Bala – bolashaq
G.H.Andersenniń «Jabaıy aqqýlary» men «Zolýshka», «Morozko» sıaqty orys ertegileri bárimizge bala kezimizden tanys. Kóbiniń kınosyn da kórdik. Ógeı sheshe obrazymen biz sol arqyly ǵana tanys boldyq. Alaıda, ertegilerde ǵana bolmasa, ómirde ondaı qatygez, meıirimsiz adamdar bolady degen oı ol kezde úsh uıyqtasaq túsimizge kirgen joq.
Jaı ǵana ádebı shyǵarma, ertegi ekenin bile tura, oqıǵanyń qashan aıaǵyna jetkenshe sol keıipkerlermen birge taryǵyp, birge toryǵyp, olarǵa kórsetilgen qıanatqa, ádiletsizdikke qaraptan qarap kúıinetin edik. Biraq ógeı qyzyna ne ulyna jaqsylyq oılamaıtyn tasjúrek, qara nıetti retinde sýrettelgenimen, sol qaskóılerdiń ózinde adamı sıpat bolatyn. Kúndiz-túni jumysqa salyp, aýyr mindetter júktep, alalap, bólelegenimen, eshqaısysy dármensiz, qorǵansyz balalardy óz qolymen óltiretin jaýyz retinde keıiptelmeıtin. Bul týyndygerdiń sheshimi ekeni, árıne, túsinikti. Biraq ol kókten túsken, negizsiz sheshim emes, sol qoǵam, sol ýaqyt usynǵan, ustanǵan moral. Eń keremeti, basty keıipkerler qandaı kedergige tap bolyp, qansha qysastyq kórse de, túptiń túbinde jaqsylyq jeńetin, ádildik saltanat quratyn...
Ókinishke qaraı, ol zaman basqa jáne erteginiń aty báribir «ertegi» eken. Ana qaı kezde de «ana» retinde qabyldanǵan jáne onyń jetimdi jylatpaǵan, ózgeniń perzentin týǵan balasyndaı baýyryna basyp, ógeılik kórsetpegen zamany ótipti. Búginde ógeı ákeni aıtpaǵanda, «ógeı sheshesi uryp-soǵypty», «qorlyq kórsetipti», tipti «óltiripti» degendi jer-jerden kóp estıtin boldyq. Byltyr jazda ǵana Almatyda 7 jasar qyz bala kisi qolynan qaza tapty. Derekterge qaraǵanda, aıyptalýshy áıel balany uzaq ýaqyt boıy uryp-soǵyp júrip, aqyry óltirip tynǵan. Jarty jyldan astam ýaqyt boıy qaralǵan is nátıjesinde «kináli» dep tabylǵan áıel 20 jylǵa sottalǵany belgili boldy.
Qarap tursaq, balalardyń ógeı áke, ógeı sheshe tarapynan qıanat kórip, sonyń saldarynan ajal qushyp jatatyn kezi bir bul emes. «Áıeli ólgen erkek qyzdy aýylǵa qarap jylaıdy» degen maqaldaǵydaı, orta jolda syńarynan aıyrylǵan azamat tósek jańǵyrtpaı turmaıdy. Al anasynyń ornyn bóten bireýdiń basýy balalarǵa ońaı tımeıdi. Árıne, jubaıy qaıtqan adamǵa turmysqa shyqqan áıeldi onyń perzentin óz qursaǵynan shyqqandaı shyn kóńilmen jaqsy kórýge, qabyldaýǵa eshkim májbúrleı almaıdy. Biraq jetimdi jylatýǵa dáti barmaıtyn, ımandy, bylaısha aıtqanda, Qudaıǵa qaraǵan adam, óz anasyndaı bola almaǵan kúnniń ózinde, olarǵa janashyrlyqpen qamqorlyq kórsetýge tyrysary anyq.
Bul rette mamandar er-azamat kezekti syńaryn tańdaǵan kezde óz jaǵdaıyn ǵana kúıttemeı, onyń balalaryna jaıly, meıirimdi, qaýipsiz bolýyn oılaǵany jón ekendigin eskertedi. Sondaı-aq, balanyń sezimimen sanasý, ne unaıtyn, ne unamaıtynyn suraý, sózine sený, qoldaý bildirý mańyzdy. Al jaqyn adamy kóńil kúıine mán bermese, sózine qulaq aspasa, bala odan ári tuıyqtala beredi, qandaı qysym kórse de tózýine týra keledi jáne munyń sońy kóp jaǵdaıda úlken ókinishke uryndyryp jatady.
Sóz basynda aıtylǵan sol baıaǵy G.H. Andersenniń: «Ómir ózi týdyrǵan ertegiden artyq ertegi joq» degeni bar eken. Shynymen de, ertegilerdegi qaskúnem ógeı sheshe men odan qorlyq kóretin beıkúná ul-qyz oqıǵasy ómirden alynǵanyna kúmán joq. Balalardyń ógeı ata-anasymen aradaǵy qarym-qatynasynyń qıyndyǵynan týyndaıtyn jaǵdaılar jetip artylady. Ásirese adamnyń peıili tarylyp, qaıyrym, meıirim, janashyrlyq sezimderi azaıa bastaǵan búgingi zamanda bul kópshilikke tań bolýdan qaldy. Qansha jerden ómirden alynǵan desek te, bizdi elitken ertegilerdiń barlyǵy ádildik ústemdik quryp, zulymdyq jeńilis tabýymen aıaqtalatyn. Al búgin bári kerisinshe. Ókinishtisi de – osy.