Adam,ádep,Avtobýsta. Qarsy oryndyqta otyrǵan jolaýshy áıel aýzyn kere ashyp esinedi. Uıqysy qanbaǵan ǵoı deıin deseń, tańǵy ýaqyt emes, keshke jumystan qaıtyp kelemiz. Ony kórip otyrǵan men de eriksiz esinedim. Qyzyǵy sol, álgi áıeldiń janynda, maǵan qarama-qarsy otyrǵan bozbala da esinedi. Bárimizge tanys jaǵdaı, ıá? Sonda esineý de vırýs sekildi adamnan adamǵa juǵa ma? Osynyń jáne ózge de syryn izdep kórdik.
Mı qyrtysynyń jaýaby
Adam esinegen kezde, uıqysy kelip tur dep oılap, tek uıqymen baılanystyratynymyz durys emes eken. Sóıtsek, ol bas qyzyp ketken kezde mıdyń temperatýrasyn salqyndatý úshin jasalatyn refleks deıdi mamandar. Ǵylym tilimen aıtqanda, esineý – organızmniń qandaǵy kómir qyshqyl gazynyń mólsheri kóbeıip ketkende, organdardy ottekpen qamtamasyz etýge baǵyttalǵan reflektorlyq reaksıasy. Al «Esinep turǵan adamdy kórgen nemese esineý týraly maqalany oqyp otyrǵan adam da nelikten esineı jóneledi?» degen saýalǵa jaýap mı qyrtysynda jatyr eken. Siz qazir esinep jatyrsyz ba? Mı qyrtysynda ornalasqan aına neırondaryńyz jumysy iske qosylady. Olar empatıaǵa jaýapty jáne emosıonaldy deńgeıde juqpaly esineýdi týdyrady. Demek, esineýdiń juqqyshtyǵy mımıkalyq proses eken. Munyń syryn zerttegen mamandar juǵý refleksine ushyraıtyndar basqalar jaıly kóp oılaıtyn, ýaıymshyl jandar ekenin anyqtaǵan.
Jalqaýlar jıi esineıdi
Adam sharshaǵanda (júrek, qan tamyr júıeleri qyzmetiniń buzylýynan), uıqysy qanbaǵanda, kóńilsizdik basqanda, tún ortasyna deıin jumys istegende, aýasy tazartylmaǵan, temeki tútinine tunshyqqan bólmede bir orynnan qozǵalmaı uzaq otyryp jumys istegende (bulshyq etterdiń bosańsýynan) esineıdi. Sondaı-aq, boıy tońsa da esineı beredi. Demek, dene qýaty álsiz, uıqysy shala, turmysy retsiz, qımyl-áreketi az, jalqaý adamdar kóp esineıdi. Al oǵan kerisinshe, rýhy sergek, dene qýaty myǵym, kúndelikti ómir yrǵaǵy qalypty, jigerli adamdar kóp esinemeıdi.
Kúızeliste júrgen adam da jıi esineı beredi. Al kúızelis júrek aýrýyna shaldyqtyrady. Adam sklerozǵa shaldyqqanda da esineı berýi múmkin eken.
Baýyry aýyratyn adamdar da ylǵı esinep júretin kórinedi.
Bala qursaqta da esineıdi
Al balalar esineýdi ana qursaǵynda jatqanda-aq bastaıdy eken. Muny dárigerler júktiliktiń 11-12-shi aptasynda-aq ÝZI arqyly kóre alady. Sharananyń ishte jatyp-aq esineýi – onyń ókpesiniń qalypty damýynyń kórsetkishi. Eger ata-ana besiktegi bóbeginiń jıi esineıtinin baıqasa, buǵan nazar aýdarǵany abzal. Múmkin sábıge ottegi jetkiliksiz jáne taza aýada serýendeý ýaqytyn uzartý qajet shyǵar.
Sóz sońyn tabıǵı esineýdiń paıdasymen túıindesek. Esineý kezinde taza aýa deneni ottegimen qanyqtyrady. Mıdyń qanmen qamtamasyz etilýi jaqsarady, metabolıkalyq prosester jedeldeıdi, jumys qabileti qalpyna keledi. Kózdiń sharshaýy basylady, ıaǵnı esinegende kerneýdi qabyldaıtyn jaq bulshyqetteri kórý júıkelerimen tikeleı baılanysty. Esineý qandy ottegimen baıytý arqyly bet terisin jasartady.
P.S.
Degenmen, paıdaly eken dep, esinegen kezde qarsy otyrǵan adamǵa qaraı aýzymyzdy apandaı ashyp qoıyp esineý ádepsizdikke jatatynyn da umytpaıyq. Al esineý qysyp bara jatsa, aýzymyzdy alaqanymyzben aqyryn kólegeıleı qoısaq jetip jatyr.