27 maýsymda Fransıanyń Nanter qalasynda narazylyq oty tutandy. Oǵan 17 jasar Nael esimdi jasóspirimniń ólimi sebep boldy. Onyń kóligin polısıa qyzmetkerleri zańdy buzǵany úshin toqtatady. Sol jerde jasóspirim men polısıa arasynda daý bolyp, jas jigit oqqa ushqan. Osy oqıǵadan keıin Fransıanyń kóp qalasynda jastar narazylyqqa shyqty.
Bul oqıǵalardy eldegi «sary jılettiler» qozǵalysynan keıingi kólemdi narazylyq deýge bolady. Resmı málimetke sáıkes 5 kún ishinde elde 700 den astam narazylar ustalǵan.
Narazylyq aksıalary stıhıaly túrde Parıjdiń aınalasyndaǵy qalalarda bastaldy. Sebebi, oqıǵa Parıjdiń tóńiregindegi Nanterde oryn alǵan. Narazylar quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerlerine otshashý quraldaryn, tas pen bótelkelerdi laqtyrǵan. Osy áreketterden qoqys jáshikteri men avtomobılder órtke oranǵan. Budan keıin jaǵdaı ýshyqty. Fransıanyń ózge de qalalarynda narazylyq órti tutandy. Polısıanyń qolynan qaza tapqan jasóspirimdi qoldap Lıon, Marsel, Grenobl qalalarynda jastar narazylyqqa shyqty. Kóshege shyqqan jastar polısıanyń avtomobılderin jaǵa bastady. Sonyń nátıjesinde ofıster men dúkender qıratyldy.
Al 29 maýsymda Parıjde narazylardy qoldap «Aq marsh» ótti. Olar aq fýtbolka kıgendikten Aq marsh dep ataldy. Azamattyq aksıaǵa shyqqandar sottan ádildikti talap etti. Aksıa basynda beıbit bastalǵanymen, aıaǵy tártipsizdikke ulasty. Sondyqtan polısıa qarsy áreket etýine týra keldi. Aksıaǵa 6000-nan astam adam qatysyp, basym bóligin jastar qurady. TASS agenttiginiń oqıǵa ornyndaǵy tilshisi olardyń fýtbolkalarynda arab ulttyq kıiminiń elementteri bolǵanyn aıtady.
Bılik kimdi kinálap otyr?
Bılik 2018 jyly «sary jılettiler» qozǵalysynda Facebook-ti aıyptaǵan. Bıyl da E.Makron jastardyń aksıasyna áleýmettik jeli kináli dep otyr. Biraq bul jolǵy aıyptalýshylar TikTok pen Snapchat. «Sary jılettiler» qozǵalysy men jastardyń narazylyǵy arasynda uqsas tustary bar. Ekeýinde de narazylar áleýmettik jeli arqyly baılanys ornatty. Osylaısha bir judyryq bolyp, ózderiniń is-áreketterin úılestirdi.
Facebook arqyly «Sary jılettiler» qozǵalysy birikti. Jastardyń narazylyǵynan aıyrmashylyǵy munda qozǵalys músheleri bir ıdeıa tóńireginde toptasty. Jastardyń narazylyǵynyń órshýine vıdeo kontent áser etti. TikTok pen Snapchat jelilerinde polısıanyń jasóspirimge oq atqan vıdeosy taraǵan.
Al polısıa bolsa resmı málimdemesinde jasóspirim talapqa baǵynbaǵandyqtan oq atyldy degen. TikTok pen Snapchat-ta taraǵan vıdeo polısıanyń jaǵymsyz obrazyn qalyptastyrdy. Alaıda, narazylyqqa shyǵýǵa úndeýler ózge áleýmettik jelilerde taraǵan. Bıliktiń sózinshe WhatsApp pen Telegram arqyly úndeýler tarap, jastar bir-birimen baılanys ornatqan. Polısıa da aqparattyq turǵydan ózin qorǵap baǵýda. Eýropa 1 fransıalyq basylym jasóspirimge qatysty polısıadan ınsaıd aqparat taratty. Ol aqparatqa sáıkes, Nael osyǵan deıin de polısıaǵa moıynsunbaǵan. 2021 jyldan beri 15 ret quqyq buzǵan.
Áleýjelide shekara joq
Fransıada bolǵan tolqýlar kórshi elderge de ulasty. Belgıa men Shveısarıada jastar fransýzdardy qoldap narazylyqqa shyqty. Oǵan ortaq aqparattyq keńistik áser etti. Soǵan qaraǵanda, vıdeony tek Fransıa jastary emes, kórshi elderdiń azamattary da kórgen bolý kerek. 30 maýsymǵa qaraǵan túni Brússelde narazylyq aksıalary ótti. Munda da jastar qoǵamdyq tártipti buzýǵa áreket jasaǵan. Biraq Fransıadaǵy sekildi jappaı narazylyq bolmady. Al 1 shildede Shveısarıanyń Lozanna qalasynda tolqý ótti. Onda 100-den asa demostranttar qatysty. Olar Fransıadaǵy narazylardy qoldaǵan. Qoǵamdyq tártip buzylyp jeke bızneske keri áser etken. Polısıanyń sózinshe birneshe dúkenniń esikteri synǵan.
Imıgranttar Fransıanyń bas aýrýyna aınaldy
Kez kelgen daý eldegi jasyryn máselelerdi jaryqqa shyǵarady. Jastardyń tolqýy Fransıa qoǵamyndaǵy jyldar boıy jınalǵan áleýmettik daǵdarystyń betin ashty. Ondaǵy daǵdarysty Samýel Hantıngton boljaǵandaı órkenıetter qaqtyǵysy desek, artyq etpes. Jastardyń arab ulttyq naqyshyndaǵy kıimderdi kıýi men olardyń polısıany rasızmmen aıyptaýy oıymyzǵa dálel.
Fransıaǵa Afrıka qurlyǵynan mıgranttar ótken ǵasyrdyń ekinshi jartysynan bastap kóptep kele bastaǵan. Olardyń basym kópshiligi soltústik afrıka elderinen. 2021 jylǵy Ulttyq statısıkalyq ınstıtýttyń málimetinshe, eldegi ımıgranttardyń 50%-ǵa jýyǵy Afrıka qurlyǵynan. Olardyń 13%-y aljırlikter.
Jastardyń tolqýyna tek áleýmettik jeliler áser etti deı almaımyz. Olardyń otqa maı quıǵany ras. Alaıda, ishki narazylyq búgin paıda bolǵan joq. Jalpaq tilmen aıtqanda, ımıgranttar barǵan jerine tastaı batyp, sýdaı sińe almaı otyr. Sebebi, Fransıanyń ózine tán saıası-quqyqtyq mádenıeti qalyptasqan. Elge mıgranttardyń kelý prosesi búgin álde erteń toqtamaıdy.
Fransıanyń İshki ister mınıstrliginiń málimetinshe 2022 jyly ótken jylmen salystyrǵanda azamattyq alýǵa ótinishter sany kúrt ósken. Bıylǵy jastardyń tolqýy basqa da áleýmettik daǵdarysqa ulasýy múmkin.