984 jyly brıtandyq ǵalym Alek Djeffrıs ár adamnyń DNQ-sy erekshe ekenin jáne qaıtalanbaıtynyn anyqtady.
«DNQ - bul shyn máninde ómir molekýlasy. Bul nýkleotıdterden turatyn tizbek, bıologıalyq álipbı dep atalady, onda organızm týraly barlyq aqparat bar jáne bul aqparatty bir urpaqtan ekinshi urpaqqa qalaı berý kerektigi jazylǵan. 1953 jyly Amerıkandyq ǵalymdar DNQ molekýlasynyń úsh ólshemdi qurylymyn ashty. Iaǵnı, barlyq aqparat bir urpaqtan ekinshi urpaqqa qalaı beriletini. Bul bıotehnologıa men genetıkanyń, sondaı-aq medısınalyq genetıkanyń qarqyndy damýyna múmkindik berdi», - dep bólisti M.Elıasova.
Dáriger genetık atap ótkendeı, DNQ-nyń biregeıligi ony krımınalısıkada qoldanýǵa múmkindik berdi. Búgingi tańda bul tulǵany anyqtaýdyń eń dál shyǵatyn naqty ádisi. Bul ádis sot praktıkasynda ákesin anyqtaý úshin qoldanylady
«Jalpy, qazir bıotehnologıa men genetıkanyń arqasynda jáne aýrýdyń qalaı júretinin túsinýde serpilis bar jáne sáıkesinshe medısınanyń damýyna, sondaı-aq adamnyń qandaı ekenin túsinýge jańa múmkindikter beredi. Sondaı-aq, DNQ-nyń biregeıligin zertteý tarıh ǵylymdarynyń damýyna múmkindik berdi, ıaǵnı tarıhı tulǵalardy anyqtaýǵa bolady. Biz bárimiz de DNQ-nyń jetistikterin paıdalanyp kelemiz, mysaly, 2020 jyly árqaısymyz kovıdke PTR testin tapsyrdyq. Aýrýdyń bolýyn nemese bolmaýyn dál ádispen anyqtaýǵa bolady», - dep tolyqtyrdy ol.
Jýrnalıserdiń suraqtaryna jaýap bere otyryp, sarapshy óziniń shyǵý tegin anyqtaýǵa arnalǵan genetıkalyq test búginde tanymal ekenin aıtty.
«Genetıkalyq testter shyǵý tegin qatysty suraqtarǵa jaýap berýge múmkindik beredi. Mundaı testter «shyǵý tegine saıahat» dep atalady. Bul test ortaq shyǵý tegin bilýge múmkindik beredi. Anasy jaǵynan shyǵý tegin izdeýge múmkindigi qıyndaý, óıtkeni áıelder turmys qurady, búkil álemge taraıtyny belgili jáne shamamen bul gaplogrýppalar geografıalyq jaǵynan birdeı. Tek ákesi jaǵynan bizdiń qaıdan shyqqanymyzdy túsinýge jáne ata - babalarymyzdy izdeýge, basqa halyqtarmen ortaq ata-babalarymyzdy bilýge múmkindik beredi», - dep atap ótti ol.
Aıtqandaı, ózińizdiń týystyǵyńyzdy shamamen 50 myń teńgege anyqtaýǵa bolady. Zertteýshi genetıkterge ákesin anyqtaý maqsatynda da júginedi. Bul ádis sot tártibinde jıi qoldanylady. Otbasyna opasyzdyq jasaýdy anyqtaý testteri de keńinen tanymal. Ol úshin bıomaterıaldardyń úlgilerin, mysaly, tinderdi berý kerek.
Genetıkalyq synaqtar sonymen qatar belgili bir aýrýlarǵa beıimdilikti anyqtaýǵa múmkindik beredi.
«Biz sút bezi, analyq bez, Alsgeımer jáne t.b. sıaqty aýrýlarǵa beıimdilikke genetıkalyq testter jasaımyz. Olar kóptegen faktorlarǵa baılanysty. Eger Jılber sındromy sıaqty monogenetıkalyq aýrýlar bolsa, bir genniń mýtasıasyn anyqtaý dıagnoz qoıýǵa múmkindik beredi. Mysaly, sút bezi obyry jáne Alsgeımer - kóp faktorly aýrýlar. Bul genderdi anyqtaý arqyly biz adamnyń aýyryp qalýy múmkin nemese aýyratyny týraly aıtpaımyz, beıimdilik bar dep aıta alamyz. Bul trıgger bolýy múmkin qorshaǵan orta faktorlaryn eskerýge múmkindik beredi jáne adamǵa bul aýrýdyń aldyn alý úshin kúndelikti ómirde eskertilip, muqıat bolý kerektigi aıtylady», - dep túsindirdi sarapshy.
Júktilikti josparlaǵan juptar genetıkterge de júginedi. Genetıkter óz kezeginde faktorlardy zertteıdi jáne sonymen qatar, belgili bir aýrýlary bar balanyń týylý qaýpi bar-joǵyn anyqtaıdy.